Yrd. Doç. Dr. Ebru FINDIKLI KSU Tıp Fakültesi Psikiyatri AD. 49.UPK Eylül 2013 İzmir
January 16, 2017 | Author: Serhat Şahin | Category: N/A
Short Description
1 Yrd. Doç. Dr. Ebru FINDIKLI KSU Tıp Fakültesi Psikiyatri AD 49.UPK Eylül 2013 İzmir2 AÇIKLAMA ...
Description
Yrd. Doç. Dr. Ebru FINDIKLI KSU Tıp Fakültesi Psikiyatri AD 49.UPK Eylül 2013 İzmir
AÇIKLAMA 2013 * Araştırmacı: -
* Danışman: * Konuşmacı:-
İÇİNDEKİLER 1. BİYOLOJİK RİTİMLER 2. SUPRAKİYAZMATİK NUKLEUS 3. SİRKADİYEN SAATİN MOLEKÜLER İÇERİĞİ 4. UYKU-UYANIKLIK DÖNGÜSÜ 5. Nörotransmitter Sisteminde Molekuler Saatin Etkisi 6. MAJOR DEPRESYONDA SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUKLARI 7. MEVSİMSEL AFFEKTİF BOZUKLUK 8. BİPOLAR BOZUKLUK VE SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUKLARI
BİYOLOJİK RİTİMLER Ultradiyen Sirkadiyen İnfradiyen Sirkannual
Sirkadiyen Ritim Circa: Yaklaşık Dies: Gün
Yaklaşık bir gün süren ritimlerdir.
Endojen bir biyolojik pacemaker tarafından üretilen
Yaklaşık 24 saatlik periyotlarla tekrarlayan Fizyolojik ve davranışsal sikluslardır.
Sirkadiyen Ritim
Sağlıklı bir insanda ; Vücuttaki ritimler ile dış dünyadaki ritimlerin uyum içinde olması gerekmektedir.
Sirkadiyen Ritim Gösteren Biyolojik Süreçler Uyku uyanıklık siklusu
Bronşial düz kas reaktivitesi
Beslenme
Hücre siklusu
Vücut ısısı, vücut metabolizma hızı
DNA replikasyonu
Hormon sekresyonu (Prl,ACTH,GH,MLT)
Nöronların ateşlenme oranları
Glukoz homeostazisi
Hücre zarındaki nörotransmitter reseptörlerinde değişmeler
Tiroid fonksiyonu
Nörotransmiterlerin konsantrasyonları
İdrar çıkışı
Nabız
SUPRAKİYAZMATİK NUKLEUS (SCN)
Beyin dahil tüm organların kendilerine ait
sirkadiyen ritimleri olup, internal bir pacemaker tarafından senkronize olurlar.
SCN Sirkadiyen ritimlerin ana kontrol merkezidir. Hipotalamusun bir parçasıdır. Optik kiyazmanın üzerinde yerleşmiştir. SCN hasarında sirkadiyen ritim bozulur.
Trends Neuroscience 1997;20:459–464.
Sirkadiyen sistemin şematik gösterimi. SCN: Suprakiyazmatik nukleus
Bipolar Disord 2010;12: 459–472.
SCN SCN nin major çıktıları; PVN (hipotalamus) Pineal Gland Bu yollarla sinyaller,hormonal ve otonomik
iletilere
çevrilip perifer organlara iletilirler.
Biomedicine & Pharmacotherapy 2003;57:92–95.
SCN Zeitgeber ; Sirkadiyen ritmi sıfırlayan herhangi
bir uyarandır. Işık EN ÖNEMLİ zeitgeberdir ve periyodik olarak sirkadiyen ritmi sıfırlar. In vitro deneylerde SCN nöronlar 24 saatten çok az sapan bir ritim gösterir. Endojen saat düzenli zeitgeberler vasıtasıyla günlük 24 saat e senkronize olmak zorundadır.
Neuroscience 2001;2: 521–526.
SCN Diğer zeitgeberler ; Egzersiz Beslenme Sıcaklık İş Sosyal tercihler Doğrudan ya da dolaylı etkiyle ritmisiteye etki ederler.
SİRKADİYEN SAATİN MOLEKULER İÇERİĞİ MOLEKÜLER SAAT: CLOCK : Circadian Locomotor Output Cycles Kaput Protein BMAL1: Brain and Muscle ARNT-like Protein 1 Per: Period Cry: Cryptochrome CK1 ε, δ: Casein Kinase I ε ve δ GSK3β: Glycogen Synthase Kinase 3β NPAS2: Neuronal PAS Domain Protein 2 Rev-erbα ve Rorα
Şekil: Endojen sirkadiyen saati düzenleyen moleküler mekanizmalar.
Biol Psychiatry 2013;74:242-9
UYKU UYANIKLIK DÖNGÜSÜ Sirkadiyen ritim gösteren en önemli biyolojik
süreçtir. İmmun sistemi ,somatik büyümeyi ve anabolik
metabolik durumu güçlendirici restoratif görevleri vardır. Kognisyon, hafıza konsolidasyonu, beyin
plastisitesi üzerine etkileri vardır.
Şekil: 24 saatlik aktivitenin düzenlenmesinde sirkadiyen ve uyku homeostatik mekanizmalarının etkileşimi
Eur Neuropsychopharmacol 2008;18:701–711.
UYKU UYANIKLIK DÖNGÜSÜ Proses C SCN Pacemaker Uyku eğilimi;
Sabah 3:30 en çok Öğleden sonra 16:00 en az
Proses S SWS düzeyi Bir önceki güne ait uyku uyanıklık durumu
Human Neurobiol 1982;1:195–204.
Uyku Bozuklukları ve Duygudurum Uyku bozuklukları negatif duygudurum , irritabilite,
affektif dalgalanmaları arttırırlar.
Yüksek düzeylerde emosyonel uyarılma uykuyu
bozabilir ve uyku boz ile duygudurum arasında kısır bir döngü oluşturur.
Uyku deprivasyonu emosyonel cevapta önemli beyin
bölgelerinin aktivitesini değiştirir. Medial PFK aktivitesini azaltıp, amigdala aktivitesini arttırır.
Uyku Bozuklukları ve Duygudurum REM UYKUSU;
Epizodik emosyonel hafızayı düzenler.
Normal duygudurum düzenlenmesinde rol alır. Uyku öncesi duygudurum
REM uykusu sonraki günün duygudurumunu etkiler. Walker 2009
Nörotransmitter Sisteminde Molekuler Saatin Etkisi Sirkadiyen ritim ve DDB’larının altta yatan biyolojik
bağlantısı net olarak bilinmemektedir.
Nörotranmitterler ve onların reseptörlerindeki
moleküler saatin etkilenmesi olası mekanizmalardır.
Serotonin, noradrenalin ve dopamin in düzeyleri,
salınımı, salınım ile ilgili enzimlerin bir sirkadiyen ritmi vardır. Malek 2005.
Nörotransmitterlerin bağlandığı reseptörlerin
ifadesinde ve aktivitesinde de bir sirkadiyen ritim vardır. Akhisaroglu 2005.
Şekil: Emosyon regulasyonu, uyku bozuklukları ve duygurum bozukluklarının gelişimi Eur Neuropsychopharmacol 2008;18:701–711
Şekil:Sirkadiyen saat, duygudurum bozukluklarının altında yatan yolaklar ve çoklu sistemleri etkiler.
Biol Psychiatry 2013;74:242-9
MAJOR DEPRESYONDA SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUKLARI MDB’da sirkadiyen ritim bozukluğu 30 yıl önce
tanımlanmıştır.
Duygudurum bozukluğu olan hastalar düzenli
aralıklarla, rekürrens duygudurum epizotlarından yakınırlar.
Bazı hastalar gün içerisinde, sabahları daha
depresif ve akşama doğru ötimiye kayma gibi duygudurum dalgalanmaları yaşarlar. Gordijin 1994,
MAJOR DEPRESYONDA SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUKLARI
DDD (Diurnal Duygudurum Dalgalanması ) zayıflamış sirkadiyen fonksiyonu gösterir.
DDD iki alt gruba ayrılır;
1) PA (Pozitif affekt): coşku, zevk, aktiflik ve uyanıklık, 2) NA (Negatif affekt ): sıkıntı, korku, öfke, suçluluk ve tiksinti
MAJOR DEPRESYONDA SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUKLARI Depresyon hastalarında PA ve NA değişir. PA
gün boyunca daha düşük ve akşama doğru yüksektir. NA ise gün boyu yüksek ve akşama doğru düşük seyreder. Peeters 2006. Melankolik depresyonda; sabah erken saatlerinde kötüleşme klasik bir bulgudur. Gordijin 1994
MAJOR DEPRESYONDA SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUKLARI Vücut ısısı sağlıklı insanlarda; Akşam saatleri en yüksek düzeylere çıkar. Uykuya daldıktan sonra,gecenin son 1/3 ünde en düşük düzeyleri görür. Depresif hastalarda; Artmış gece vücut ısısı görülür. Souétre 1988. 24 saatlik vücut ısısı paterninde faz ilerlemesi saptanmıştır. Duncan 1996.
MAJOR DEPRESYONDA SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUKLARI Kortizol salınımı sağlıklı insanlarda; Sabah saatlerinde pik yapar. Gün boyu progresif şekilde azalır. Uykuya dalar dalmaz gece en düşük düzeye iner. Depresif hastalarda; HPA aks düzensizliği sıktır . Kortizol düzeyi gün boyu artmıştır. Sabah kortizol piki faz ilerlemesi nedeniyle erken saatlere kaymıştır. Van Cauter, 1996.
MAJOR DEPRESYONDA SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUKLARI
Melatonin salınımı sağlıklı insanlarda; Akşam saatlerinde artmaya başlar.Gece en üst seviyeye ulaşır. Sabah azalmaya başlar ve 07.00’den sonra bazal seviyelere düşer. Depresif hastalarda; Faz ilerlemesi Düşük melatonin kan düzeyleri saptanmıştır. Parry 2001
Şekil: Depresyonda Değişen Sirkadiyen Ritimler
MAJOR DEPRESYONDA SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUKLARI Uyku deprivasyonu ve ışık tedavisinin
antidepresan etkinliği vardır.
Antidepresan ilaçlar ve duygudurum
düzenleyicileri endojen saatin ritmisitesini etkilerler. Yeni antidepresan olan agomelatin bozulmuş
sirkadiyen ritmi düzeltir.
Eur Neuropsychopharmacol 2008;18:701–711.
Depresyon ve Uyku SWS de azalma REM uyku anormallikleri; Başlangıç REM fazı latensinde azalma Gecenin erken fazındaki REM oranında artma İlk REM periyodunda uzama Total REM uykusu miktarında artma
Depresyon ve Uyku REM periyodu boyunca göz hareketlerinde artma
(REM yoğunluğu) olur. Başarılı bir tedaviden sonra normalleşirler. Persistan ya da rezidüel uyku bozukluğu , artmış relaps riskini gösterir. SWS nin dirençli olarak azalması daha sık ve hızlı relaps ile ilişkilidir.
Arch Gen Psychiatry 1990, 47, 1100–1105.
Sirkadiyen Genler ve Depresyon Depresyon ve akşamcılık Clock gen ile bağımsız
şekilde ilişkilidir.
Ebisawa 2007
FASPS, DSPS depresyon komorbiditesi
yüksektir. Aynı genetik mutasyonlar : PER2, CKIε, PER3, CLOCK. Gallego 2007
Anteriyor singulat kortex :Clock gen tarafından
module edilir.
Benedetti 2008
MEVSİMSEL AFFEKTİF BOZUKLUK MAB sirkannual periyot gösteren bir hastalıktır ve
mevsimsel biyolojik ritim gösterir. (Levitan 2007) Sirkadiyen hormon olan melatoninin bu hastalığın
merkezinde olduğu düşünülmektedir.
(Pandi-Perumal
2006)
MAB düzenli olarak kış ve sonbahar aylarında
ortaya çıkar.
Depresyon yazın ya da bahar da iyileşir.
MEVSİMSEL AFFEKTİF BOZUKLUK
Kış/ sonbahar da azalmış ortam ışığı yatkın
insanlarda MAB e neden olur.
Uyku bozuklukları sık görülür.
( Rosenthal 1984)
Kortizol ve melatonin salınımında faz
gecikmeleri görülür.
Avery 1997
Vücut ısısının 24 saatlik ritminde faz gecikmesi
saptanmıştır.
Schwartz 1997
MEVSİMSEL AFFEKTİF BOZUKLUK Sabah ışık ve gece melatonin tedavisi,faz
ilerlemesi yaptıklarından tedavide etkindir.
Bazı MAB alt tiplerinde faz ilerlemesi de olabilir.
Işık ve melatonin tedavisi bu alt tipe göre ayarlanır.
BİPOLAR BOZUKLUK ve SİRKADİYEN RİTİM Manide azalmış uyku ihtiyacı vardır. Bipolar depresyonda insomnia ve hipersomnia
mevcuttur.
Harvey 2008
Uyku restriksiyonu ödül duyarlılığını azaltır. Manide uyku kaybı ile ödül arayışı arasında
pozitif bir feedback mevcuttur.
BİPOLAR BOZUKLUK ve SİRKADİYEN RİTİM Hem mani hem de bipolar depresyonda REM
anomalileri, kısa latens ve artmış yoğunluk vardır.
Uyku bozuklukları hedeflenerek BB tedavisi
düzenlenebilir. Uyku değişiklikleri özellikle maniyi tetikler. Jackson 2003
Uyku izlemi relaps önleme stratejisinin
merkezindedir.
BİPOLAR BOZUKLUK ve SİRKADİYEN RİTİM Sirkadiyen genlerdeki polimorfizm BB
semptomları ile ilişkilidir.
Uyku bozuklukları ve 24 saat ritim dengesizliği
BB hastalar remisyonda iken bile devam eder. Bipolar B a mizaçsal olarak yatkın olan
nörotisizm (nonspesifik olsa da ) sirkadiyen instabilite ile alakalı olabilir. Hallam 2006
BİPOLAR BOZUKLUK ve SİRKADİYEN RİTİM Işığa biyolojik duyarlılık, melatoninin gece yarısı
baskılanması ile saptanır ve BB a yatkınlık özelliği olarak gösterilir. Nurnberger 2000.
Ötimik BB hastalarında melatonin
sekresyonunda gecikmiş sirkadiyen faz saptanmıştır.
BB hastalar daha çok akşamcı kronotipe
sahiptirler.
BİPOLAR BOZUKLUK ve SİRKADİYEN RİTİM Aktivite, vücut ısısı , melatonin, kortizol ve tirotropin gibi
ritimler BB epizotlarında değişir. Pandi-Perumal 2009
BB epizotları, mevsimsel değişiklik ve jet-lag gibi
zeitgeberler tarafından hızlandırılabilir.
Uyku bozuklukları maninin ve bipolar depresyonun en
anlamlı prodromal semptomudur.
Uyku değişiklikleri mevcut klinik durumu kötüleştirir.
BİPOLAR BOZUKLUK ve SİRKADİYEN RİTİM Uyku deprivasyonu aynı gün için bipolar
(unipolar) depresyon için güçlü bir tedavi şeklidir. Parlak ışık tedavisi manik semptomları artırabilir ve ve bipolar depresyonda etkilidir. Deneysel olarak uyku deprivasyonu bir grup hastada hipomani ve maniye neden olmaktadır. Karanlık tedavisi hızlı döngülü BB hastalarını stabilize eder. Wirz-Justice 1999
BİPOLAR BOZUKLUK ve SİRKADİYEN RİTİM BB un etkili tedavisi (lityum, antidepresanlar,
anksiyolotikleri, EKT) sirkadiyen fonksiyonu ve genleri etkiler. BB un seyri uyku bozukluğu ve azalmış REM yoğunluğu ile tahmin edilebilir. BB için etkili psikososyal tedaviler REM yoğunluğunu azaltırlar. Düzelmiş sosyal ritmisite BB da relapsı azaltır. Frank 2005
Bipolar Bozukluk ve Sirkadiyen Genler BB bozuklukta CLOCK gen mutasyonları
mevcuttur.
Shi 2008
Lityum GSK-3 b geni (sirkadiyen saatin santral
düzenleyicisi) ile sirkadiyen ritmi düzenler. 2004
Valproik asit lityuma benzer intrasellüler
mekanizmalar ile etkilidir.
Li 2002
Beaulieu
SONUÇ: Sirkadiyen ritim bozuklukları DDB’nın etyopatogenezinde rol oynuyor gibi görünmektedir. DDB’ını tedavi ederken sirkadiyen ritmi ve özellikle uyku uyanıklık siklusunu göz önüne alarak; Daha başarılı tedavi Daha az rekürrens ve relaps Daha yüksek hayat kalitesi elde etmiş olacağız. TEŞEKKÜRLER…..
View more...
Comments