Osoby niepełnosprawne w szkole i na rynku pracy

MIĘDZYPOWIATOWY ZESPÓŁ DS. ROZWOJU PORADNICTWA ZAWODOWEGO w powiatach: miasto Skierniewice, łowickim, rawskim i skierniewickim

Osoby niepełnosprawne w szkole i na rynku pracy

Zeszyt nr 5

Skierniewice, październik 2014r.

Zebrał i opracował Ryszard Ogonowski – nauczyciel konsultant ds. doradztwa zawodowego i szkolnictwa

zawodowego

w

Wojewódzkim

w Skierniewicach.

Druk: WODN w Skierniewicach, 100 egz. 2

Ośrodku

Doskonalenia

Nauczycieli

Spis treści:

str.

Wstęp…………………………………………………………………….………………….4 Problemy społeczne, psychologiczne i zawodowe osób niepełnosprawnych …………...5

Prawno-instytucjonalne formy pomocy osobom niepełnosprawnym w Polsce….…..…9 Specyfika poradnictwa zawodowego kierowanego do osób z niepełnosprawnością…..14

Bezrobotni i poszukujący pracy niepełnosprawni w województwie łódzkim w liczbach ………………………………………………………..……………………….. 19 Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej wobec aktualnych wyzwań edukacyjnych ……………..………………………….…………………………………..22 Doradztwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych - zestawienie tematyczne w wyborze …………………………………………………………………………...…......28 Oferta szkoleniowa WODN w Skierniewicach od 25.10 do 31.12.2014 ………………...…………………………………………………..31

3

Wstęp

Hasło tegorocznego Ogólnopolskiego Tygodnia Kariery brzmi "Jak zaprzyjaźnić się z rynkiem pracy?" Choć przyjaźń to niełatwa i czasami bolesna ... zdecydowanie warto ją pielęgnować i rozwijać. Inicjatorzy VI OTK zamierzają sprawdzić, jak zmienia się rynek pracy, co słychać w branży szczególnie interesującej pracowników oświaty i służb zatrudnienia. Międzypowiatowy zespół ds. rozwoju poradnictwa zawodowego w powiatach łowickim, rawskim i skierniewickim postanowił poznać bliżej rynek edukacji i pracy dla osób niepełnosprawnych. Stąd pomysł, aby VI konferencja dla doradców szkolnych i zawodowych oraz pedagogów nosiła tytuł: „Osoby niepełnosprawne w szkole i na rynku pracy”. Zeszyt nr 5 zatytułowany tak jak konferencja, tj. „Osoby niepełnosprawne w szkole i na rynku pracy” zawiera artykuły poruszające problematykę niepełnosprawności w różnych obszarach: edukacyjnym, rynku pracy, planowania kariery zawodowej oraz trudności, na jakie napotykają osoby niepełnosprawne chcące w pełni uczestniczyć w życiu społecznym i zawodowym, a także zwracają uwagę na ważność edukacji wczesnoszkolnej w rozwoju, dalszej nauce i przyszłej pracy człowieka. Materiały zawarte w tym zeszycie stanowią uzupełnienie tematyki poruszanej podczas konferencji. Autorzy opracowań mają świadomość złożoności i ogromu zagadnienia. Jednocześnie mają nadzieję, że choć w części przybliżą czytelnikom kwestie związane z kształceniem i zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Wiedza tego typu może okazać się przydatna w pracy doradczej, mającej na celu pełną integrację osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem, podniesienie jakości ich życia oraz poziomu funkcjonowania w szkole i pracy.

Urszula Bilska p.o Kierownik CIiPKZ

4

Problemy społeczne, psychologiczne i zawodowe osób niepełnosprawnych W każdym społeczeństwie istnieje pewien procent osób, które z przyczyn dziedzicznych, wrodzonych, w wyniku chorób, wypadków czy też nieprawidłowych warunków życia nie mają pełnej sprawności fizycznej lub psychicznej. Dysfunkcje zdrowotne często ograniczają udział osób niepełnosprawnych w życiu zawodowym i społecznym. Zdefiniowanie pojęcia niepełnosprawności jest trudne ponieważ coraz trudniej jest określić granice między sprawnością, a niepełnosprawnością. Według Światowej Organizacji Zdrowia „osoby niepełnosprawne to osoby o naruszonej sprawności życiowej w stopniu utrudniającym pełnienie właściwych dla nich ról społecznych”. Grupa specjalistów powołanych przez pełnomocnika ds. Osób Niepełnosprawnych zdefiniowała pojęcie niepełnosprawności następująco: „niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny/lub/psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnienie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z przyjętymi normami prawnymi i społecznymi”. Najnowsza i będąca w powszechnym użyciu definicja zawarta jest w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych: ”Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnienie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolność do wykonywania pracy zawodowej”.1 Definicja ta jednoznacznie poszerza zakres pojęcia o aspekt społeczny niepełnosprawności. Osoby niepełnosprawne nie stanowią grupy jednorodnej – mogą doświadczać niepełnosprawności fizycznej lub umysłowej, a w każdym z tych przypadków zakres niepełnosprawności jest najczęściej różny. Niepełnosprawność może mieć niewielki wpływ na zdolność do pracy lub może poważnie oddziaływać na potencjał zawodowy, wymagając istotnego wsparcia i pomocy2. Osoby te są grupą szczególną, muszą pokonywać nie tylko własną słabość, dążąc do jak najpełniejszego udziału zarówno w życiu społecznym, jak i rodzinnym, ale muszą także pokonać liczne trudności, które stawia przed nimi zarówno społeczeństwo, jak i rynek pracy. Szczególnie system pomocowy stworzony w celu ułatwienia osobom niepełnosprawnym znalezienie pracy, w sposób niewystarczający zapobiega ich dyskryminacji na rynku pracy. Problemy społeczne Barierami utrudniającymi właściwe funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w grupie są często problemy o wymiarze społecznym. Pojawiają się one już w rodzinach, które z reguły otaczają osoby niepełnosprawne nadmierną troską, co zdecydowanie obniża ich motywację do wychodzenia na „zewnątrz”, w tym do poszukiwania pracy. Sytuacje takie uniemożliwiają pełne usamodzielnienie się osób niepełnosprawnych oraz powodują brak otwartości na kontakty społeczne. Chroniąc te osoby przed sytuacjami trudnymi, nie pozwala się im na wypracowywanie poczucia własnej wartości i kompetencji. Pozostawanie pod dużym wpływem rodziny owocuje również wycofaniem się ze społecznej rywalizacji oraz niskie uczestnictwo w życiu środowiska. Efektem „życia pod kloszem”, jest obawa przed skrzywdzeniem

„Niepełnosprawność – istota i rodzaje” , http://forestap.republika.pl/niepelnosprawnosc.htm „Promocja zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Proponowane działania w Polsce „ Chłoń - Domińczak, A., D. Poznańska, Budapeszt, Międzynarodowa Organizacja Pracy, 207 str. 6 1 2

5

przez innych, brak wykształcenia mechanizmów obronnych i brak doświadczeń społecznych w kontaktach z rówieśnikami3. Niepełnosprawni pozbawieni kontaktów interpersonalnych, bądź wycofujący się z aktywnych relacji społecznych mają mniejszy dostęp do wiedzy dotyczącej własnej osoby, której źródłem są inni ludzie. Nie odczuwają też, że są częścią grupy, nie poznając wartości takich relacji. Niepełnosprawni często nie mają też w swoim otoczeniu osób takich jak one, które odnoszą sukcesy w różnych sferach życia społecznego i zawodowego i mogłyby stanowić dla nich istotne wsparcie. Postrzeganie osób niepełnosprawnych jako innych, względem których nie wiadomo jak się zachować, może wywoływać dystans odbierany jako odrzucenie i powodować ich wycofywanie się z życia społecznego. Mechanizm ten wydaje się mieć formułę zwrotną: izolacja – odrzucenie - izolacja4. Przewidywanie negatywnej reakcji innych ludzi buduje wśród osób niepełnosprawnych negatywny obraz siebie, a to z kolei może prowadzić do trwałej izolacji. Ważnym problemem społecznym jest również brak skutecznej pomocy instytucjonalnej, pozbawiającej osoby niepełnosprawne należytego wsparcia finansowego oraz umożliwiającej skuteczną rehabilitację zawodową. Dotyczy to szczególnie rehabilitacji w warunkach zatrudnienia, na stanowiskach pracy przystosowanych do rodzaju niepełnosprawności, połączonej z możliwością korzystania z zabiegów medycznych. Osoby pozbawione takiej możliwości nie czują się potrzebne. Nie wierzą, że mają kontrolę nad określonymi wydarzeniami i są zdecydowanie mniej efektywni w swoich działaniach. Częściej cierpią z powodu depresji, ponieważ nie potrafią powstrzymać uporczywych negatywnych myśli. Nie tworzą też dobrych relacji z otoczeniem, pozbawiają się wsparcia społecznego, czują się gorsze od innych. Prezentują postawy pełne rezygnacji, uzupełnione o zachowania roszczeniowe. Problemy psychologiczne Nie bez znaczenia są także problemy o charakterze psychologicznym przyczyniające się do negatywnego myślenia osób niepełnosprawnych o własnej przyszłości. Poczucie pokrzywdzenia przez los, obniżenie poczucia własnej wartości powodują, że nie czują się one na siłach stawić czoła różnym wyzwaniom. Brak wiary we własne siły sprzyja zakładaniu z góry, że ich pokonanie i tak się nie powiedzie. Omijanie wyzwań uniemożliwia zaś zdobywanie pozytywnych doświadczeń i nabrania wiary we własne kompetencje, a tym samym pozbycie się takich postaw. Uniemożliwia też omijanie sytuacji ryzykownych i niepowodzeń5. Niska wewnętrzna motywacja, brak ambicji znacznie ograniczają chęci do własnego rozwoju, powodują również obniżenie oczekiwań, które sprowadzają się często do zaspokajania podstawowych codziennych potrzeb. Brak motywacji jest nie tylko następstwem niedostatecznej zewnętrznej stymulacji, ale wynika również z niskiej samooceny. Wśród osób niepełnosprawnych można dostrzec dwie odmienne grupy. Do pierwszej zaliczyć można osoby, które postrzegają siebie głównie w kategoriach niepełnosprawności, koncentrując się na swojej

„”Osoby z ograniczoną sprawnością na rynku pracy – portret środowiska” redakcja naukowa Wojciech Łukowski, Wydawnictwo SWPS Academica, Warszawa 2007. str. 133 4 ”Osoby z ograniczoną sprawnością na rynku pracy – portret środowiska” redakcja naukowa Wojciech Łukowski, Wydawnictwo SWPS Academica, Warszawa 2007. str. 134 5 ”Osoby z ograniczoną sprawnością na rynku pracy – portret środowiska” redakcja naukowa Wojciech Łukowski, Wydawnictwo SWPS Academica, Warszawa 2007. str. 132 3

6

odmienności. Do drugiej natomiast osoby, które bez względu na swoją niepełnosprawność starają się realizować ważne sprawy życiowe i zawodowe. Problemy zawodowe Wskazać można dwa zasadnicze źródła, które przyczyniają się do tego, że osoby niepełnosprawne borykają się z trudnościami w podjęciu pracy. Są to bariery wewnętrzne (psychiczne) oraz zewnętrzne (społeczne i instytucjonalne). Bariery wewnętrzne powodują duże niezdecydowanie i niekonsekwencję działań osób niepełnosprawnych, często przeradzające się w bierność. Bariery zewnętrzne wynikają z aktualnej sytuacji na rynku pracy. Duża liczba kandydatów do pracy, znikoma ilość ofert pracy ograniczają szanse osób niepełnosprawnych na zatrudnienie. Do tego należałoby dodać fakt, że osoby niepełnosprawne są wciąż znacznie gorzej wykształcone, nie posiadają dostatecznych umiejętności w poszukiwaniu zatrudnienia. Zniechęcenie nieudanymi próbami poszukiwania pracy, a także obawa przed utratą świadczeń pogarszają sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Dla niektórych kwestia podjęcia zatrudnienia uzależniona jest też od postawy rodziny, a dla innych np. zamieszkałych na wsi od możliwości dojazdu do miejsca pracy. W najgorszym położeniu znajdują się potencjalnie najlepsi pracownicy, tzn. osoby w wieku najwyższej aktywizacji zawodowej oraz osoby z wykształceniem wyższym. W najlepszej sytuacji są na rynku pracy są osoby niepełnosprawne o najniższych kwalifikacjach6. Bariery wewnętrzne i zewnętrzne powodują, że w naszym kraju osoby te stanowią grupę społeczno-ekonomiczną o najniższym wskaźniku zatrudnienia7. Mocne strony Firmy zatrudniające osoby niepełnosprawne mają z reguły dobre doświadczenia, co nie potwierdza dość powszechnych wśród pracodawców obaw przed zatrudnianiem osób z niepełnosprawnością. Atutami osób niepełnosprawnych jako pracowników są najczęściej: dyspozycyjność, wiara we własne możliwości, umiejętność dostosowania się do sytuacji, elastyczność, pogoda ducha, a więc cechy, które uważane są na rynku praca za pożądane. Do ich mocnych stron trzeba też zaliczyć cechy związane z postawą wobec pracodawcy i pracy; lojalność, sumienność, pracowitość i obowiązkowość, dokładność, determinacja w utrzymaniu zatrudnienia. Ważne są również kompetencje psychospołeczne, takie jak pozytywny stosunek wobec innych ludzi, duża otwartość i życzliwość oraz kompetencje osobiste m.in. znajomość własnych ograniczeń, samoświadomość i determinacja w pokonywaniu barier. Dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawnej nie bez znaczenia jest również możliwość uzyskania dotacji z PEFRON-u . Postrzeganie osób niepełnosprawnych przez otoczenie od kilku lat ulega systematycznej zmianie. Zamiana ta wpisuje się w kontekst procesów zachodzących w naszym kraju na różnych poziomach: społecznym, ekonomicznych i kulturowym. Osoby niepełnosprawne mimo swej niepełnosprawności coraz

„Promocja zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Proponowane działania w Polsce „ Chłoń - Domińczak, A., D. Poznańska, Budapeszt, Międzynarodowa Organizacja Pracy, 207 str. 13 6

„Promocja zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Proponowane działania w Polsce „ Chłoń - Domińczak, A., D. Poznańska, Budapeszt, Międzynarodowa Organizacja Pracy, 207 str. 17 7

7

częściej chcą aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym, a także budować poczucie własnej wartości na niezależności i autonomii w stosunku do państwa. Osoby te wymagają jednak aktywnego wsparcia przez otoczenie. Nie chodzi o ich traktowanie jako tych, które wymagają szczególnej troski w sensie psychologicznym, lecz o dostarczanie im narzędzi umożliwiających realizację własnych potrzeb, niezbędnego sprzętu oraz udogodnień architektonicznych. Wiesław Rutkowski CIiPKZ Oddział w Skierniewicach

8

Prawno-instytucjonalne formy pomocy osobom niepełnosprawnym w Polsce (fragmenty pracy dyplomowej Sytuacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych w aspekcie orzekania o stopniu niepełnosprawności, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Łódź 2007r.)

Ostatnie lata przyniosły istotne zmiany w sposobie postrzegania osób z niepełnosprawnością w naszym kraju. Podobnie jak w Unii Europejskiej, także w Polsce o prawach osób niepełnosprawnych zaczęto mówić w kontekście praw człowieka, przyznając tym samym, że osoby niepełnosprawne mają te same fundamentalne prawa, co wszyscy obywatele. Jednak w rzeczywistości nadal osoby niepełnosprawne napotykają zbyt wiele jeszcze przeszkód, by mogły w pełni z tych praw korzystać. Zagwarantowanie osobom z niepełnosprawnością praw człowieka wymaga od każdego państwa z jednej strony, przeciwdziałania ich dyskryminacji, z drugiej zaś stworzenia mechanizmów wyrównywania szans i warunków korzystania z przysługujących im praw. Stąd osoby niepełnosprawne powinny korzystać z pewnych, szczególnych praw, aby w takim samym stopniu mogły korzystać z praw przysługujących wszystkim obywatelom. Wyrównywanie szans to proces, dzięki któremu różne systemy i instytucje funkcjonujące w społeczeństwie i środowisku, takie jak usługi, różne formy wsparcia, informacja, są powszechnie dostępne wszystkim, a zwłaszcza osobom niepełnosprawnym. W swojej publikacji Z. Kawczyńska-Butrym stwierdza, iż we współczesnym modelu pomocy osobom niepełnosprawnym ważną role odgrywają różnorodne elementy systemu, w którego skład wchodzą: - rodzina, określana jako pierwotny system wzajemnych świadczeń, - grupy samopomocowe, - instytucje i organizacje pozarządowe (pośredni system pomocy), - instytucje i organizacje publiczne (formalny system pomocy społecznej, medycznej, edukacyjnej i ekonomicznej)8 W Polsce w ostatnich latach system wsparcia dla osób niepełnosprawnych uległ zasadniczym przemianom. Demokratyzacja życia i upodmiotowienie społeczeństwa wpłynęły niewątpliwie na zwiększenie w naszym kraju społecznego zainteresowania osobami niepełnosprawnymi, a w konsekwencji na zmiany w określonych dokumentach prawnych i powstanie nowych instytucji i form wsparcia dla tej grupy społecznej. Pierwszy dokumentem w Polsce, w którym zostały zapisane prawa osób niepełnosprawnych do niezależnego i godnego życia jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. W art. 69 tej Konstytucji zapisano, iż „Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej”.9 Kolejnym bardzo ważnym dokumentem, który broni praw osób niepełnosprawnych w naszym kraju jest zatwierdzona w dniu 01 sierpnia 1997 roku uchwałą Sejmu Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, w której: „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje, że osoby niepełnosprawne, czyli osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza

Z. Kawczyńska-Butrym, Wyrównywanie szans-wybrane aspekty pomocy społecznej na rzecz osób niepełnosprawnych, „Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej” nr 3, Warszawa, 1997 9 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 02 kwietnia 1997 roku, Dziennik Ustaw z 1997 roku. Nr 78, poz. 483 8

9

lub uniemożliwia życie codzienne, naukę pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi, maja prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji”.10 W Karcie zawarto szczegółowo, jakie prawa przysługują osobom niepełnosprawnym: - prawo dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym, - prawo dostępu do leczenia i opieki medycznej, rehabilitacji i edukacji leczniczej, - prawo do życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, - prawo do swobodnego przemieszczania się i korzystania ze środków transportu, - prawo dostępu do informacji. Kolejnym aktem prawnym gwarantującym szczególne prawa osobom niepełnosprawnym jest Kodeks Pracy. Jedną z podstawowych zasad pracy w stosunku do osób niepełnosprawnych jest zawarty w art. 183a Kodeksu zakaz dyskryminacji (bezpośredniej lub pośredniej) z jakiejkolwiek przyczyny, w tym z powodu niepełnosprawności. Wprowadzenie tego przepisu miało na celu urzeczywistnienie zasady równego traktowania, szczegółowo opisanej w rozdziale IIa Kodeksu „Równe traktowanie w zatrudnieniu”, zgodnie, z którą pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.11 Jednak za jeden z najważniejszych aktów prawnych w Polsce dotyczących osób niepełnosprawnych należy uznać Ustawę z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.12. Wspomniana ustawa z 1997 roku, była już drugą ustawą zawierającą podstawowe przepisy dla osób niepełnosprawnych i zastąpiła uchwaloną w 1991 roku pierwszą ustawę dotyczącą osób niepełnosprawnych. Z punktu widzenia sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce jest to bardzo ważny dokument, który w sposób skonsolidowany i całościowy: - określił zasady prowadzenia rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych, - określił podstawowe ulgi i uprawnienia, jakie przysługują osobom niepełnosprawnym, - wprowadził dwutorowy system orzekania o niepełnosprawności, - określił obowiązki i uprawnienia pracodawców w związku z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, - wskazał źródła finansowania działań podejmowanych wobec osób niepełnosprawnych, - powołał i określił zadania poszczególnych instytucji administracji publicznej działających na rzecz osób niepełnosprawnych. (…) W swojej książce B. Balcerzak-Paradowska rozpatrując prawno-instytucjonalne formy pomocy osobom niepełnosprawnym w Polsce stwierdza, iż podstawą określenia i wyodrębnienia osób niepełnosprawnych w systemie prawnym i w rzeczywistości społecznej jest orzecznictwo o

Karta Praw Osób Niepełnosprawnych z 01 sierpnia 1997 roku, Monitor Polski z 1997 roku, Nr 50, poz. 475 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy, Dziennik Ustaw z 1998 roku, Nr 21 poz. 94, Tekst jednolity, z późn. zm. 12 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dziennik Ustaw z 1997 roku, Nr 123, poz. 776, z późn. zm. 10 11

10

niepełnosprawności, przyznające status osoby niepełnosprawnej. Nadaje określone prawa w zakresie korzystania ze świadczeń społecznych, zdrowotnych, pomocy w aktywizacji zawodowej i społecznej.13 Uwzględniając zaproponowane przez B. Balcerzak-Paradowską kryterium rozpatrywania pomocy osobom niepełnosprawnym należy zaznaczyć, iż funkcjonujący w Polsce system gwarantuje tej grupie społecznej różne formy wsparcia: świadczenia społeczne i rehabilitacyjne Świadczenia te mają charakter ubezpieczeniowy, przysługują w związku z wykonywaniem pracy i są wypłacane przez zakład Ubezpieczeń Społecznych. Są to świadczenia rehabilitacyjnowyrównawcze dla osób rokujących odzyskanie zdrowia oraz świadczenia rentowe dla osób z orzeczoną niepełnosprawnością, do których zaliczamy: - świadczenie rehabilitacyjne, -świadczenie rentowe z ubezpieczenia społecznego, - renta socjalna14  świadczenia społeczne dla osób niepełnosprawnych, nie pracujących Są to świadczenia działające w systemie pozaubezpieczeniowym, mają formę rekompensaty za zwykle zwiększone koszty utrzymania rodzin z osobami niepełnosprawnymi, bądź za utracone dochody z pracy i są wypłacane przez Gminne i Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej. (…)  ulgi w systemie podatkowym Ulgi te polegają na możliwości odliczenia od dochodów osobistych wydatków na cele rehabilitacyjne (zakupów leków, opłacanie przewodników osób niewidomych)  system dopłat i dotacji Polega to na stosowaniu przez Państwo systemu dopłat i ulg w zakupie sprzętu rehabilitacyjnego, likwidowaniu barier architektonicznych, pokryciu kosztów sanatoriów i turnusów rehabilitacyjno-wypoczynkowych, dopłat do przejazdów komunikacyjnych.  specjalny system szkolnictwa dla dzieci i młodzieży W Polsce dzieci i młodzież pobiera naukę w specjalnie dla nich przystosowanych strukturach organizacyjnych: - integracyjne przedszkola i szkoły, - ośrodki szkolno-wychowawcze, - szkolnictwo specjalne na każdym poziomie nauczania, - indywidualne nauczanie i wychowanie, - warsztaty terapii zajęciowej.  działania na rzecz aktywizacji zawodowej i ekonomicznego usamodzielniania się osób niepełnosprawnych Odpowiednie rozwiązania służące zatrudnianiu niepełnosprawnych zarówno na tzw. otwartym rynku pracy, jak i w zakładach pracy chronionej (…) obejmują: - system zachęt ekonomicznych dla pracodawców z tytułu zatrudnienia osób niepełnosprawnych , (…)

Pod red. B. Balcerzak-Paradowskiej, Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2002. 14 Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dz.U. z 2004r., Nr 39, poz. 353 z późn. zm. 13

11

- system uprawnień zawartych w Kodeksie Pracy: zasada niedyskryminacji w miejscu pracy, odpowiedni czas pracy w zależności od uzyskanego stopnia niepełnosprawności, dodatkowa w przerwa w pracy, dodatkowy urlop w wymierz 10 dni dla osób z orzeczonym znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, - tworzenie i wspieranie finansowe zakładów pracy chronionej i zakładów aktywności zawodowej15, w których znajdują głównie pracę te osoby niepełnosprawne, które nie mogą sprostać konkurencyjności i wymogom otwartego rynku pracy. (…) - wspieranie finansowe osób niepełnosprawnych, podejmujących działalność gospodarczą w postaci dotacji i pożyczek udzielanych według preferencyjnych zasad, - organizowanie i finansowanie szkoleń dla bezrobotnych i poszukujących pracy osób niepełnosprawnych, których celem jest zwiększenie szans na uzyskanie zatrudnienia, podwyższenie dotychczasowych kwalifikacji i zwiększenie aktywności zawodowej. (…) - organizacje i finansowanie przez PFRON specjalnych programów dla osób niepełnosprawnych, sprzyjających ich szkoleniu i zatrudnieniu (…). Cytowana już w tym rozdziale wielokrotnie ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych powołała i określiła również pewne instytucje, które mają być wykonawcami wymienionych zadań, służących rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem. Generalnie należy stwierdzić, iż ustawa wskazała kompetencje instytucji publicznych na poziomie centralnym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Na poziomie centralnym jest to: - Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych - Państwowy Fundusz Osób Niepełnosprawnych - Krajowa Rada Konsultacyjna ds. Osób Niepełnosprawnych Na poziomie wojewódzkim jest to: - Samorząd Województwa oraz Wojewoda - Wojewódzkie Zespoły do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności - Wojewódzkie Społeczne Rady ds. Osób Niepełnosprawnych Na poziomie powiatowym jest to: - Starosta powiatu - Miejskie Ośrodek Pomocy Rodzinie - Powiatowe Urzędy Pracy - Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie - Powiatowe Zespoły do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności Na poziomie gminnym są to: - Gminne Ośrodki Pomocy Rodzinie Podsumowując politykę społeczną prowadzoną w Polsce na rzecz osób niepełnosprawnych należy zaznaczyć, iż w ciągu ostatnich kilku lat, szczególnie po wejściu naszego kraju do struktur Unii Europejskiej dokonano istotnych zmian w systemie prawnym i instytucjonalnym. Przyjęte przez nasze Państwo podstawowe rozwiązania prawne w założeniu mają służyć tworzeniu społeczeństwa otwartego i dostępnego dla wszystkich oraz koncentrować się na poszanowaniu różnić

art. 28-33a Ustawy z dn. 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 15

12

indywidualnych wszystkich obywateli. Poza tym po przystąpieniu Polski do Unii uzyskaliśmy większy dostęp do środków pomocowych, które będą mogły być przeznaczane na finansowanie działań na rzecz osób niepełnosprawnych. Jednak mimo stworzenia dość sprawnie działającego systemu wsparcia prawnoinstytucjonalnego sytuacja osób niepełnosprawnych w naszym kraju jest wciąż nie najlepsza i wymaga podejmowania coraz większej ilości działań. Wydaje się, iż podstawową wadą polskiego systemu pomocy osobom niepełnosprawnym jest dominacja tzw. elementu socjalnego ukierunkowanego przede wszystkim na zapewnienie wsparcia finansowego. Niedostateczną uwagę poświęca się natomiast aktywizacji zawodowej, której podstawowym celem jest przywrócenie osoby niepełnosprawnej społeczeństwu, aby mogła być niezależna i samodzielnie zaspokajała swoje potrzeby życiowe. Jacek Januszkiewicz Kierownik Centrum Aktywizacji Zawodowej Powiatowy Urząd Pracy w Skierniewicach

13

Specyfika poradnictwa zawodowego kierowanego do osób z niepełnosprawnością

Wybór zawodu, zaplanowanie ścieżki edukacyjnej, a następnie znalezienie zatrudnienia, to nie lada wyzwanie dla każdego człowieka. Zadanie to jest jeszcze trudniejsze w odniesieniu do osób z niepełnosprawnością, z uwagi na ograniczenia zdrowotne wymagające uwzględnienia specyficznych czynników w procesie planowania kariery zawodowej i poszukiwania odpowiedniego miejsca na rynku pracy. Należy pamiętać o tym, że poczucie bycia potrzebnym i przydatnym społecznie poprzez wykonywanie pracy zawodowej, często bywa nieocenionym środkiem terapeutycznym. W tym przypadku poradnictwo zawodowe jest zatem szczególnie ważne, ponieważ stanowi pierwszy etap rehabilitacji zawodowej, która jako dopełnienie rehabilitacji leczniczej i społecznej, ma pomóc w pełnej integracji ze społeczeństwem, podniesieniu jakości życia oraz poziomu funkcjonowania osób niepełnosprawnych. Doradztwo zawodowe definiowane jest jako proces pomagania ludziom w osiągnięciu lepszego zrozumienia siebie samego w odniesieniu do rodzaju pracy i środowiska pracy, w odniesieniu do wyboru odpowiedniego zawodu, zmiany zatrudnienia oraz właściwego dostosowania zawodowego.16 Zainteresowani mogą uzyskać profesjonalną pomoc w tym zakresie ze strony doradców zawodowych i pedagogów zatrudnionych w szkołach, poradniach psychologicznopedagogicznych, stowarzyszeniach osób niepełnosprawnych, centrach informacji i planowania kariery zawodowej oraz powiatowych urzędach pracy. Doradca zawodowy może pracować z niepełnosprawną młodzieżą, jak również z osobami dorosłymi. W odniesieniu do każdej z tych grup doradztwo będzie przebiegało w inny sposób, ponieważ inna jest wyjściowa sytuacji i położenie zawodowe klienta, co będzie wiązało się z chęcią realizacji innych potrzeb zawodowych. Zadaniem doradcy zawodowego jest udzielanie pomocy w określeniu zasobów klienta, w tym m.in. preferencji i zainteresowań zawodowych; w wyborze zawodu i kierunku kształcenia, przekwalifikowaniu, a także w przygotowaniu do efektywnego poruszania się po rynku pracy i znalezieniu odpowiedniego miejsca zatrudnienia. Doradca zawodowy udzielając porady powinien dokładnie poznać możliwości osoby niepełnosprawnej. Zdefiniowanie zasobów zawodowych uwzględnia analizę cech i predyspozycji fizycznych, psychicznych oraz społecznych, które potrzebne są do wykonywania pracy. Doradca dokonuje tej analizy w procesie oceny zdolności do pracy. Nie mniej ważnym aspektem całego procesu jest przeanalizowanie potrzeb rynku pracy i uwarunkowań systemu edukacji pod kątem danego klienta oraz szczegółowe poznanie wymagań różnych zawodów i stanowisk pracy, które dostępne są na rynku. Wspomaganie osoby niepełnosprawnej w dokonywaniu niełatwych wyborów zawodowych wymaga od doradcy posiadania szeregu kompetencji oraz dodatkowej wiedzy z różnych obszarów. Doradca powinien posiadać m. in. wiadomości na temat rodzajów i stopni niepełnosprawności, potencjału rozwojowego, jak również informacje o możliwościach kształcenia, z uwzględnieniem szkół integracyjnych i specjalnych. Przydaje się także wiedza o tym, jak osoby niepełnosprawne postrzegają świat. Doradzając niepełnosprawnym trzeba rozumieć problemy dotyczące rodzin w sytuacji choroby - niepełnosprawności, jak równie znać prawodawstwo dotyczące rehabilitacji i posiadać informacje o rodzajach świadczeń socjalnych.

16

http://www.zawodyregulowane.pl

14

Udzielenie przez doradcę zawodowego porady musi uwzględniać wiele dodatkowych czynników, które nie mają tak wielkiego znaczenia w przypadku doradztwa zawodowego dla osób pełnosprawnych. Związane jest to między innymi ze specyficznym obrazem samego siebie i problemami w określeniu własnej osoby, jakie można zaobserwować u niektórych niepełnosprawnych. Z badań wynika, że często osoby te odczuwają lęk przed tym, że nie zostaną zrozumiane i zaakceptowane przez pełnosprawnych, co znacznie utrudnia proces doradczy.17 Specyfika pracy z osobami niepełnosprawnymi polega na tym, że doradca powinien pomóc im zaakceptować własne ograniczenia i dostrzec potencjalne możliwości rozwojowe. Istotne jest także motywowanie do samodzielności i samoakceptacji. Doradca zawodowy w takiej sytuacji staje się więc swego rodzaju rehabilitantem. Niezwykle ważna jest też praca z rodzinami osób niepełnosprawnych, zwłaszcza z rodzicami niepełnosprawnych dzieci. Często zdarza się, że najbliższe otoczenie okazując troskę, wyręcza ich w podejmowaniu decyzji i usprawiedliwia brak działania, zamiast mobilizować do samorealizacji. W przypadku uczniów z niepełnosprawnością bardzo istotna jest współpraca z rodzicami. Rolą doradcy jest przekonać ich, aby zaakceptowali decyzję dziecka o wyborze zawodu, pozwolili mu podjąć pracę i usamodzielnić się w takim zakresie, w jakim jest to możliwe. Doradca zawodowy udzielając porady również powinien kierować się zasadą autonomii osoby niepełnosprawnej. Należy pamiętać, że ma ona prawo do samodzielnego podejmowania życiowych decyzji, nie wolno narzucać jej swoich rozwiązań, nawet gdyby wydawały się najbardziej odpowiednie. Właściwą drogą jest wskazanie alternatywnych możliwości oraz pokazanie prawdopodobnych konsekwencji dokonanych wyborów. Grupa niepełnosprawnych jest zróżnicowana - wielość niepełnosprawności powoduje, że każda z należących do niej osób ma inny potencjał i inne ograniczenia. Poszukując możliwości kształcenia i pracy należy pamiętać, że osoba z określonymi dysfunkcjami nie ze wszystkim może sobie poradzić. Pracując z niepełnosprawnymi należy wziąć pod uwagę, że część z nich to osoby wyalienowane, które mogą mieć ograniczone kontakty interpersonalne. Trzeba zatem zwrócić szczególną uwagę na ich sposób komunikowania się z ludźmi, w tym z pracodawcami i innymi pracownikami. Problemy w komunikacji międzyludzkiej mogą być znacznym ograniczeniem w poszukiwaniu i wykonywaniu pracy.18 Kolejnym problemem, z którym musi sobie poradzić doradca zawodowy, jest ograniczony dostęp do informacji zawodowej. Osoby niepełnosprawne często mają ubogą wiedzę o wymaganiach różnych zawodów i środowisk pracy, nie posiadają też wystarczającego rozeznania na rynku pracy. Z kolei podjęcie niewłaściwej decyzji zawodowej w ich przypadku ma poważniejsze konsekwencje niż w odniesieniu do osoby pełnosprawnej, ponieważ wiąże się z inwestowaniem większego wysiłku w uzyskanie kwalifikacji zawodowych.19

K.Kowalczyk, Specyfika doradztwa zawodowego dla osób niepełnosprawnych, http://www.praca.ffm.pl, dost. 01.10.2014 18 M. Łuczak, Specyficzne aspekty poradnictwa zawodowego dla osób niepełnosprawnych, http://edukator.koweziu.edu.pl, dost. 01.10.2014 19 K.Kowalczyk, Specyfika doradztwa zawodowego dla osób niepełnosprawnych, http://www.praca.ffm.pl, dost. 01.10.2014 17

15

Jak widać świadczenie poradnictwa zawodowego na rzecz osób z niepełnosprawnością jest specyficznym procesem wymagającym od doradców dużego zaangażowania, ogromnej woli niesienia pomocy i gotowości do podejmowania działań wykraczających poza standardowy zakres obowiązków. Jest to spore wyzwanie, ale świadomość tego, że dzięki działaniom doradczym udaje się przywrócić chęć do działania i podnieść poczucie wartości chociaż kilku niepełnosprawnym podopiecznym, rekompensuje w pełni wszelkie trudności. Pamietajmy, że niepełnosprawność nie musi oznaczac rezygnacji z pasji i spełniania marzeń. Czasem potrzebna jest tylko odrobina dobrej woli i udzielenie wsparcia, aby ci którzy tego potrzebują mogli rozwinąć skrzydła. Aneta Knapińska doradca zawodowy Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej w Skierniewicach

Netografia: Kowalczyk K., Specyfika doradztwa zawodowego dla osób niepełnosprawnych http://www.praca.ffm.pl, dost. 01.10.2014 Łuczak M, Specyficzne aspekty poradnictwa zawodowego dla osób niepełnosprawnych, http://edukator.koweziu.edu.pl, dost. 01.10.2014 http://www.zawodyregulowane.pl, dost. 01.10.2014 16

Bezrobotni i poszukujący pracy niepełnosprawni w województwie łódzkim w liczbach Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2012r. w Polsce liczba osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosiła około 2 mln (dokładnie 1987 tys.), co stanowiło 8,2% ludności w wieku aktywności zawodowej.20 W końcu 2013r. w powiatowych urzędach pracy zarejestrowanych było ponad 2157 tys. bezrobotnych, w tym 116 tys. stanowiły osoby niepełnosprawne. Bezrobotni niepełnosprawni stanowili więc 5,4% ogólnej liczby zarejestrowanych bezrobotnych w Polsce. Tabela 1. Liczba osób bezrobotnych i poszukujących pracy zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy w Polsce w latach 2010-2013 (stan na 31 grudnia) 21 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 Ogółem 2 000 249 2 022 377 2 177 563 2 157 883 Osoby niepełnosprawne 123 499 124 238 131 254 116 354 Osoby sprawne 1 876 750 1 898 139 2 046 309 2 041 529 Analizując informacje zawarte w tabeli 1 warto wskazać, że do końca 2012 r. odnotowywano wzrost liczby bezrobotnych i wzrost liczby bezrobotnych niepełnosprawnych. W 2013r. po raz pierwszy od kilku lat odnotowano spadek zarówno liczby bezrobotnych sprawnych, jak i niepełnosprawnych, przy czym spadek ten w grupie osób niepełnosprawnych był bardzo spektakularny. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych osób niepełnosprawnych zmniejszyła się w końcu 2013r. w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego o ponad 11%. W województwie łódzkim w końcu 2013r. liczba bezrobotnych wynosiła ponad 151 tys. osób, w tym 11 tys. stanowiły bezrobotne osoby niepełnosprawne. Udział osób niepełnosprawnych wśród bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy w woj. łódzkim wynosił 7,3% i był o prawie 2 punkty procentowe wyższy od wskaźnika dla całego kraju. 22 Na przestrzeni lat 2010-2014 w województwie łódzkim obserwowany był stały wzrost liczby zarejestrowanych niepełnosprawnych bezrobotnych. Największy przyrost liczby niepełnosprawnych bezrobotnych odnotowano w 2012 r. (w porównaniu do 2011 r. wzrost o 513 osób). W odróżnieniu od całego kraju w 2013r. w woj. łódzkim nadal odnotowywano wyższą niż 2012 r. liczbę zarejestrowanych bezrobotnych niepełnosprawnych, choć dynamika tego wzrostu wyraźnie spadła (w porównaniu do 2012 r. wzrost o 219 osób) Osoba niepełnosprawna może również zostać zarejestrowana jako poszukująca pracy, a nie jako bezrobotna, jeśli nabyła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, renty socjalnej lub

Kobus - Ostrowska D. artykuł „Struktura bezrobocia osób niepełnosprawnych w województwie łódzkim” w Gospodarka Narodowa marzec - kwiecień 2014 s. 107 21 Kobus - Ostrowska D. artykuł „Struktura bezrobocia osób niepełnosprawnych w województwie łódzkim” w Gospodarka Narodowa marzec - kwiecień 2014 s. 108 oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy „Terytorialne zróźnicowanie bezrobocia w Polsce w 2013r” . Biblioteczka Rynku Pracy Warszawa 2014 r s. 89 20

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy „Terytorialne zróźnicowanie bezrobocia w Polsce w 2013r” . Biblioteczka Rynku Pracy Warszawa 2014 r. s. 89, 91, 99, 101 22

17

świadczenia rehabilitacyjnego (w kwocie większej niż 50% minimalnego wynagrodzenia). Każdorazowo jednak rejestrując się jako osoba bezrobotna albo poszukująca pracy musi przedłożyć dokument potwierdzający stopień niepełnosprawności. W końcu grudnia 2013r. w woj. łódzkim zarejestrowano ponad 2 tys. osób niepełnosprawnych poszukujących pracy. Tabela 2. Liczba niepełnosprawnych osób bezrobotnych i poszukujących pracy zarejestrowanych w powiatowych urzędach w woj. łódzkim w latach 2010-2013 (stan na 31 grudnia) 23 Wyszczególnienie Bezrobotni ogółem

2010 131617

2011 138652

2012 151036

2013 151626

Bezrobotni niepełnosprawni Poszukujący pracy niepełnosprawni

9978

10269

10782

11001

1905

1939

2011

1994

Pod względem płci zarówno wśród bezrobotnych, jak i poszukujących pracy niepełnosprawnych przeważają mężczyźni. Wśród bezrobotnych odsetek ten wynosi 53,6%, wśród poszukujących pracy jest wyższy i wynosi 60,1%. Uwzględniając miejsce zamieszkania bezrobotnych i poszukujących pracy osób niepełnosprawnych zauważamy, że w obydwu grupach dominują osoby zamieszkujące w mieście. W grupie bezrobotnych niepełnosprawnych mieszkańcy miast stanowili 79,2%, w grupie poszukujących pracy odsetek ten wynosił 77,4%. Analizując strukturę wiekową niepełnosprawnych zarejestrowanych w PUP stwierdzić należy, że największy odsetek zarówno w grupie bezrobotnych, jak i poszukujących pracy stanowiły osoby w wieku 45 - 54 lata. ( bezrobotni niepełnosprawni 29,4%, poszukujący pracy 24,8%). Ponad 2/3 bezrobotnych niepełnosprawnych (69,0%) i niespełna 2/3 poszukujących pracy niepełnosprawnych w woj. łódzkim (62,6%) to osoby w wieku powyżej 45 roku życia. Może to sugerować, że niepełnosprawność nabywana bywa wraz z wiekiem, często w wyniku wykonywania przez wiele lat pracy w warunkach szkodliwych. 24 Tabela 3. Niepełnosprawni bezrobotni i poszukujący pracy zarejestrowani w powiatowych urzędach pracy w woj. łódzkim według wybranych cech społeczno-demograficznych (stan na 31 grudnia 2013 r.) 25

Kobus - Ostrowska D. artykuł „Struktura bezrobocia osób niepełnosprawnych w województwie łódzkim” w Gospodarka Narodowa marzec - kwiecień 2014 s. 108 oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej „Rynek pracy-analiza bezrobocia w 2010”, „Rynek pracy-analiza bezrobocia w 2011”, „Rynek pracy-analiza bezrobocia w 2012” Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi 23

Kobus - Ostrowska D. artykuł „Struktura bezrobocia osób niepełnosprawnych w województwie łódzkim” w Gospodarka Narodowa marzec - kwiecień 2014 s. 112 24 Sprawozdanie MPiPS -07 województwo łódzkie 25 Sprawozdanie MPiPS -07 województwo łódzkie 24

18

Wyszczególnienie

Bezrobotni

Ogółem Płeć Mężczyźni Kobiety Miejsce zamieszkania Miasto Wieś Wiek (w latach) 18 - 24 25 - 34 35 - 44 45 – 54 55 – 59 60 i więcej lat

Poszukujący pracy 11001

2011

5894 5107

1209 802

8716 2285

1557 454

454 1180 1783 3231 3159 1194

67 328 358 499 468 291

W grupie bezrobotnych niepełnosprawnych zarejestrowanych w PUP w woj. łódzkim dominują osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności (75,8%.). Natomiast osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności stanowią niespełna 1%. Inaczej przedstawia się sytuacja w grupie poszukujących pracy niepełnosprawnych, gdzie najliczniej reprezentowane są osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (70.7%). Wynika to z faktu, że osoby te nabyły prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, renty socjalnej lub świadczenia rehabilitacyjnego i w związku z tym nie mogą być zarejestrowane w grupie osób bezrobotnych. Tabela 4. Struktura bezrobotnych niepełnosprawnych i poszukujący pracy według stopnia niepełnosprawności w woj. łódzkim (stan na 31 grudnia 2013 r.) 26 Stopień niepełnosprawności Bezrobotni Poszukujący pracy Znaczny 106 208 Umiarkowany 2551 1422 Lekki 8344 381 Najliczniejszą grupę bezrobotnych niepełnosprawnych stanowiły osoby bez kwalifikacji zawodowych (z wykształceniem podstawowym i poniżej oraz gimnazjalnym) - 37,8%. Brak kwalifikacji zawodowych może okazać się trudną do pokonania barierą na rynku pracy. Udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym wynosił w tej grupie 31,9%. Niepełnosprawni o wysokich kwalifikacjach zawodowych (z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym oraz wyższym) stanowili 22,7% ogółu. W grupie poszukujących pracy niepełnosprawnych również najwyższy odsetek stanowiły osoby z wykształceniem gimnazjalnym i podstawowym, ale już następna pod względem liczebności grupa to osoby o wysokich kwalifikacjach zawodowych (wykształcenie policealne i średnie zawodowe oraz wyższe - 31,2% .

19

Tabela 5. Struktura bezrobotnych niepełnosprawnych i poszukujący pracy według poziomu wykształcenia w woj. łódzkim (stan na 31 grudnia 2013 r.) 27 Wykształcenie Wyższe Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne Podstawowe i poniżej

Bezrobotni 491 2007 828 3512 143 4020

Poszukujący pracy 194 433 190 521 35 638

Analizując strukturę bezrobotnych niepełnosprawnych w woj. łódzkim ze względu na staż pracy stwierdzić można, że największy odsetek stanowiły osoby o długim stażu pracy (20 - 30 lat i 30 lat i więcej) - 31,7% oraz grupa osób o stażu od 10 do 20 lat - 22,6%.) Dane te świadczą o tym, że połowa bezrobotnych niepełnosprawnych to osoby o stosunkowo długim stażu pracy, które często swoją niepełnosprawność nabyły w trakcie pracy zawodowej. Najmniejszy odsetek stanowiły osoby bez stażu pracy - 6,9% oraz ze stażem od 1 do 5 lat - 11,1%. W grupie poszukujących pracy niepełnosprawnych ze względu na staż pracy sytuacja przedstawia się odmiennie - najliczniejszą grupę stanowiły osoby bez stażu pracy - 23,8% oraz ze stażem pracy do 1 roku - 19,5%. Tabela 6. Struktura bezrobotnych niepełnosprawnych i poszukujący pracy według stażu pracy w woj. łódzkim (stan na 31 grudnia 2013 r.) 28 Staż pracy ogółem do 1 roku 1-5 5 – 10 10 – 20 20 – 30 30 lat i więcej bez stażu

Bezrobotni 1217 1563 1495 2481 2635 855 755

Poszukujący pracy 393 325 237 323 197 57 479

W II półroczu 2013r do PUP w woj. łódzkim. zgłoszono 2143 wolne miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych, z których zdecydowana większość pochodziła z sektora prywatnego. Sektor publiczny zgłosił tylko 44 miejsca pracy. W tym samym okresie w ramach aktywizacji zawodowej PUP zorganizowały staże dla 25 bezrobotnych osób niepełnosprawnych oraz prace społecznie użyteczne dla 14 osób.29

27 28

29

Sprawozdanie MPiPS -07 województwo łódzkie Sprawozdanie MPiPS -07 województwo łódzkie Sprawozdanie MPiPS -07 województwo łódzkie

20

Podsumowanie: 1.Bezrobocie wśród osób niepełnosprawnych w woj. łódzkim to poważny problem, który dotyka ok. 7% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Od kilku lat w naszym regionie utrzymuje się negatywna tendencja, która oznacza stały wzrost liczby niepełnosprawnych bezrobotnych, mimo, że w kraju w 2013r. odnotowano 11% spadek liczby bezrobotnych w tej grupie. 2.Bezrobotni niepełnosprawni stanowią duży niewykorzystany na rynku pracy potencjał, o którym świadczą kwalifikacje i doświadczenie zawodowe. Z danych statystycznych wynika, że 32% zarejestrowanych niepełnosprawnych posiadało wykształcenie zasadnicze zawodowe, a ok. 22% wykształcenie średnie zawodowe oraz wyższe. Ponad połowa bezrobotnych niepełnosprawnych (ok. 54%) to osoby o długim stażu pracy, co najmniej 10 - letnim. Z drugiej strony problemem może być zaawansowany wiek znaczącej grupy osób z niepełnosprawnością. Prawie 40% to osoby w wieku 55 lat i więcej. 3.Wśród bezrobotnych niepełnosprawnych najliczniej reprezentowane są osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności (ok. 76%), które z tytułu niepełnosprawności nie nabyły praw do renty socjalnej lub świadczenia rehabilitacyjnego, co z mocy prawa wyeliminowałoby ich z grupy bezrobotnych. 4.Szanse na rozwiązanie problemu bezrobocia wśród osób niepełnosprawnych w naszym regionie w najbliższych latach są niewielkie. W II połowie 2013r. zgłoszono do PUP w woj. łódzkim ok. 2100 miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych, co dawało możliwość zatrudnienia co piątej bezrobotnej osobie niepełnosprawnej. Miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych stworzył w zdecydowanej większości sektor prywatny, który tylko w II półroczu 2013r. zgłosił do PUP 98% ofert pracy dla tej grupy bezrobotnych. Natomiast powiatowe urzędy pracy w naszym regionie zdecydowanie zbyt mało sił i środków przeznaczają na aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych. W II półroczu poprzedniego roku PUP objęły aktywnymi formami wsparcia 39 osób niepełnosprawnych, a więc 0,4% zarejestrowanych z tej grupy Urszula Bilska p.o Kierownik CIiPKZ

Bibliografia 1.Kobus - Ostrowska D. artykuł „Struktura bezrobocia osób niepełnosprawnych w województwie łódzkim” w Gospodarka Narodowa marzec - kwiecień 2014 2.Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy „Terytorialne zróżnicowanie bezrobocia w Polsce w 2013r” . Biblioteczka Rynku Pracy Warszawa 2014 r. 3.Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi „Rynek pracy-analiza bezrobocia w 2010” 4. Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi „Rynek pracy-analiza bezrobocia w 2011” 5.Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi „Rynek pracy-analiza bezrobocia w 2012” Sprawozdanie MPiPS -07 województwo łódzkie za 2013 r.

21

Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej wobec aktualnych wyzwań edukacyjnych Inicjatywność, przedsiębiorczość i kreatywność młodszych uczniów jako sposób wszechstronnego aktywizowania Nieustannie trwają w dydaktyce; także w dydaktyce wczesnoszkolnej, poszukiwania sposobów zainteresowania uczniów edukacją oraz wzbudzania motywacji do podejmowania wielokierunkowej aktywności. Jedną z propozycji wartą polecenia jest oparcie planów dydaktycznych i projektów na kształtowaniu takiej kompetencji kluczowej, jaką jest inicjatywność i przedsiębiorczość. Kompetencje- inicjatywność i przedsiębiorczość-w ujęciu ogólnym oznaczają zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn. Obejmują one kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla osiągnięcia zamierzonych celów. Stanowią one wsparcie dla indywidualnych osób nie tylko w ich codziennym życiu prywatnym i społecznym, ale także w ich miejscu pracy, pomagając im uzyskać świadomość kontekstu ich pracy i zdolność wykorzystywania szans; są podstawą bardziej konkretnych umiejętności i wiedzy potrzebnych tym, którzy podejmują przedsięwzięcia o charakterze społecznym lub handlowym (bądź w nich uczestniczą). Powinny one obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie. Niezbędna wiedza, umiejętności i postawy powiązane z tymi kompetencjami: Konieczna wiedza obejmuje zdolność identyfikowania dostępnych możliwości działalności osobistej, zawodowej lub gospodarczej, w tym szerszych zagadnień stanowiących kontekst pracy i życia ludzi, takich jak ogólne rozumienie zasad działania gospodarki, a także szanse i wyzwania stojące przed pracodawcami i organizacjami. Osoby powinny również być świadome zagadnień etycznych związanych z przedsiębiorstwami oraz tego, w jaki sposób mogą one wywoływać pozytywne zmiany, np. poprzez sprawiedliwy podział zadań, handel lub przedsięwzięcia społeczne. Umiejętności odnoszą się do proaktywnego zarządzania projektami, co obejmuje między innymi planowanie, organizowanie, zarządzanie, kierowanie i delegowanie zadań, analizowanie, komunikowanie, sporządzanie notatek i raportów, ocenę i prezentację efektów. Niezbędne okaże się także rozwijanie skutecznej reprezentacji i negocjacji oraz zdolność pracy indywidualnej, jak i współpracy w zespołach. Warta podkreślenia jest umiejętność oceny i identyfikacji własnych mocnych i słabych stron, a także oceny ryzyka i podejmowania go w uzasadnionych przypadkach (gotowość do podejmowania ryzyka). Postawa przedsiębiorcza charakteryzuje się inicjatywnością, aktywnością, niezależnością i innowacyjnością (kreatywnością), zarówno w życiu osobistym i społecznym, jak i w edukacji na sposób szkolny. Obejmuje również motywację i determinację w kierunku realizowania celów, czy to osobistych, czy wspólnych (grupowych, klasowych), zarówno w domu ucznia, jak i w szkole. Wiek szkolny to doskonały czas do kształtowania postaw inicjatywnych, przedsiębiorczych i kreatywnych. Tacy uczniowie łatwiej radzą sobie w życiu, nastawieni są na samodzielne poznawanie świata, gromadzenie bezpośrednich doświadczeń; ich zachowania cechuje odwaga, nie zniechęcają się z powodu napotkanych trudności. Ponadto tacy uczniowie łatwiej przystosowują się do zmieniającego środowiska, analizują zachodzące zjawiska, wysuwają trafne wnioski. Argumentów potwierdzających zasadność poszukiwania nowych strategii podkreśla między innymi Howard Gardner: Jako świadek toczących się na całym świecie dyskusji mogę zaświadczyć, że wiara w potęgę edukacji – na dobre czy na złe – 22

jest wszechobecna. Łatwo przychodzi nam postrzeganie edukacji jako przedsiębiorstwa – tak, przedsiębiorstwa – kształtującego umysł przyszłości (2011,s. 4; por. Gardner 2009). Inicjatywność może być rozumiana jako brak obawy w zgłaszaniu pomysłów. Często się zdarza, że zauważamy uczniów, którzy zgłaszają różnorodne pomysły rozwiązania określonych problemów (na przykład przy stosowaniu przez nauczyciela techniki zwanej burzą mózgów). Uczniowie ci okazują się gotowi do działania i bardzo skuteczni, posiadają cechy przywódcze; warto im powierzyć rolę lidera grupy. Przedsiębiorczość warto kojarzyć ze zdolnością do działania i nawiązywania kontaktów, z umiejętnością i odwagą wygłaszania własnych poglądów, wysiłkiem podejmowanym w związku z przyjętym celem działania, motywacją do realizacji zadań, chęcią wchodzenia w różnorodne interakcje, umiejętnością poszukiwania rozwiązań alternatywnych. Kreatywność należy kojarzyć z myśleniem dywergencyjnym, twórczym rozwiązaniem problemów, stosowaniem strategii niestandardowych, myśleniem przekraczającym schematy, bariery, rytuały, wysoką produktywnością (wydajnością). W procesie twórczym chodzi o konstruowanie ładu nowego typu, który ujawnia nowe możliwości oraz o realizowanie wewnętrznych pomysłów. Stosunkowo mało miejsca w polskiej pedagogice wczesnoszkolnej poświęcono inicjatywności i przedsiębiorczości. Również podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej nie zawiera bezpośrednich odniesień do efektów przynależnych tym opisywanym kompetencjom. Wobec czego postulowanym rozwiązaniem stosowanym w innowacyjnych programach jest ujęcie celów i treści w taki sposób, by już na starcie szkolnym, w I klasie sześciolatków, rozwijać inicjatywność, przedsiębiorczość i kreatywność. Poprzez realizację innowacyjnych programów nauczania uczniowie będą mieli szansę opanować takie cechy, jak: umiejętność podejmowania decyzji (decyzyjność), odwaga w zgłaszaniu własnych pomysłów (otwartość), odwaga w obronie własnego stanowiska w sprawie (asertywność), podejmowania konstruktywnego dialogu, dynamizm działania (aktywność), skłonność do podejmowania ryzyka (nieugiętość, wola walki, wola doskonalenia i poszukiwania), dostrzeganie szans i ich wykorzystanie, korzystanie i rozwijanie wyobraźni, poszerzanie horyzontów myślowych, znajdowanie nietypowych zastosowań dla typowych obiektów i sytuacji, poczucie sprawstwa, gotowość do podejmowania nowych wyzwań i wysiłku, cierpliwość w oczekiwaniu na pożądany efekt, obdarzanie szacunkiem ludzi pracy, lepsze rozumienie procesów życia społecznego, lepsze rozumienie ludzi dorosłych, kształtowanie umiejętności konstruktywnej komunikacji, umiejętność pracy w grupie (w zespole), interdyscyplinarne podejście (na przykład w metodzie projektów), 23

uczenie w działaniu, nieuleganie stereotypom, umiejętność analizy sytuacji, wykorzystanie wiedzy osobistej (Jadczak, Janicka-Panek, 2014). Uczeń stymulowany przez nauczycieli nabiera nawyków twórczej aktywności w różnych dziedzinach (można wykorzystać mocne strony ucznia zgodnie z teorią inteligencji wielorakich H. Gardnera). Biopsychiczny potencjał ucznia będzie aktywowany w danym środowisku kulturowym; może stanowić szansę zauważenia szans zmiany lub wyjścia z danego środowiska. Inicjatywność, przedsiębiorczość i kreatywność stanowią uzupełnienie treści nauczania z różnych edukacji ujętych w podstawie programowej i mogą być realizowane w systemie zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych. Wielu uczniów cechuje SNOS (Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych), czyli taka sytuacja szkolna dziecka, w której nie wykorzystuje ono swoich możliwości związanych z potencjałem intelektualnym i twórczym. Osiągnięcia szkolne (…) są znacznie niższe niż możliwości tych uczniów ( Dyrda, 2000). Cele edukacyjne w kształtowaniu inicjatywności, przedsiębiorczość i kreatywności zachęcanie uczniów do samodzielnego podejmowania decyzji i zaradności, kształtowanie umiejętności realnej oceny swoich możliwości, rozwijanie postawy odpowiedzialności za swoje decyzje i czyny, rozwijanie umiejętności planowania, uświadamianie uczniom wartości pracy, respektowanie poglądów innych, rozwijanie umiejętności interpersonalnych, wdrażanie do podejmowania konstruktywnego dialogu, rozwijanie świadomości własnej indywidualności i oryginalności, wdrażanie do właściwego gospodarowania czasem, kształtowanie umiejętności odpowiedzialności za swoje działania, wdrażanie do zachowani asertywnych, obdarzanie szacunkiem ludzi pracy, rozwijanie kreatywności, wdrażanie do poszukiwania rozwiązań standardowych i niestandardowych, rozwijanie inteligencji interpersonalnej i intrapersonalnej, uwrażliwienie uczniów na los innych, wzbudzanie chęci pomocy, stanowienie celów i określanie sposobów ich osiągnięcia, dostrzeganie związku między efektami, a wkładanym wysiłkiem, wspieranie współpracy w grupie, doświadczanie różnych ról w grupie (lidera, pisarza, strażnika czasu, pomocnika, asystenta, organizatora, twórcy), integrowanie treści kształcenia z różnych dziedzin edukacji, wzrost zrozumienia (tolerancji) dla poglądów i postaw innych osób, przygotowanie do rozwijania zainteresowań zawodoznawczych i wyboru zawodu (w przyszłości). 24

Osiągnięcie tych wyżej wymienionych celów będzie możliwe poprzez twórcze projektowanie okazji edukacyjnych, realizację projektów, stosowanie metod twórczego rozwiązywania problemów (burza mózgów, klasyczna metoda problemowa, tworzenie map mentalnych, sześć myślących kapeluszy (por. De Bono, 1995). Stanowienie rozwojowych i trafnych celów kształcenia, opartych na nowoczesnych doniesieniach psychologii rozwojowej i wymaganiach cywilizacyjnych, to niezwykle ważne zadanie współczesnych nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej (Janicka-Panek, 2007). Przykłady inicjatyw wyzwalających przedsiębiorczość i kreatywność Warto przywołać następujące propozycje zadań edukacyjnych i polecić je do wykorzystania nauczycielom: powołanie małego samorządu (klasy I-III), analiza i wizualizacja stanu czytelnictwa w klasie,  organizacja kiermaszu, przygotowanie uroczystości klasowej, organizacja akcji charytatywnej, prowadzenie „firmy”, przygotowanie wizyt ekspertów w klasie (w szkole), opracowanie wywiadu dla gości (przedstawicieli różnych zawodów, krajów), tworzenie banku zadań na konkursy, przygotowanie notatki do kroniki klasowej (do prasy), projektowanie wystaw, galerii, zawartości gablot informacyjnych, przeprowadzanie obserwacji i eksperymentów, powołanie klubów (klubików), akademii uczniowskich ośrodków zainteresowań, centrów kariery, wczesnoszkolnych ośrodków kariery (WOK), promocja szkoły, klasy, ucznia, projektowanie hasła i logo promujących miejscowość i jej walory(Jadczak, JanickaPanek, 2014). Realizacja przytoczonych i innych zaprojektowanych przez nauczycieli działań sprawi, że edukacja będzie przybliżać uczniów do życia, kształtować umiejętności niezbędne na różnych etapach kształcenia i funkcjonowania w grupie/społeczeństwie. Stanie się także szansą na przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu. Cytowany na początku H. Gardner (2011; 4) podkreśla: Początek trzeciego tysiąclecia nastraja pozytywnie do rozważań dotyczących przyszłości. Moje postrzeganie przyszłości odnoszę do dobrze znanych trendów: wzrastającej potęgi nauki i technologii, zacieśniających się powiązań całego świata – ekonomicznych, kulturalnych i społecznych – a także niepowstrzymanego przemieszczania się i wzajemnego mieszania się ludzi o różnych aspiracjach i pochodzących z różnych środowisk. Howard Gardner wyodrębnił pięć umysłów przyszłości, które warto odkrywać i pielęgnować w pracy pedagogicznej. Wyróżnia następujące umysły: dyscyplinarny, syntetyzujący, respektujący i etyczny, a ponadto podkreśla: Twórca musi nie tylko chcieć, musi pragnąc wykorzystać każdą nadarzającą się okazję, musi podejmować ryzyko spotkania z nieznanym, upadać na kolana, by później, uśmiechając się, podnosić się z nich i raz jeszcze rzucać się w wir poszukiwań (Tamże).

25

Uzasadnienie dla uwzględnienia inicjatywności i przedsiębiorczości w celach edukacji wczesnoszkolnej W związku z postępującą globalizacją Unia Europejska staje przed coraz to nowymi wyzwaniami, dlatego też każdy obywatel będzie potrzebował szerokiego wachlarza kompetencji kluczowych, by łatwo przystosować się do szybko zmieniającego się świata, w którym zachodzą rozliczne wzajemne powiązania. Jak podkreśla na swojej stronie internetowej Fundacja dla Dobra Publicznegoedukacja w swym podwójnym – społecznym i ekonomicznym – wymiarze ma do odegrania zasadniczą rolę, polegającą na zapewnieniu nabycia przez obywateli Europy kompetencji kluczowych; niezbędnych w celu dostosowywania się do takich zmian. W szczególności, opierając się na wielorakich kompetencjach indywidualnych, należy sprostać zróżnicowanym potrzebom osób uczących się poprzez zapewnienie równości i dostępu dla tych grup, które ze względu na trudności edukacyjne, spowodowane okolicznościami osobistymi, społecznymi, kulturowymi lub ekonomicznymi, wymagają szczególnego wsparcia w realizacji swojego potencjału edukacyjnego. Przykładami takich grup są osoby o niskich kwalifikacjach podstawowych, w szczególności osoby o niskiej sprawności w zakresie czytania i pisania, osoby przedwcześnie kończące naukę szkolną, długotrwale bezrobotne, powracający do pracy po długotrwałym urlopie, osoby starsze, migranci oraz osoby niepełnosprawne. Realizację tych celów można/należy inicjować już na etapie edukacji rodzinnej, przedszkolnej i wczesnoszkolnej (Janicka-Panek, 2007, 2014). W tym kontekście warto potraktować jako priorytetowe i niezbędne w pracy pedagogicznej nauczyciela: 1) określenie i zdefiniowanie kompetencji kluczowych koniecznych do osobistej samorealizacji, bycia aktywnym obywatelem, spójności społecznej i uzyskania szans na zatrudnienie w społeczeństwie wiedzy; dokonanie operacjonalizacji tychże kompetencji, by rozważyć, które cele będą możliwe do osiągnięcia na etapie edukacji wczesnoszkolnej; 2) wspieranie działań państw członkowskich zmierzających do zapewnienia młodym ludziom po zakończeniu kształcenia i szkoleń kompetencji kluczowych w stopniu przygotowującym ich do dorosłego życia i stanowiącym podstawę dla dalszej nauki i życia zawodowego oraz zapewnienia dorosłym możliwości rozwijania i aktualizowania ich kompetencji kluczowych w ciągu całego życia; spełnieniem tego postulatu może być wprowadzenie nauki języków obcych nowożytnych w wychowaniu przedszkolnym i edukacji wczesnoszkolnej, kształtowanie umiejętności uczenia się (samokształcenia); 3) dostarczenie instytucjom edukacyjnym, pracodawcom oraz uczniom narzędzia międzynarodowej komunikacji, co najmniej na poziomie europejskim; 4) interesowanie się wspólnotowymi programami edukacji na porównywalnych etapach kształcenia.

Kompetencje kluczowe Kompetencje są z reguły określane jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Kompetencje kluczowe to te, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej 26

i zatrudnienia. Z pewnością istotny dla osiągnięcia pożądanych efektów jest wiek ucznia, czas i wymiar oraz jakość oddziaływań pedagogicznych. W ustanowionych ośmiu kompetencjach kluczowych znajduje się inicjatywność i przedsiębiorczość: 1) porozumiewanie się w języku ojczystym; 2) porozumiewanie się w językach obcych; 3) kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne; 4) kompetencje informatyczne; 5) umiejętność uczenia się; 6) kompetencje społeczne i obywatelskie; 7) inicjatywność i przedsiębiorczość; 8) świadomość i ekspresja kulturalna. Kompetencje kluczowe uważane są za jednakowo ważne, ponieważ każda z nich może przyczynić się do udanego życia w społeczeństwie wiedzy. Zakresy wielu spośród tych kompetencji częściowo się pokrywają i są powiązane, aspekty niezbędne w jednej dziedzinie wspierają kompetencje w innej. Dobre opanowanie podstawowych umiejętności językowych, czytania, pisania, liczenia i umiejętności w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK) jest niezbędną podstawą uczenia się; umiejętność uczenia się sprzyja samokształceniu. Z obserwacji praktyki pedagogicznej i działalności badawczej w obszarze edukacji wczesnoszkolnej wynika, że brakuje w dokumentach programowych (poza nielicznymi) i w działaniach pedagogicznych nauczycieli sytuacji edukacyjnych, sprzyjających kształtowaniu inicjatywności i przedsiębiorczości (kreatywności). Krytyczna analiza literatury zagadnienia dowodzi także, że w doniesieniach naukowych z tego zakresu w Polsce występuje przysłowiowa ,,pustka”. A tymczasem przejawy inicjatywności i przedsiębiorczości: krytyczne myślenie, kreatywność, niestandardowe rozwiązywanie problemów, ocena ryzyka, podejmowanie decyzji i konstruktywne kierowanie emocjami są istotne we wszystkich ośmiu kompetencjach kluczowych. Tym ważniejsze to uzasadnienie dla takich inicjatyw edukacyjnych (projektów), dzięki którym powstają innowacyjne programy nauczania, w których założono systemowe rozwijanie postaw inicjatywnych i przedsiębiorczych oraz kreatywności wśród młodszych uczniów(Janicka-Panek, Pieniążek, Zaborek, 2013 oraz Jadczak, Janicka-Panek, 2014) . dr Teresa Janicka – Panek Dyrektor WODN w Skierniewicach Bibliografia De Bono E.(1995).Naucz swoje dziecko myśleć. Warszawa: Wyd. Świat Książki. Dyrda B.(2000). Syndrom nieadekwatnych osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych. Diagnoza i terapia. Kraków: Impuls Gardner H.(2011).Edukacja Umysłu. Elastyczny model edukacji oparty na teorii inteligencji wielorakich Howarda Gardnera. Materiały konferencyjne, Kielce. Gardner H.,(2009).Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w teorii i praktyce. Warszawa: Laurum Janicka-Panek T.(2007). Stanowienie celów dydaktyczno-wychowawczych w zintegrowanej edukacji uczniów. SkierniewiceRadom: ITeE-PIB Janicka-Panek T., Bieleń B., Małkowska-Zegadło H.(2009). Program nauczania dla I etapu-edukacji wczesnoszkolnej. Elementarz XXI wieku. Warszawa: Nowa Era ( Wyd. 2 zm. 2014). Janicka-Panek T., Pieniążek A., Zaborek R.(2013). Szkoły Kreatywnych Umysłów; Program edukacji wczesnoszkolnej. Kielce: Grupa Edukacyjna S.A. Janicka-Panek T., Jadczak K.(2014). Innowacyjny program nauczania wczesnoszkolnego (IP);Mam 6 lat i idę do szkoły. KielcePoznań: Eurokreator S.C., PAIP Janicka-Panek T., Jadczak K.(2014). Program nauczania dla klas 1-3 uwzględniający specyfikę wybranych dzielnic obszarów miejskich. Kielce-Poznań: Eurokreator S.C., PAIP WWW. Fundacja dla Dobra Publicznego

27

Biblioteka Pedagogiczna w Skierniewicach ul. Senatorska 12, 96-100 Skierniewice tel./fax (46) 833-40-13, http://www.bpsk.nets.pl, e-mail: [email protected]

Doradztwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych - zestawienie tematyczne w wyborze KSIĄŻKI: ABC doradcy zawodowego : poradnictwo dla osób niepełnosprawnych : materiały dla szkolnego doradcy zawodowego. - Warszawa: KOWEZiU, 2013, Dostęp: www.euroguidance.pl Aktywizacja zawodowa uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym i umiarkowanym : przewodnik dla nauczycieli. Cz. 2 / red. nauk. Maria Piszczek. - Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, 2003 Aktywizacja ucznia z niepełnosprawnością w różnych obszarach jego edukacji / pod red. Piotra Majewicza i Adama Mikruta. - Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2012 Czynniki indywidualne i społeczne warunkujące podejmowanie decyzji / Iwona Greiner , Ewa Kudanowska, Małgorzata Tarkowska [W:] Materiały metodyczno-dydaktyczne do planowania kariery zawodowej uczniów. Cz.1, Podstawy rozwoju zawodowego młodzieży. - Warszawa: KOWEZiU, 2006, s. 25-78 Dostęp: http://new.koweziu.edu.pl/publikacje Jak towarzyszyć uczniom w rozwoju społeczno-zawodowym? : gry szkoleniowe i scenariusze zajęć do pracy z młodzieżą / Iwona Kania. - Warszawa: Difin, 2010 Metody poradnictwa zawodowego w kontekście rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych / Marek Piasecki [W:] Pracownik z niepełnosprawnością. Red. nauk. Elżbieta Rutkowska. - Lublin : FUNDACJA FUGA MUNDI, 2007, s. 85-98

Dostęp: http://www.praca.ffm.pl/foto/publikacje/pracownik_z_niepel.pdf Metody poznawania i rozumienia osoby niepełnosprawnej w poradnictwie zawodowym / E. Boczar. - Warszawa: Biuro Koordynacji i Kształcenia Kadr Fundacja Funduszu Współpracy 2003. Między wychowaniem a karierą zawodową / red. Beata Jakimiuk. - Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013 Młodzi niepełnosprawni - aktywizacja zawodowa i nietypowe formy zatrudnienia / red. Ewa Giermanowska. - Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, 2007 Młodzież w sytuacji planowania kariery zawodowej : badania porównawcze uczniów z dysfunkcją narządu / Mariola Wolan-Nowakowska. - Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, 2013 28

Osoby niepełnosprawne w systemie edukacji i poradnictwa zawodowego / Daniel Kukla, Wioleta Duda, Monika Czerw-Bajer. - Warszawa: Difin, 2011 Podręcznik oceny zawodu z punktu widzenia różnego rodzaju niepełnosprawności. Warszawa: Krajowy Urząd Pracy, 2000 Dostęp: www.eurodoradztwo.praca.gov.pl Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych : materiały konferencyjne. -Warszawa: Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr Fundacja Fundusz Współpracy, 2003 Dostęp: http://www.praca.ffm.pl/doc/pzon.pdf

Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych : materiały dla szkolnego doradcy zawodowego / Grażyna Sołtysińska. - Warszawa: KOWEZiU, 2010 http://www.eurodoradztwo.praca.gov.pl Poradnictwo zawodowe dla osób z grupy szczególnego ryzyka : wybrane aspekty / red. nauk. Daniel Kukla, Łukasz Bednarczyk. - Warszawa: Difin, 2010 Poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy dla osób niepełnosprawnych : poradnik dla urzędów pracy / Tomasz Majewski. – Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, 2011 Dostęp: http://www.niepelnosprawni.gov.pl Problemy niepełnosprawności w poradnictwie zawodowym : zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego / red. Barbara Szczepankowska , Antonina Ostrowska. - Warszawa: Krajowy Urząd Pracy, 1998

Dostęp: http://www.eurodoradztwo.praca.gov.pl Przestrzeń dla kreatywności uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim / Katarzyna Parys. - Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2013 Przewodnik dla nauczycieli uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym i umiarkowanym . Cz. 1 / red. Maria Piszczek. – Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, 2001 Rozważania na temat zdobywania kwalifikacji zawodowych przez młodzież upośledzoną w stopniu lekkim / Katarzyna Parys, S. Olszewski [W:] Między wsparciem doraźnym a wspieraniem racjonalnym, czyli o uwarunkowaniach socjalizacji społecznej osób niepełnosprawnych / red. Zenon Gajdzica. - Kraków : Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2008 Stymulowanie potencjału twórczego osób z różnymi potrzebami edukacyjnymi / red. Elżbieta Lubińska-Kościółek, Katarzyna Plutecka. - Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS, 2011 Podstawy poradnictwa kariery : poradnik dla nauczycieli / Bożena Wojtasik. – Warszawa: KOWEZiU, 2011 Dostęp: http://www.euroguidance.pl Warsztat diagnostyczny doradcy zawodowego : przewodnik dla nauczyciela i doradcy / Małgorzata Rosalska. – Warszawa: Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, 2012

Dostęp: https://repozytorium.amu.edu.pl Zatrudnienie wspomagane : materiały konferencyjne . - Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, 2011 Dostęp: http://www.niepelnosprawni.gov.pl

ARTYKUŁY Z CZASOPISM: Innowacyjny program przygotowania do wykonywania pracy zawodowej dla młodzieży z niepełnosprawnością / Grzegorz Ludera // Szkoła Specjalna. - 2012, nr 3, s. 234 Kształcenie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w szkole przysposabiającej do pracy / Monika Gazdulska // Szkoła Specjalna. - 2010, [nr] 3, s. 208-216 29

Osoby zdolne z niepełnosprawnością wyzwaniem dla pedagogiki specjalnej / Anna Zamkowska // Człowiek, Niepełnosprawność, Społeczeństwo. - 2013, nr 2, s. 27-45

Poradnictwo zawodowe dla osób z ograniczeniami sprawności - możliwości wsparcia / Izabela Cytlak // Studia Edukacyjne. - 2011, nr 16, s. [57]-78 Główne bariery w dostępie do zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Osoby z niepełnosprawnościami w roli klientów a kompetencje i rola doradcy. Osoby niewidome i słabo widzące. Osoby niesłyszące i słabosłyszące. Osoby z ograniczoną sprawnością narządu ruchu. Osoby z zaburzeniami psychicznymi. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Poradnictwo zawodowe i praca zawodowa jako integralny proces rewalidacji zawodowej osób niepełnosprawnych / Daniel Kukla. - Bibliogr. // Edukacja Ustawiczna Dorosłych. 2004, [nr] 4, s. 65- 70 Przygotowanie młodzieży do planowania kariery zawodowej. Analiza porównawcza uczniów z niepełnosprawnością ruchową i pełnosprawnych / Mariola Wolan-Nowakowska // Człowiek, Niepełnosprawność, Społeczeństwo. - 2013, nr 2, s. 47-55 Sytuacja na rynku pracy osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim po ukończeniu nauki w szkole zawodowej / MichałJ.Gacek, JolantaNycz // Niepełnosprawność i Rehabilitacja. - 2014, nr 2, s. 95-106

MATERIAŁY DOSTĘPNE W INTERNECIE: Narzędzia diagnostyczne i materiały metodyczne wspomagające proces rozpoznawania predyspozycji i zainteresowań zawodowych uczniów. W: Ministerstwo Edukacji Narodowej [online]. [dostęp: 9 października 2014 r.]. Dostępny: http://www.men.gov.pl DIAPREZAMUS - pakiet diagnostyczno-metodyczny wspierający proces orientacji zawodowej dzieci i młodzieży "Wsparcie metodyczne procesu rozpoznawania predyspozycji zawodowych uczniów" LABIRYNT ZAWODÓW - niewerbalny test predyspozycji i zainteresowań zawodowych uczniów wraz z multimedialnymi zasobami informacji zawodowej VADEMECUM TALENTU - zintegrowana ocena predyspozycji i zainteresowań zawodowych uczniów "Rozpoznanie predyspozycji i zainteresowań - gwarancją życiowego sukcesu" „Młodzieżowy Kwestionariusz Zainteresowań Zawodowych" „Opracowanie i udostępnienie spójnego pakietu narzędzi diagnostycznych i materiałów dydaktycznych wspomagających proces rozpoznawania predyspozycji i zainteresowań zawodowych uczniów: http://www.scholaris.pl/zasob/103921 http://www.scholaris.pl/zasob/103923 http://www.scholaris.pl/zasob/103924 http://www.scholaris.pl/zasob/103925

Opracował: Wydział Wspomagania Placówek Oświatowych

30

FORMY PLANOWANE DO REALIZACJI W OKRESIE X-XII 2014

TEMATYKA Metody muzyczne na lekcji religii Edukacja europejska - program Erasmus + Nauczyciel wobec trudnych zachowań uczniów Edukacja matematyczna z wykorzystaniem elementów dziecięcej matematyki E. Gruszczyk - Kolczyńskiej Jak dyrektor może motywować nauczycieli do pracy? Twórczo z origami: Postacie ludzkie Jak uatrakcyjnić tradycyjną wywiadówkę? Współpraca z rodzicami Rozpoznawanie trudności edukacyjnych oraz planowanie działań wspierających rozwój dziecka klas 0 i I-III Kontrola zarządcza w jednostkach sektora finansów publicznych Niepełnosprawność a doradztwo zawodowe Diagnozowanie potrzeb nauczycieli w zakresie doradztwa zawodowego Emisja głosu w pracy nauczyciela Wspieranie zdrowia psychicznego poprzez kształtowanie umiejętności komunikowania się między generacjami w różnym wieku mających na celu wzajemne zrozumienie się - cz. II Jak pomóc dziecku z wadą wymowy? Szkolenie przygotowujące nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania PP Wykorzystanie obiektów przyrodniczych i kulturowych w organizacji zajęć terenowych Przygotowanie i prowadzenie ewaluacji wewnętrznej w przedszkolu, szkole, placówce oświatowej Uzyskanie stopnia nauczyciela mianowanego Praca z dzieckiem autystycznym w przedszkolu i w edukacji wczesnoszkolnej Zabawki z papieru: wiatraki rawskie i inne regionalna

RODZAJ SZKOLENIA warsztaty metodyczne

NUMER FORMY

TERMIN REALIZACJI

MIEJSCE REALIZACJI

122

24 X

Łowicz

konferencja

111

27 X

Brzeziny

seminarium

34

28 X

Rawa Maz.

warsztaty metodyczne

56

29 X

Skierniewice

seminarium

170

29 X

Skierniewice

57

30 X

Skierniewice

58

X

Skierniewice

warsztaty metodyczne

59

X

Opoczno

warsztaty metodyczne

15

X

Opoczno

seminarium

135

X

Skierniewice

seminarium

136

X

Skierniewice

warsztaty metodyczne

148

X

Skierniewice

warsztaty metodyczne

149

X

Łowicz

warsztaty metodyczne

150

X/XI

Łowicz

kurs doskonalący

151

X

Łowicz

warsztaty e-learning

104

03 XI

Skierniewice

seminarium

13

05 XI

Skierniewice

35

05 XI

Skierniewice

54

05 XI

Rawa Maz.

202

05 XI

Rawa Maz.

warsztaty metodyczne warsztaty metodyczne

kurs e-learning warsztaty metodyczne warsztaty metodyczne

31

Technologie informacyjno komunikacyjne w pracy nauczyciela bibliotekarza Zajęcia fizyczno - ruchowe w terenie atrakcyjną formą rekreacji… Techniki szybkiego czytania i zapamiętywania inspiracją do twórczości uczniów Wyzwania Światowych Dni Młodzieży dla katechizacji w szkole i w parafii Sposób na sukces czyli uczyć inaczej… Pomysł na zajęcia - czyli o sztuce przygotowania inspirujących zajęć w przedszkolu Testy pisemne i praktyczne jako element diagnozy kompetencji zawodowych Analiza wyników egzaminacyjnych szkoły z wykorzystaniem metody EWD Prawa i obowiązki nauczycieli. Ocena pracy nauczycieli w świetle nowych standardów jakości pracy szkół/placówek Nowe spojrzenie na wykorzystanie aktywizujących metod nauczania Technologie informacyjno komunikacyjne w pracy nauczyciela bibliotekarza Depresja u dzieci i młodzieży. Profilaktyka samobójstw u uczniów. Mój warsztat pracy: Zabawy i tańce przy muzyce Uzyskanie stopnia nauczyciela dyplomowanego Gender - wyzwanie dla katechizacji i ewangelizacji Dyrektor organizatorem wspomagania na temat: Jak radzić sobie z przemocą rówieśniczą w szkole? Sposób na sukcesem, czyli uczyć inaczej: socjodrama… Web 2.0 w pracy nauczyciela - tworzenie bloga Program zajęć Szkolnego Koła Biblijnego Rola dyrektora w rozwiązywaniu w szkole Twórczo z origami: Modele z kół dla przedszkolaków Prawa i obowiązki nauczycieli. Ocena pracy nauczycieli w świetle nowych standardów jakości pracy szkół/placówek Wykorzystanie nowatorskich narzędzi TIK Wkrótce Boże Narodzenie - dekoracje świąteczne Praca z dzieckiem autystycznym w przedszkolu i w edukacji wczesnoszkolnej

seminarium

90

05, 20 XI

Skierniewice

warsztaty metodyczne

152

05, 13, 19 XI

Łowicz

warsztaty metodyczne

91

06, 12 XI

Skierniewice

123

07 XI

Łowicz

171

12 XI

Brzeziny

60

14 XI

Wygoda

137

17 XI

Rawa Maz.

105

17, 24 XI

Skierniewice

seminarium

16

18 XI

Głuchów

warsztaty metodyczne

112

18 XI

Skierniewice

seminarium

90

18, 27 XI

warsztaty metodyczne

172

18, 27 XI

Skierniewice

konferencja

61

19 XI

Skierniewice

36

20 XI

Skierniewice

124

20 XI

Łowicz

173

21 XI

Skierniewice

174

21 XI

Łowicz

215

21 XI

Skierniewice

125

24 XI

Łowicz

175

24 XI

Skierniewice

62

25 XI

Skierniewice

16

25 XI

Kompina

216

25 XI

Skierniewice

63

26 XI

Skierniewice

54

26 XI

Łowicz

warsztaty metodyczne warsztaty metodyczne konferencja warsztaty metodyczne warsztaty metodyczne

kurs e-learning warsztaty metodyczne seminarium warsztaty e-learning warsztaty e-learning warsztaty metodyczne seminarium warsztaty metodyczne seminarium warsztaty e-learning warsztaty metodyczne warsztaty metodyczne

32

Podręczniki do religii - pomoc czy przeszkoda? - rola podręcznika w katechetycznym nauczaniu Edukacja konsumencka w świetle obowiązującego prawa konsumenckiego Jak zachować właściwe relacje we współpracy z rodzicami? Rola szkoły w planowaniu kariery edukacyjnej i zawodowej ucznia Fitness w wychowaniu fizycznym Edukacja dla bezpieczeństwa - nowe rozwiązania w profilaktyce pożarowej Wspieranie zdrowia psychicznego poprzez kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem - cz. III Rozwijanie umiejętności psychospołecznych uczniów na zajęciach wych. fiz. Raport z ewaluacji wewnętrznej/zewnętrznej i co dalej? Wkrótce Boże Narodzenie - dekoracje świąteczne Papieroplastyka okolicznościowa: Boże narodzenie Twórczo z origami: Boże Narodzenie Mój warsztat pracy: Wykorzystanie glottodydaktyki w edukacji przedszkolnej Papieroplastyka okolicznościowa: Boże narodzenie Planowanie pracy z wykorzystaniem projektu edukacyjnego Wkrótce Boże Narodzenie - dekoracje świąteczne Realizacja wymagań na stopień nauczyciela mianowanego Ochrona danych osobowych w szkole/placówce oświatowej Pomysł na zajęcia - czyli o sztuce przygotowania inspirujących zajęć w przedszkolu Szkoła sprzyjająca dziecku: Zdolni, utalentowani twórczy…

warsztaty metodyczne

126

27 XI

Łowicz

138

27 XI

Łowicz

166

26, 27 XI

Łowicz

139

XI

Skierniewice

153

XI

Bolimów

154

XI

Łowicz

warsztaty metodyczne

155

XI

Łowicz

warsztaty metodyczne

156

XI/XII

Skierniewice

seminarium

17

01 XII

Skierniewice

warsztaty metodyczne kurs doskonalący kurs e-learning warsztaty metodyczne warsztaty metodyczne

warsztaty metodyczne warsztaty metodyczne warsztaty metodyczne

63

02 XII

Łowicz

203

02 XII

Rawa Maz.

64

03 XII

Skierniewice

konferencja

65

08 XII

Skierniewice

203

09 XII

Skierniewice

66

09, 15 XII

Skierniewice

63

10 XII

Skierniewice

seminarium

37

10 XII

Rawa Maz.

warsztaty metodyczne

164

10 XII

Brzeziny

konferencja

60

12 XII

Skierniewice

kurs e-learning

176

15 XII

Skierniewice

warsztaty metodyczne warsztaty metodyczne warsztaty metodyczne

33

34