MÜZÝÐE GÝRÝÞ DERS KÝTABI 9. SINIF

GÜZEL SANATLAR VE SPOR LÝSELERÝ

MÜZÝÐE GÝRÝÞ DERS KÝTABI 9. SINIF

YAZARLAR

Naci MADANOÐLU Uður Yalçýn DERÝN

DEVLET KÝTAPLARI DÖRDÜNCÜ BASKI

…………………………….2013

MÝLLÎ EÐÝTÝM BAKANLIÐI YAYINLARI................................................................................................: 4766 DERS KÝTAPLARI DÝZÝSÝ ....................................................................................................................: 1382 13....Y.0002.3930

Her hakký saklýdýr ve Millî Eðitim Bakanlýðýna aittir. Kitabýn metin soru ve þekilleri kýsmen de olsa hiçbir surette alýnýp yayýmlanamaz.

Editör Çetin TUNCER Dil Uzmaný Mediha ACAR Program Geliþtirme Uzmaný Muharrem Hilmi AKBULUT Rehberlik Uzmaný Meral PARLAR Ölçme ve Deðerlendirme Uzmaný Ýsmail GÜNDAY Görsel Tasarým Uzmanı Füruzan ÞÝMÞEK

ISBN 978-975-11-3316-8

Millî Eðitim Bakanlýðý, Talim ve Terbiye Kurulunun 07.07.2009 gün ve 103 sayýlý kararý ile ders kitabý olarak kabul edilmiþ, Destek Hizmetleri Genel Müdürlügünün 03.04.2013 gün ve 439650 sayýlý yazýsý .. ile dordüncü defa 3.500 adet basýlmýþtýr.

ATATÜRK'ÜN GENÇL‹⁄E H‹TABES‹ Ey Türk gençli¤i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en k›ymetli hazinendir. ‹stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahlar›n olacakt›r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye at›lmak için, içinde bulunaca¤›n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin! Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. ‹stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan›n, bütün kaleleri zapt edilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular› da¤›t›lm›fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bu fleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h›yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâd›! ‹flte, bu ahval ve flerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt›r! Muhtaç oldu¤un kudret, damarlar›ndaki asîl kanda, mevcuttur!

..

MUSTAFA KEMAL ATATURK

1. ÜNÝTE: ÝNSAN, SANAT VE MÜZÝK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 1. ÝNSAN, SANAT VE MÜZÝK ÝLÝÞKÝSÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 Okuma Metni (Üç Arkadaþ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Okuma Metni (Bir Sergiden Tablolar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 2. MÜZÝÐÝN ÝNSAN HAYATINDAKÝ YERÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Okuma Metni (Müzik ve Ýnsan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 3. ULUSAL MÜZÝÐÝMÝZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

2. ÜNÝTE: SES VE SESÝN TEMEL ÖZELÝKLERÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 1. SES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 Okuma Metni (Ses Nedir?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 2. ÝNSAN SESÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Okuma Metni (Ýnsan ve Ses) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Okuma Metni (Leyla Gencer) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

3. ÜNÝTE: SES MÜZÝÐÝ-VOKAL MÜZÝK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 1. ÝNSAN SESLERÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 2. SES MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

4. ÜNÝTE: ÇALGI MÜZÝÐÝ-ENSTRÜMANTAL MÜZÝK

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

1. ÇALGI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Okuma Metni (Ýnsan ve Çalgý) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 2. ÇALGI MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

5. ÜNÝTE: MÜZÝÐÝN TEMEL UNSURLARI

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

1. RÝTÝM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 2. MELODÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 3. ARMONÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

6. ÜNÝTE: MÜZÝKTE KULLANILAN SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER . . . . . . . . . . .52 1. ARALIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53 2. SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55 3. TÜRK MÜZÝÐÝNDE SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

7. ÜNÝTE: MÜZÝKTE KULLANILAN SES SÝSTEMLERÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 1. 2. 3. 4.

TAMPERE SÝSTEM (TONAL MÜZÝK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 TÜRK MÜZÝÐÝ SES SÝSTEMÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64 PENTATONÝK MÜZÝK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 MODAL MÜZÝK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

Okuma Metni (Modlar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 5. ATONAL MÜZÝK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 Okuma Metni (On Ýki Ses Müziði) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

8. ÜNÝTE: MÜZÝKTE KULLANILAN HIZ, NÜANS VE ANLATIM TERÝMLERÝ . . . . . .73 1. HIZ TERÝMLERÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74 2. NÜANS TERÝMLERÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 3. ANLATIM TERÝMLERÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 Okuma Metni (Müzikal Ýfade) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

9. ÜNÝTE: MÜZÝK VE TOPLUM

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

1. MÜZÝK VE TOPLUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86 Okuma Metni (Doðanýn Sesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91

1. EK: ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92 2. EK: GRUP DEÐERLENDÝRME FORMU (ÖRNEK 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93 3. EK: GRUP DEÐERLENDÝRME FORMU (ÖRNEK 2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 4. EK: GRUP ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95 5. EK: ÖÐRENCÝ GÖZLEM FORMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96 6. EK: AKRAN DEÐERLENDÝRME FORMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97 7. EK: PERFORMANS ÖDEVÝ ÖRNEK FORMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98 a: Performans Ödevi Dereceli Puanlama Anahtarý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99 b: Performans Ödevi Öz Deðerlendirme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 8. EK: PROJE ÇALIÞMASI ÖRNEK FORMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 a: Proje Deðerlendirme Ölçeði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102 b: Proje Öz Deðerlendirme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103 SÖZLÜK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 KAYNAKÇA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107

Bu bölüm iþlenecek konu adlarýný gösterir. Bu bölüm yeni bilgilerin öðrenilmesi amacýyla ön bilgilerin harekete geçirilmesini, konuyu sezdirmeyi amaçlayan soru ve etkinlikleri kapsar. Öðrencilerin Sınıfiçi etkinliklerde Kullanılacak araştırma ve materyallerin okul dışından sağlanmasını açıklayan bölümdür.

Dersin sorular ve etkinlikler aracýlýðýyla iþlendiði, konuya yönelik öðrenilenlerin uygulandýðý bölümdür. Öðrencilerin sýnýf içinde konuya yönelik etkin katýlýmýnýn saðlandýðý bölümdür. Önceden hazýrlýk yapýlarak sýnýf içinde, derse etkin katýlýmý saðlamayý belirten bölüm. Konuya iliþkin küçük bilgilerin verildiði bölümdür. Konuya veya etkinliðe yönelik okuma metinlerini belirtir. Konuya yönelik sorularý kapsar. Öðrencilerin ünite ile ilgili öðrendiklerini çoktan seçmeli, boþluk doldurmalý, doðru yanlýþ ve açýk uçlu sorularla deðerlendirilmelerine yönelik bölümdür. Açýklama: Ürün Dosyasý: Öðrencilerin etkinlik ve yapmýþ olduðu arþtýrmalardan seçerek sakladýðý ürünlerin yerleþtirildiði dosyadýr. Ayrýca öðretmenin süreç deðerlendirmesinde kullanacaðý bir materyaldir. 1. EK: Öz Deðerlendirme Formu: Her konu sonunda öðrencinin kendisini deðerlendirmesi için konulmuþtur. 2. EK: Grup Deðerlendirme Formu: Grupça yapýlan etkinliklerde her grubun öðretmen tarafýndan deðerlendirilmesi için konulmuþtur. 3. EK: Grup Deðerlendirme Formu: Grupça yapýlan etkinliklerde gruptaki her bir öðrencinin öðretmen tarafýndan deðerlendirilmesi için konulmuþtur. 4. EK: Grup Öz Deðerlendirme Formu: Grupça yapýlan etkinliklerde grubun kendi kendini deðerlendirmesi için konulmuþtur. 5. EK: Öðrenci Gözlem Formu: Yapýlan etkinliklerde her bir öðrencinin öðretmen tarafýndan deðerlendirilmesi için konulmuþtur. 6. EK: Akran Deðerlendirme Formu: Ýlgili bölümlerde öðrencinin arkadaþlarýný deðerlendirmesi için konulmuþtur. 7. EK: Performans Ödevi Örnek Formu: Sadece bir ünite ile ilgili örnek verilmiþtir. Örnek performans ödevlerini ve bu ödevlerin yapýlmasý ile ilgili iþlem basamaklarýný (ek-7), performansa yönelik puanlama (ek-7a) ve öz deðerlendirme (ek-7b) formlarýný kapsar. Diðer üniteler için ayrýca geliþtirilecektir. 8. EK: Proje Çalýþmasý Örnek Formu: Dersle ilgili yapýlacak örnek proje konularýný, proje iþlem basamaklarýný (ek-8), projeye yönelik puanlama (ek-8a) ve öz deðerlendirme formlarýný kapsar (ek-8b).

1. ÜNÝTE ÝNSAN, SANAT VE MÜZÝK

1. ÝNSAN, SANAT VE MÜZÝK ÝLÝÞKÝSÝ 2. MÜZÝÐÝN ÝNSAN HAYATINDAKÝ YERÝ 3. ULUSAL MÜZÝÐÝMÝZ

1

1

ÝNSAN, SANAT VE MÜZÝK ÝLÝÞKÝSÝ “...Hayatta müzik gerekli deðildir. Çünkü hayatýn kendisi müziktir. Müzik ile ilgisi olmayan varlýklar insan deðildir. Eðer söz konusu olan hayat, insan hayatý ise müzik mutlaka vardýr. Müziksiz hayat zaten mevcut olamaz. Müzik hayatýn neþesi, ruhu, sevinci ve her þeyidir.” M. Kemal ATATÜRK

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Ýnsanýn doðadaki yeri ile ilgili olarak neler söyleyebilirsiniz? 2. Sanat ile ilgili düþüncelerinizi söyleyiniz. 3. Ýnsan ve sanat arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu düþünüyorsunuz? 4. Sanat dallarýnýn birbirleriyle olan iliþkisi hakkýnda neler söylenebilir?

Araþtýralým l Televizyonda izlediðiniz bir reklam filmini, buz pateni ile ilgili bir gösteriyi ya da bir sinema filmini CD’ye kaydederek sýnýfa getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Mussorgsky’nin “Bir Sergiden Tablolar” adlý eserinin müzik kaydýný sýnýfa getiriniz (4. etkinlik içindir.). l Farklý müzik türlerinden örnekler bularak sýnýfa getiriniz (5. etkinlik içindir.). l Resim bölümündeki heykel atölyesinde bulunan heykel örneklerini inceleyiniz. Ünlü heykeltýraþlarýn eserlerinin fotoðraflarýný sýnýfa getiriniz (6. etkinlik içindir.).

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

1. Etkinlik l Ýnsan ve diðer canlýlar arasýndaki temel farklýlýklarý tartýþýnýz. Bu farklardan yola çýkarak insaný tanýmlayýnýz.

2

2. Etkinlik l l l l

Sýnýfa getirdiðiniz VCD’yi önce sessiz daha sonra sesli olarak izleyiniz. Bu iki izlenimle ilgili düþüncelerinizi söyleyiniz. Sinema sanatýnýn geliþmesinde müziðin rolü hakkýnda neler söyleyebilirsiniz. Edindiðiniz bilgiler ýþýðýnda müziðin tanýmýný yapýnýz.

3. Etkinlik l Aþaðýda verilen sanatýn sýnýflandýrýlmasý ile ilgili þemaya göre opera sanatýnýn yeri ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? l Algýsal sanatlarýn alt bölümü olan iþitsel sanat hangisidir? Verilen noktalý yere yazýnýz.

SANAT

KAVRAMSAL (DÝLSEL) SANATLAR

ALGISAL SANATLAR

ÝþitselGörsel

Görsel

Ýþitsel ..............

Dans Bale

Ýki Boyutlu

Üç Boyutlu

Hat Sanatý Minyatür Resim Fotoðraf Gravür Kabartma Süsleme

*

Sözel Masal Fabl Destan Radyo Oyunu

Yazýlý Þiir Hikâye Roman Piyes Aný Gezi

ALGISAL-KAVRAMSAL SANATLAR

Görsel Kavramsal

Sahne

Görüntü

Mim

Karikatür Çizgi Fotoroman

Mektup Hacim Sanatý

Mekân Sanatý

Heykel

Mimarlýk

Ýþitsel-Görsel Kavramsal

Sahne Kukla Tiyatro Opera

Görüntü Perde Film Sinema TV Video Animasyon

Bilgi Notu Algýsal sanatlar iþitsel, görsel ve iþitsel-görsel olarak bölümlere ayrýlýr. Yalnýzca iþitsel olan sanat türü, müziktir. Bu sanat türü, daha alt türlere bölünmez.

* Prof. Dr. Ömer Naci SOYKAN, Sanatlarýn Bölümlenmesi 3

4. Etkinlik l Aþaðýdaki “Üç Arkadaþ” adlý hikâyeyi okuyunuz. l Besteci Modest Mussorgsky’nin “Bir Sergiden Tablolar” adlý eserini dinleyerek izlenimlerinizi paylaþýnýz.

Okuma Metni Üç Arkadaþ Eski zamanlardan birinde, 1800’lerde Rusya’da yaþayan üç arkadaþ vardý. Bunlardan biri müzisyen, biri ressam biri de yazardý. Bu üç arkadaþýn en çok sevdikleri þey ülkelerinin masallarý, en sevmedikleri ise ülkeyi yöneten zalim Çar’dý. Müzisyen olan Modest Mussorgsky -takma adý Modinka idi- varlýklý bir ailenin çocuðuydu. Ona hep peri masallarý anlatan bir dadýsý vardý. Küçükken annesiyle piyano çalýþmýþtý. Hiçbir müzik okuluna gitmemesine raðmen dokuz yaþýnda konçerto çalabilecek kadar iyiydi piyanoda. Petersburg’da askeri okula gidip subay oldu ama müzikten hiç vazgeçmedi. Bünyesi çok zayýftý, sebebi bilinmeyen bir psikolojik rahatsýzlýðý vardý. Günün birinde Petersburg’dan uzak bir yere gönderilince askerliði býraktý. Þanssýzlýklar birbirini takip etti. Ailesi artýk zengin deðildi. O zamanlar Rusya’da besteciler Alman, Fransýz ve Ýtalyan müziklerine hayrandýlar. Hep onlar gibi müzik eserleri yazmaya çalýþýyorlardý. Mussorgsky böyle hissetmiyordu. O, kendi ülkesinin masallarýndan, halk müziðinden yola çýkarak besteler yapmak istiyordu. Onun gibi düþünen dört müzisyen daha vardý: Balakirev, Borodin, Cui ve Korsakov. Benzer hayalleri olan bu müzisyenlere Rus Beþleri adý verildi. Modinka aþýrý duygusallýðý, inanýlmaz yeteneði ve palyaçoyu andýran kýrmýzý burnuyla Rus Beþleri’nin her zaman en ilginci oldu. Ressam olan Victor Hartmann çok küçük yaþta anne ve babasýný kaybetmiþ, tanýnmýþ bir mimar olan amcasý tarafýndan büyütülmüþtü. Güzel Sanatlar Akademisini bitirdikten sonra kitap resimlemeye baþlamýþtý ama sadece resimle kalmýyor hem mimari çizimler yapýyor hem de tiyatro ve balelere kostümler tasarlýyordu. Ýlk defa geleneksel Rus motiflerini eserlerinde kullanan ressamlardan biriydi. Mussorgsky’nin müzikle yapmaya çalýþtýðýný Hartmann resimle yapýyordu. Ýkisi çok yakýn arkadaþ oldular. Ama ne yazýk ki Hartmann genç yaþta -39 yaþýnda- aniden öldü. Bu Mussorgsky’yi çok üzdü.

Yazar olan Vladimir Stasov Rusya’nýn sanat hayatýnda çok önemli yeri olan bir eleþtirmendi. Mussorgsky’nin de Hartmann’ýn da eserlerini beðeniyor ve onlarý yazýlarý ile destekliyordu. Hartmann’ýn ani ölümü Stasov’u da çok üzdü. Ölümünün birinci yýl dönümünde Hartmann’ýn anýsýna bir sergi düzenledi. Sergide sanatçýnýn dört yüze yakýn karakalem desen ve sulu boya çalýþmasý yer alýyordu. Sergiyi gezenlerin baþýnda Mussorgsky vardý. Sergi çýkýþýnda 1874’te, etkilendiði on resmi bestelemeye baþladý. Bir buçuk ay sonra “Bir Sergiden Tablolar” adlý ünlü eseri tamamlanmýþtý. Ýrkin AKTÜZE Müziði Okumak 4. cilt (Düzenlenmiþtir.) 4

Okuma Metni Bir Sergiden Tablolar Rus Beþler’inden Mussorgsky, 1874’te yazdýðý Bir Sergiden Tablolar baþlýklý eserinde, mimar ve ressam V. A. Hartmann’ýn anýsýna, onun sergide yer alan on tablosunu canlandýrmýþtýr. Bir Sergiden Tablolar’da, tablodan tabloya geçiþi, geçiþ aralarýný, Promenade’ý, kendi portresi olarak yansýtmýþtýr. Birinci tablo “Cüce” (Gnomus), aksak yürüyen çarpýk bacaklý cüceyi canlandýrýr. Ýkinci tablo “Eski Þato” orta hýzdadýr ve bir Orta Çað saz þairini yüksek duvarlar dibinde yansýtýr. Üçüncü tablo “Tuileries Sarayý’nda” saray bahçesinde oynayan çocuklar canlandýrýlýr. Ardýndan gelen Polonya yapýsý aðýr öküz arabasý “Bydlo” dördüncü tablodur. Beþinci tablo þakacý bir havada yumurtadan çýkmamýþ civcivlerin dansýný çizer. Ardýndan gelen tablo, zengin, þiþman Samuel Goldberg ile zayýf Schmule’nin konuþmalarýdýr. “Limoj’da Pazar Yeri” pazarcý kadýnlarýn çekiþmelerini baðýrmalarýný yansýtýr. Aðýr (largo) tempodaki “Katakomblar”da karanlýk ve ciddi havadaki müzikle ressam Hartmann elindeki lamba ile Paris katakombunda görülmektedir. Dokuzuncu tablo “Baba Yaga’nýn Kulübesi”, tavuk ayaklarý altýndaki kulübesinde yaþayan büyücüyü canlandýrýr. Onuncu tablo büyük surlarla çevrili Kiev kentinin kapýsýný çizer. Görkemli ve törensel bir havada promenade temasý ile tablo kaynaþýr. Ýrkin AKTÜZE Müziði Okumak 4. cilt (Düzenlenmiþtir.)

5. Etkinlik l Sýnýfa getirdiðiniz farklý müzik türlerini dinleyiniz. l Bu müziklerin duygularýnýza ne yönde etki ettiðini söyleyiniz.

6. Etkinlik l Bir marangoz ile bir heykeltýraþýn ürettiklerini karþýlaþtýrarak üretilenler arasýndaki farklarý söyleyiniz. l Sanatçýnýn sahip olmasý gereken niteliklerin neler olduðunu sýnýfta tartýþýnýz. l Sanat ve sanatçý kimliðiyle ilgili olarak ulaþtýðýnýz sonuçlarý maddeler hâlinde sýralayýnýz.

5

7. Etkinlik

l Yukarýdaki resimleri de göz önünde bulundurarak insaný sanat yapmaya iten nedenleri tartýþýnýz. l Tartýþma sonuçlarýný aþaðýdaki boþluklara maddeler hâlinde sýralayýnýz.

Ýnsan sanat yapar. Çünkü; ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................

8. Etkinlik l Atatürk; “Sanatçý, toplumda uzun çaba ve çalýþmalardan sonra alnýnda ýþýðý ilk hisseden insandýr.” sözüyle ne anlatmak istediðini açýklayýnýz.

6

2

MÜZÝÐÝN ÝNSAN HAYATINDAKÝ YERÝ “Müziksiz bir hayat hatadýr.” Friedrich W. NIETZSCHE

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. 2. 3. 4.

Yaþantýmýzýn hangi alanlarýnda müziðin kullanýldýðýný söyleyiniz. Günlük yaþantýnýzda müziðin nerelerde ve nasýl ön plana çýktýðýný söyleyiniz. Sanat eðitimi veren bir okulu tercih etme nedenlerinizi söyleyiniz. Nasýl bir müzik eðitimi düþlüyorsunuz?

Araþtýralým l Bir gününüzü müzik dinlemeden ve müzik yapmadan geçirmeyi deneyiniz (1. etkinlik içindir.). l Mendelssohn’un “Düðün Marþý” ile Chopin’in “Cenaze Marþý”nýn ses kayýtlarýný sýnýfa getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Çocuklarda zekâ geliþimi açýsýndan müziðin etkisini araþtýrýnýz (3. etkinlik içindir.). l Suzuki Müzik Eðitim Metodu hakkýnda bilgi toplayýnýz (4. etkinlik içindir.).

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Okuma Metni Müzik ve Ýnsan Müzik, yaþamýn her evresinde ve hemen her alanýnda insaný saran, insanýn neredeyse onsuz edemediði bir olgudur. Ana kucaðýnda ya da beþikte, evde, sokakta, iþ yerinde, okulda, eðlenme ve dinlenme yerlerinde, radyo ve televizyonda, tören ve toplantýlarda müzikle iç içe oluruz. Anne karnýndaki bebek, annesinin kalp atýþlarýndan etkilendiði için doðumdan sonra bu bildik sesi yeniden bulunca rahatlar. Sonralarý insanýn müzikten etkilenmesi; doðrudan bir iliþki biçimine dönüþür, giderek çeþitlenir, zenginleþerek yaþam boyunca sürer gider. Doðduðu çevrede müzikle iletiþim içinde olan insan, bazý müziksel davranýþlar kazanýr: Dinleme, benzetme, oynama, mýrýldanma, tempo tutma, ýslýk çalma, yaratma, eleþtirme ve benzerleri… Bu davranýþlarýn temelinde “müzikle anlaþma” vardýr. Müzik; insana kendini tanýma, kendini gerçekleþtirme, kendini anlatma, kendini aþma olanaðý verir. Ahmet SAY Müziðin Kitabý

7

1. Müzik ve Ýnsan adlý okuma metninden hareketle müziksiz bir hayatla ilgili düþünceleriniz nelerdir?

1. Etkinlik l Müzik dinlemeden ve yapmadan geçirdiðiniz bir günün sizde býraktýðý etkileri arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

2. Etkinlik l Mendelssohn’un “Düðün Marþý” ile Chopin’in “Cenaze Marþý”ný dinleyerek sizde oluþturduðu etkileri sýnýf ortamýnda arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

2. Müziðin bir iletiþim aracý olup olmadýðýný söyleyiniz. 3. Müzik eðitiminin insan geliþimine katkýlarýnýn neler olabileceðini tartýþýnýz.

3. Etkinlik l Müziðin çocuklarýn zekâ geliþimine etkileri konusunda yaptýðýnýz araþtýrmalarýn sonuçlarýný sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

4. Etkinlik l Suzuki Müzik Eðitim Metodu hakkýnda topladýðýnýz bilgilerden hareketle bu metodun özelliklerini söyleyiniz.

5. Etkinlik l Türk dili ve edebiyatý öðretmenleri ile iþ birliði yaparak aþaðýdaki konu ile ilgili bir münazara düzenleyiniz. Ø Ýyi bir müzisyen olmak için eðitim þarttýr / þart deðildir.

8

3

ULUSAL MÜZÝÐÝMÝZ

“...Ulusal; ince duygularý, düþünceleri anlatan; yüksek deyiþleri, söyleyiþleri toplamak, onlarý bir gün önce genel son müzik kurallarýna göre iþlemek gerekir...” M. Kemal ATATÜRK

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Yöresel müzik, bölgesel müzik ve ulusal müzik kavramlarý ile ilgili düþünceleriniz nelerdir? 2. Okulunuzdan mezun olduktan sonra eðitiminizi hangi müzik kurumunda sürdürmek istersiniz? 3. Aldýðýnýz eðitimden sonra müzik yaþantýnýzý hangi müzik kurumunda çalýþarak sürdürmek istersiniz?

Araþtýralým l Ulusal müzik örneklerinden bulabildiklerinizi sýnýfa getiriniz (1. etkinlik içindir.). l Halk ozanlarýmýz hakkýnda bilgi toplayýnýz (2. etkinlik içindir.). l Geleneksel müziklerimiz hakkýnda bilgi toplayýnýz (3. etkinlik içindir.). l Türk Beþleri hakkýnda bilgi toplayarak onlarýn müzik örneklerinden bulabildiklerinizi sýnýfa getiriniz (4. etkinlik içindir.). l Tarihsel geliþim süreci açýsýndan müzik kurumlarýmýzý araþtýrýnýz (5. etkinlik içindir.). l Türk müzik tarihine geçen besteci ve yorumcularýmýzýn eðitim aldýðý kurumlar hakkýnda bilgi toplayýnýz. (5. etkinlik içindir.). l Sýnýf üç gruba ayrýlýr. Birinci grup Mehter Takýmý ve Mýzýkayý Hümayun’u, ikinci grup Darülelhan’ý, üçüncü grup Cumhuriyet’le birlikte müzik eðitimi vermeye baþlayan resmi kurumlarý araþtýrýr (6. etkinlik içindir.).

Bilgi Notu “Yeni Türk müziðinin öncüleri beþ bestecinin hepsi Avrupa’da müzik tahsillerini ikmal etmiþ, yurda dönüþlerinde millî Türk müziði üzerindeki çalýþmalarýna baþlamýþ, hatta eserlerini sanat âlemine tanýtmýþ birer kýymet olarak isimlerini Türk müzik tarihine mal etmiþlerdir.” Ýsa COÞKUNER 9

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

1. Etkinlik l Sýnýfa getirdiðiniz ulusal müzik örneklerini dinleyiniz. l Dinlediðiniz ulusal müzik örneklerinden bazýlarýný aþaðýdaki þema üzerinde ait olduðu türün altýnda listeleyiniz. Geleneksel Türk Halk Müziði .............................................. .............................................. ..............................................

Geleneksel Türk Sanat Müziði .............................................. .............................................. ..............................................

Türk Pop Müziði .............................................. .............................................. .............................................. ..............................................

Eðitim Müziði .............................................. .............................................. .............................................. ..............................................

ULUSAL MÜZÝÐÝMÝZ

Çok Sesli Çaðdaþ Türk Müziði .............................................. .............................................. ..............................................

Askerî Müzik .............................................. .............................................. .............................................. ..............................................

Dinî Müzik .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. l Dinlediðiniz müzikler arasýndaki farklarý maddeler hâlinde defterinize yazýnýz. l Bu müziklerden hangisini daha çok severek dinlediðinizi söyleyiniz.

2. Etkinlik l Halk ozanlarýmýzla ilgili topladýðýnýz bilgileri Türk dili ve edebiyatý dersi öðretmenlerinizle iþ birliði yaparak okul panosunda sergileyiniz.

10

3. Etkinlik l Geleneksel müziklerimiz hakkýnda topladýðýnýz bilgileri sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

4. Etkinlik l Türk Beþleri’yle ilgili topladýðýnýz bilgileri müzik bölümü panosunda sergileyiniz. l Türk Beþleri’nin eserlerinden örnekler dinleyerek izlenimlerinizi anlatýnýz.

5. Etkinlik l Yaþadýðýnýz çevredeki müzik kurumlarýna giderek yapýlarý ve iþleyiþleri hakkýnda bilgi toplayýnýz. l Türk müzik tarihine geçen besteci ve yorumcularýmýzýn eðitim aldýðý kurumlar hakkýnda topladýðýnýz bilgileri sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz ve müzik bölümü panosunda sergileyiniz.

6. Etkinlik l Kitabýn 9. sayfasýnda 6. etkinlik ön hazýrlýklarý için farklý konularda araþtýrma yapmak üzere üç gruba ayrýlan öðrenciler, araþtýrmalarý sonucunda elde ettikleri bilgileri sýnýfta sunarlar.

Bazý ulusal besteci ve yorumcularýmýz

11

ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. 2. 3. 4.

( ( ( (

) ) ) )

Sanat hoþa gitmeyen biçimler yaratma çabasýdýr. Sanat, insanlýðýn varoluþu ile ortaya çýkmýþtýr. Müzik bir iletiþim aracý deðildir. Müzik eðitimi insanýn geliþimine olumlu katkýlar saðlar.

B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Ýnsanýn; duygu, düþünce ve heyecanlarýný, sezgisel ya da tasarýmsal düzenlenmiþ sesler yoluyla baþkalarýna aktarmasýna …......………..…......……. denir. 2. Sanatýn müzik ve resim dallarýný birlikte ele alan eser Modest Mussorgsky’nin …......………..…......……. adlý senfonik þiiridir. 3. Halk kültürünü müzik yoluyla nesilden nesile aktaran kiþilere …......………..…......……. denir. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Aþaðýdakilerden hangisi sanat dallarýndan biriyle uðraþan kiþidir? A) Marangoz D) Terzi

B) Kuyumcu E) Heykeltýraþ

C) Boyacý

2. Topkapý Sarayý hangi sanat dalýnýn bir ürünüdür? A) Resim D) Mimari

B) Heykel E) Müzik

C) Tiyatro

3. Aþaðýdakilerden hangisi birden fazla sanat dalýyla iliþkili deðildir? A) Tiyatro D) Opera

B) Mimari E) Bale

C) Sinema

4. Aþaðýdakilerden hangisi ulusal müzik örneklerimizden birisidir? A) Flamenko D) Caz

B) Uzun hava E) Napoliten

C) Çigan

5. Aþaðýdakilerden hangisi halk ozanlarýmýzdan deðildir? A) Aþýk Veysel Þatýroðlu D) Aþýk Mahsuni Þerif

B) Karacaoðlan E) Griftzen Asým Bey

C) Muharrem Ertaþ

6. Cumhuriyet Döneminde açýlan ilk müzik kurumu aþaðýdakilerden hangisidir? A) Musiki Muallim Mektebi B) Ýstanbul Devlet Konservatuvarý C) Ankara Devlet Konservatuvarý D) Mýzýkayý Hümayun E) Darülelhan

12

2. ÜNÝTE SES VE SESÝN TEMEL ÖZELÝKLERÝ

1. SES 2. ÝNSAN SESÝ

13

1

SES “… Ama duyulmuyordu. Ses! Sanki ses olmayýnca hiçbiri olmuyordu.” Behçet NECATÝGÝL

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Sesin oluþumuna yönelik düþüncelerinizi açýklayýnýz. 2. Galton düdüðü nasýl bir þeydir, ne iþe yarar? Araþtýrýnýz. 3. Konser salonu ile akustik arasýnda nasýl bir iliþki vardýr? Açýklayýnýz.

Araþtýralým l Çevrenizdeki gölet vb. su birikintisinin ya da içi su dolu geniþçe bir kabýn tam ortasýna küçük bir taþ atarak sesin nasýl oluþtuðunu ve suyun hareketlerini gözlemleyiniz (1. etkinlik içindir.). l Sýnýfa bir keman getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Yaþadýðýnýz çevrede duyduðunuz sesleri kaydediniz (5. etkinlik içindir.). l Yaþadýðýnýz yerde bulunan bir konser salonunda sesin oluþumuna yönelik testler yapýnýz (6. etkinlik içindir.). l Gittiðiniz konser salonunda bir arkadaþýnýz sahneye çýkarak bildiði bir þarký ya da türküyü seslendirmeye baþlasýn. Ayný anda sahneye belirli uzaklýklarda sýralanan öðrenciler yanlarýnda bulunan küçük kayýt cihazlarýyla çýkan sesi kayýt etsinler (6. etkinlik içindir.).

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

Okuma Metni Ses Nedir? Genellikle kulaðýmýzý uyaran ve bu yolla beynimizde duyumlara yol açan etkilerin bir ses oluþturduðundan söz ederiz. Buna göre bir sesin var olabilmesi için, çalýþýr durumda bir kulak ve beynin (yani bir alýcý sistemin) bulunmasý, onlarý uyarabilecek nitelikteki etkenlerin, bir yerlerde (ses kaynaðý) oluþmasý ve bu etkenlerin, oluþtuklarý yerden kulaða kadar, kulaðý uyarmaya yetecek bir þiddette iletilmesi (iletici ortam) gerekir. Bu ögelerden herhangi birisi yoksa ses de yoktur. Prof. Dr. M. Ayhan ZEREN Müzik Fiziði

14

UYGULAMA

SESÝN OLUÞUMU Sesin varlýðýndan söz edebilmek için bulunmasý gereken ögeler ve koþullar

Ses Kaynaðý

Ýletici Ortam

Alýcý

Kulaðý uyarabilecek nitelikte etkenler

Etkenleri kesintisiz ve yeterli þiddette ileten ortam veya ortamlar

Etkenleri deðerlendirecek nitelikte kulak ve beyin

Prof. Dr. M. Ayhan ZEREN

1. Etkinlik l “Sesin Oluþumu” þemasýndan da yararlanarak sesin nasýl oluþtuðuna yönelik izlenimlerinizi resim bölümündeki arkadaþlarýnýzýn yardýmýyla resimleyerek anlatýnýz.

2. Etkinlik l Kemanýn herhangi bir telini parmaðýnýzla çektiðinizde telde oluþan deðiþikliði gözlemleyiniz. l Bu gözleminizden yola çýkarak sesin nasýl oluþtuðu hakkýndaki düþüncelerinizi aþaðýdaki boþluða yazýnýz. .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... ....................................................................................

Bilgi Notu Sesin bir saniye içindeki titreþim sayýsýna frekans denir. 15

3. Etkinlik l Sýnýfta bulunan piyano ile; a. Önce “orta do” tuþuna basýnýz. Sonra beyaz tuþlarý takip ederek beþinci tuþa basýnýz. b. Piyanonun tuþlarýndan herhangi birine önce hafifçe, sonra kuvvetli bir þekilde basýnýz. c. Piyanoda “orta do”dan sonraki “re” tuþuna basýnýz, kemanýn “re” telini parmaðýnýzla çekiniz. Çýkan sesi; bir kýz, bir erkek arkadaþýnýzdan “-na” hecesiyle tekrarlamasýný isteyiniz. ç. Piyanonun herhangi bir tuþuna önce bir saniye sonra ayný tuþa beþ saniye süreyle basýnýz. l Yukarýda gerçekleþtirdiðiniz etkinliklerin sonucunu aþaðýdaki tabloya yazýnýz. a çalýþmasýnda elde edilen sonuç: Ýncelik-Kalýnlýk (Diklik) b çalýþmasýnda elde edilen sonuç: c çalýþmasýnda elde edilen sonuç: ç çalýþmasýnda elde edilen sonuç:

4. Etkinlik l Gözlemlerinize dayanarak sesin oluþumuyla ilgili deneysel modeller geliþtiriniz. l Geliþtirdiðiniz modelleri resimleyerek sýnýf panosunda sergileyiniz.

5. Etkinlik l Yaþadýðýnýz çevrede kaydetmiþ olduðunuz sesleri sýnýfta arkadaþlarýnýza dinletiniz. l Dinlediðiniz seslerin özellikleri ile ilgili gözlemlerinizi belirtiniz.

6. Etkinlik l Yaptýðýnýz etkinlikler sonucunda elde ettiðiniz verileri arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. l Çýkardýðýnýz sonuçlardan hareketle akustiðin önemini maddeler hâlinde yazýnýz. 16

2

ÝNSAN SESÝ “Güzel bir ses, Tanrý armaðanýdýr.” Robert SCHUMANN

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Ýnsanoðlunun sesini nasýl kullanmaya baþladýðý ile ilgili düþünceleriniz nelerdir? 2. Ýnsan yaþamýnda sesin önemi ve yeri hakkýnda ne düþünüyorsunuz? 3. Diyafram nefesi ve iþlevi hakkýnda bilgi toplayýnýz. 4. Ýnsan sesinin doðru kullanýlmasýna yönelik çalýþma ve egzersizlerin neler olabileceðini araþtýrýnýz.

Araþtýralým l Dinleti için opera þarkýcýlarýnýn seslendirdiði aryalardan oluþan bir ses kaydý hazýrlayýnýz (1. etkinlik içindir.). l Bulunduðunuz bölgede varsa bir opera þarkýcýsý ile sesin doðru kullanýlmasýna yönelik çalýþma ve egzersizlerle ilgili bir röportaj yapýnýz (4. etkinlik içindir.).

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Okuma Metni Ýnsan ve Ses Doðadaki ses ve gürültüleri, korku ve kuþkuyla izleyen ilk insan, bunlarý yansýlamýþ (taklit etmek), topluca yaþamaya baþladýktan sonra da birbirleriyle anlaþabilmek için seslenerek; el, baþ, kaþ, göz simgeleriyle, dokunarak, dürterek, kýsacasý, hareketi, jest ve mimiklerle meramlarýný anlatmaða çalýþmýþlardýr. Giderek yaygýnlaþan ve ortak bir duruma gelen, bu anlaþma biçimi, toplumca da benimsenmiþtir.

17

Baþlangýçta bir anlaþma aracý olan hareket, jest ve mimikleri; danslarýnda, dinsel törenlerinde kullanmýþlar, doðadaki sesleri kendi sesleriyle ve bazý ilkel araçlarla da yansýlamýþlardýr. Ýnsanlarýn bu giriþimleri, ses ve çalgý müziðinin de doðuþuna bir baþlangýç sayýlabilir. Toplumlar uygarlaþtýkça, sözcükler çoðalmýþ ve geliþmiþ, bugün bile kullandýðýmýz, jest hareket ve mimiklerle de birleþerek dili, daha ileri bir anlatým gücüne ulaþtýrmýþlardýr. Sözcüklerle sesler arasýnda daha etkin bir iþ birliði kurarak etkiyi yoðunlaþtýrmak isteyen insan, bununla da yetinmeyerek, müziðe baþvurmuþ ve Tanrý’nýn ona armaðan ettiði doðal sesini de eðitmek ve geliþtirmek yollarýný aramýþ, yüzyýllar boyunca süren çabalarýn ve aþamalarýn sonunda da ses tekniði ve eðitim metotlarýný geliþtirerek günümüze ulaþtýrmýþtýr. Ýnsan yaþamýnda sesin, konuþmak ve müzik yapmak gibi iki önemli yeri vardýr. Diðer müzik yapmaða yarayan araçlarýn tek baþýna oluþturamadýðý çeþitli renklerin tümünü içeren insan sesi, dilden aldýðý güçle de etkinliðini bir kat daha arttýrmýþ, kendine özgü teknik ve yöntemleriyle de diðer müzik yapmaða yarayan araçlarýn yanýndaki deðerli ve tutarlý yerini almýþtýr. Saip EGÜZ Toplu Ses Eðitimi I

1. Etkinlik l Hazýrladýðýnýz arya kayýtlarýndan oluþan CD’yi sýnýfta sununuz. l Dinlediðiniz aryalara “a” ya da “na” heceleriyle eþlik etmeye çalýþýnýz. l Kendi sesinizle ilgili gözlemlerinizden yola çýkarak sesinizin özelliklerini söyleyiniz.

2. Etkinlik l Vücudunuzu rahat hâle getirirken, akciðerlerimizdeki havayý, (F) konsonunu kullanarak ve ateþi üfler gibi sonuna kadar boþaltmaya çalýþýnýz. Bu boþaltmanýn en sonunda dayanamayýp aldýðýnýz yeni nefesi gözlemleyiniz. l Bir çiçeði rahatlýk içinde koklarken aldýðýnýz nefesi gözlemleyiniz. l Bir olay karþýsýnda hayret ettiðiniz an aldýðýnýz nefesi gözlemleyiniz. l Korku anýnda aldýðýnýz nefesi gözlemleyiniz. l Düz bir zemine sýrtüstü uzanmýþ bir arkadaþýnýzýn nefes alýp veriþini gözlemleyiniz. l Gözlem sonuçlarýnýzý maddeler hâlinde sýralayýnýz.

3. Etkinlik l l l l l

Öðrenciler okul bahçesine çýkar. Bir öðrenci 100 m mesafeyi olabildiðince hýzlý bir þekilde koþar. Bu öðrencinin nefes alýp veriþ hareketleri diðer öðrenciler tarafýndan gözlemlenir. Gözlem sonuçlarý maddeler hâlinde sýralanýr. 2 ve 3. etkinlik arasýndaki farklarý yazýnýz.

4. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde belirtilen opera þarkýcýsý ile yaptýðýnýz röportaj sonuçlarýný sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. l 1. etkinlik için hazýrladýðýnýz arya CD’sinde opera þarkýcýlarýnýn þarký söylerken seslerini nasýl kullandýklarýna yönelik gözlemlerinizi yazýnýz. 18

Okuma Metni LEYLA GENCER Dünyanýn önde gelen sopranolarýndan Leyla Gencer Ýstanbul’da doðdu. Ýstanbul Belediye Konservatuvarýnda baþladýðý þan eðitimine Ýtalyan Soprano Giannina Arangi-Lombardi ve Apollo Granforte ile devam etti. 1950 yýlýnda Ankara Devlet Operasý sahnesinde Mascagni’nin Cavalleria Rusticana eserinde Santuzza rolünü yorumlayana dek Ankara Devlet Opera ve Balesi Korosu’nda görev aldý. Birkaç yýl içerisinde tanýnan bir opera sanatçýsý olan Gencer, bir çok önemli devlet etkinliðine soprano olarak davet edildi. Leyla Gencer’in Ýtalyan sahnelerine adým atmasý Napoli San Carlo Tiyatrosu’nda yine Santuzza rolü ile oldu. Bir yýl sonra Madame Butterfly ve Yevgeni Onegin operalarýný seslendirmek için tekrar Napoli’ye döndü. 26 Ocak 1957’de La Scala Tiyatrosu’nda ilk kez sahneye çýkarak Poulenc’in Les Dialogues des Carmelites operasýnýn dünya prömiyerinde Lidoine rolünü yorumladý. Þubat 1957’de Milano Duomo Katedrali’nde düzenlenen Toscanini’yi anma törenlerinde, Þef Victor De Sebata yönetimindeki La Scala Tiyatrosu koro ve orkestrasý eþliðinde, Verdi’nin Requiem’inin final bölümünü yorumlayan Gencer, yine 1957 Temmuz’unda La Scala Tiyatrosu’nun Köln turnesinde La Forza Del Destino operasýnda baþrolü seslendirdi. Ünlü soprano 1957 ile 1980 seneleri arasýnda La Scala Tiyatrosu’nda, Verdi’nin Don Carlos, La Forza Del Destino, Aida, Macbeth, Simon Boccanegra, I Vespri Siciliani; Bellini’nin Norma; Donizetti’nin Poliuto ve Lucrezia Borgia; Mozart’ýn Idomeneo; Monteverdi’nin L’Incoronazione di Poppea; Gluck’un Alceste; Çaykovski’nin Maça Kýzý; Britten’in Albert Herring ve Pizzetti’nin L’Assassinio nella Cattedrale eserinin 1958 yýlý dünya prömiyeri de dahil olmak üzere bir çok baþrol yorumladý. Kýsa sürede uluslararasý bir kariyere kavuþan Gencer; Gui, Serafin, Gavazzeni ve Muti gibi büyük Ýtalyan þeflerle çalýþtý. Donizetti’nin unutulmuþ operalarýný baþarýlý bir þekilde yorumlayarak “Donizetti Rönesansý”nýn geliþmesine büyük katkýda bulundu. Leyla Gencer’in geniþ repertuvarý, Monteverdi, Gluck ve Mozart’ýn eserlerinden neo-klasik döneme; Cherubini, Spontini, Mayr ve romantik dönemden Puccini, Prokofiev, Britten, Poulenc, Menotti ve Rocca gibi sanatçýlarýn eserlerine; lirik sopranodan dramatik koloratüre uzanan bir yelpazede 72 rolü kapsar. Paris’te La Scala sanatçýlarýndan Nikita Magaloff ile beraber yorumladýðý Chopin’in lirik besteleri, La Scala sahnesindeki Liszt-Bartok yorumu ve 1982’deki Venedik karnavalýnda La Fenice Tiyatrosu’nda seslendirdiði ve Türkleri konu alan operalardan alýnan bölümlerden oluþan konser programý, sanatçýnýn araþtýrmacý ve titiz tavrýný yansýtýr. 1985 yýlýnda Venedik La Fenice Tiyatrosu’nda Francesco Gnecco’nun La Prova di un’ Opera Seria isimli eseriyle opera sahnelerine veda eden Leyla Gencer, 1992 yýlýna dek konser ve resitallerine devam etti. 1982’den itibaren, seminer ve yorum kurslarýyla kendini genç opera sanatçýlarýna adayan sanatçý, 1983-88 yýllarý arasýnda As.Li.Co. di Milano’nun didaktik-sanatsal yönetmenliðini üstlendi, 1997-98 yýllarý arasýnda ise Þef Riccardo Muti tarafýndan La Scala korosunun genç sanatçýlar okulunda yöneticiliðe atandý. Vefatýna kadar La Scala Tiyatrosu’nda opera sanatçýlarý için kurulan akademinin sanat yönetmenliðini yapan Gencer, ayný zamanda opera yorumu üzerine dersler vermeye devam ediyordu. En önemli opera sahnelerinde birçok baþrol yorumlayan Leyla Gencer, “20. yüzyýlýn son divasý” olarak kabul ediliyor. Opera dünyasýnda bulunduðu yeri, yalnýzca repertuvarýnýn çeþitliliðiyle deðil canlandýrdýðý karakterlere kattýðý dramatik nüanslarla da saðlamlaþtýran, araþtýrmacý kiþiliði ve iyi bir eðitimci olmanýn verdiði sorumlulukla romantik dönemin unutulmuþ birçok eserini tekrar gün ýþýðýna çýkaran Gencer, 9 Mayýs 2008’de Ýtalya’nýn Milano kentindeki evinde hayata gözlerini yumdu. Ahmet SAY Müzik Ansiklopedisi 2. cilt (Düzenlenmiþtir.) 19

ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. 2. 3. 4. 5.

( ( ( ( (

) ) ) ) )

Ses dalgalar hâlinde yayýlan bir enerjidir. Sesin varlýðýndan söz edebilmemiz için ses kaynaðý ve iletici ortam yeterlidir. Sesin oluþumundaki ilk etken, ses kaynaðýný harekete geçirecek olan kuvvettir. Sesin oluþmasý için ses kaynaðý yeterlidir. Sesi doðru kullanabilmek için güzel sesli olmak yeterlidir.

B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Sesin varlýðýndan söz edebilmemiz için gerekli olan öge ve koþullar ses kaynaðý, …………………, alýcý þeklinde sýralanabilir. 2. Frekans sesin bir saniye içindeki ………………...… sayýsýdýr. 3. Bir konser salonunun en önemli özelliði iyi bir ………........………… sahip olmasýdýr. 4. Þarký söylerken kullandýðýmýz doðru nefes tekniðine ….........…………. nefesi denir. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Aþaðýdakilerden hangisi sesin þiddetini vurgulayan bir özelliktir? A) Frekans D) Gürlük

B) Diklik E) Süre

C) Týný

2. Ses kaynaðýný ayýrt ettiðimiz özellik aþaðýdakilerden hangisidir? A) Týný D) Uzunluk-kýsalýk

B) Ýncelik-kalýnlýk E) Hepsi

C) Gürlük

3. Aþaðýdakilerden hangisi sesin dikliðini vurgulayan bir özelliktir? A) Uzunluk-kýsalýk B) Týný D) Ýncelik-kalýnlýk E) Hepsi

C) Gürlük

4. Bir ormanda aðacýn devrildiði sýrada ormanda kimsenin bulunmadýðý düþünüldüðünde sesin oluþumu ile ilgili ne söylenebilir? A) Ses oluþmuþtur. B) Ses oluþmamýþtýr. C) Sesi kimse duymadýðý için oluþmamýþtýr. D) Ses oluþmuþtur ama kimse duymadýðý için sesin varlýðýndan söz edilemez. E) Hiçbiri.

20

3. ÜNÝTE SES MÜZÝÐÝ-VOKAL MÜZÝK

1. ÝNSAN SESLERÝ 2. SES MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI

21

1

ÝNSAN SESLERÝ “Müzik, hissin uðultusudur.” Oscar WILDE

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Tanýdýðýnýz insanlarýn seslerinin ne gibi özellikler (incelik-kalýnlýk, kuvvetlilik-hafiflik vb.) taþýdýðýný belirleyiniz. 2. Çeþitli ses topluluklarýndan oluþan (çocuk, erkek, kadýn, karma) koro konserlerine giderek konserler arasýndaki farklarý belirleyiniz. 3. Ýnsan seslerinin, özelliklerine göre hangi adlarý aldýklarýný, birbirleriyle nasýl bir iliþki içinde olduklarýný söyleyiniz.

Araþtýralým l Sokak satýcýlarýnýn (simitçi, bozacý, yoðurtçu, pazarcý vb.) seslerini ses kayýt cihazýna kaydediniz (1. etkinlik içindir.). l Yakýn çevrenizde bulunan okul öncesi, ilk ve ortaöðretim kurumlarýndaki sosyal etkinliklerde görev alan ses topluluklarýný izleyiniz. Ses kayýt cihazýyla sesleri kaydediniz (1. etkinlik içindir.). l Yakýn çevrenizdeki konser salonlarýna giderek ses topluluklarýnýn etkinliklerini izleyiniz. Sesleri ses kayýt cihazýyla kaydediniz (2. etkinlik içindir.). l Luciano Pavarotti, Ayhan Baran, Leyla Gencer, Yýldýz Ýbrahimova vb. ses sanatçýlarýnýn ses kayýtlarýna ulaþarak bunlarý sýnýfa getiriniz (3. etkinlik içindir.).

22

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

1. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde sokak satýcýlarýna ait kaydettiðiniz sesleri dinleyerek seslerin birbirlerine göre ne gibi farklýlýklar gösterdiðini belirtiniz. l Ýkinci ünitenin Ýnsan Sesi konusunun 1. etkinliðinde çýkan sonuçlara göre farklý ses özellikleri gösteren dört arkadaþýnýzdan, sesin temel özelliklerini vurgulayan þarký ya da türküler seslendirmelerini isteyiniz. l Çýkan sonuçlara göre insan seslerinin öncelikle sesin hangi teknik özelliðine göre sýnýflandýrýldýðýný söyleyiniz.

2. Etkinlik l Ses müziði topluluklarýna ait kaydettiðiniz sesleri sýnýf ortamýnda paylaþarak gözlemleriniz arasýndaki benzerlik ve farklýlýklarý yazýnýz.

23

Ýnsan Sesleri ve Ses Sýnýrlarý

Bilgi Notu Yukarýda ses sýnýrlarý ortalama olarak verilmiþtir. Deðiþik kaynaklarda bu sýnýrlar küçük farklýlýklar gösterebilir.

3. Etkinlik l Sýnýfa getirdiðiniz ses kayýtlarýný dinleyiniz. l Yukarýdaki insan sesleri ve ses sýnýrlarý gösteriminden yola çýkarak dinlediðiniz ses sanatçýlarýnýn ses sýnýrlarýný inceleyiniz. l Dinlediðiniz ses sanatçýlarýnýn seslerinin hangi gruba ait olduðunu söyleyiniz.

4. Etkinlik l Bir piyano yardýmýyla yukarýdaki tabloda verilen notalarý ders öðretmeninizin denetiminde seslendirmeye çalýþýnýz. l Yaptýðýnýz çalýþma sonucunda kendi ses sýnýrýnýzýn hangi gruba ait olduðunu söyleyiniz. 24

2

SES MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI “Müzik, gökle toprak arasýnda bir ahenktir.” KONFÜÇYÜS

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Bir koro konserine gidiniz. 2. Ses topluluklarýnýn yapýlarý hakkýnda bilgi toplayýnýz. 3. Ülkemizdeki korolarla ilgili bilgi toplayýnýz.

Bilgi Notu Tek ya da çok sesli yazýlmýþ bir müzik eserini seslendirmek için bir araya gelmiþ insan seslerinden oluþan topluluða koro denir.

Araþtýralým l Uluslararasý alanda kendini kanýtlamýþ çeþitli profesyonel korolarýn ses kayýtlarýný bulunuz (1. etkinlik içindir.). l Bulduðunuz ses kayýtlarýnda korolarýn seslendirdiði müzik türleri hakkýnda farklý kaynaklardan bilgi toplayýnýz (2. etkinlik içindir.). l G. Mahler’in 8. Senfonisi (Binler Senfonisi) hakkýnda bilgi toplayýnýz ve bu senfoninin müzik kaydýný sýnýfa getiriniz (3. etkinlik içindir.). 25

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Bilgi Notu On beþ ile yirmi beþ kiþiden oluþan koro topluluðuna oda korosu denir. On beþ kiþiden küçük topluluklara vokal grubu denir. Halk müziði, sanat müziði gibi geleneksel Türk müziði türlerinde oda korosu bulunmamasýnýn nedeni bu oluþumun yalnýzca çok sesli müzik yapan topluluklar için geçerli olmasýdýr.

1. Etkinlik l Bulduðunuz ses kayýtlarýný sýnýfta dinleyiniz. Farklý özellikler gösteren korolarý bu özelliklerine göre adlandýrarak sýralayýnýz. l Üst sýnýflardaki arkadaþlarýnýzýn ve koro öðretmeninizin yardýmýyla ses müziði için oluþturulan dörtlünün (kuartet) seslendireceði müzik örneklerini dinleyiniz. l Arkadaþlarýnýzýn seslendirdiði müzik örneklerini, ses kayýtlarýnda dinlediðiniz örneklerle karþýlaþtýrýnýz. Karþýlaþtýrma sonucundaki gözlemlerinizi not ediniz.

2. Etkinlik l Bulduðunuz ses kayýtlarýnda korolarýn seslendirdikleri müzik türleri hakkýnda edindiðiniz bilgileri sýnýfta paylaþýnýz. l Bulduðunuz ses kayýtlarýnda seslendirilen müziklerde, koronun bir çalgý veya çalgý grubunun eþliðinde ya da tek baþýna seslendirdiði müzik türlerini inceleyerek eþlikli ve eþliksiz korolara ne ad verildiðini araþtýrýnýz.

3. Etkinlik l G. Mahler’in “Binler Senfonisi” hakkýnda topladýðýnýz bilgileri sýnýfta paylaþýnýz. l “Binler Senfonisi” adlý eseri dinleyerek korolarýn eser içinde nasýl bir yeri olduðunu anlatýnýz.

Bilgi Notu Mahler’in ilk dönemindeki yaygýn metafizik eðilimlerine bir dönüþ sayýldýðý için ayrý bir yeri olan bu senfonide bu eðilimlerin daha da arttýðý gözlenir. “Binler Senfonisi” ayrýca baþtan sona korolu ve orkestral olan ilk senfonidir. Yapýt insan özlemlerinin görkemli bir bildirisi sayýlabileceði gibi hem dinsel hem hümanist görüþ açýsýndan aydýnlýða eriþme uðrunda bir haykýrýþ olarak yorumlanabilir. “Binler Senfonisi” karma koro ve çocuk korosunun ayný sahneyi paylaþtýðý nadir eserlerden birisidir.

26

ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI

A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. 2. 3. 4.

( ( ( (

) En ince kadýn sesi “mezzosoprano”dur. ) En kalýn erkek sesi “bas”týr. ) En ince erkek sesi “bariton”dur. ) En kalýn kadýn sesi “soprano”dur.

B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Kadýn ve erkeklerden oluþan ses topluluðuna .............................. koro denir. 2. Yirmi kiþiden oluþan bir ses topluluðuna .............................. korosu denir. 3. Profesyonel korolarda eser seslendiren sanatçýlara .............................. denir. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Aþaðýdakilerden hangisi insan seslerini birbirinden ayýran özelliklerden birisidir? A) Týný D) Gürlük

B) Diklik E) Hepsi

C) Süre

2. Mahler’in “Binler Senfonisi”nde aþaðýdaki ses topluluklarýndan hangisi yer almýþtýr? A) Kýzlar korosu D) Karma koro

B) Erkekler korosu C) Çocuk korosu E) Karma koro ve çocuk korosu

3. Aþaðýdakilerden hangisi üç kiþiden oluþan vokal grubuna verilen addýr? A) Düo D) Trio

B) Solo E) Kentet

C) Kuartet

4. Ses topluluklarýnýn, eserlerini herhangi bir çalgý eþliði olmadan seslendirmesi anlamýna gelen müzik terimi aþaðýdakilerden hangisidir? A) Capella D) Solo

B) A Capella E) Hiçbiri

C) Akompanya

27

4. ÜNÝTE ÇALGI MÜZÝÐÝ-ENSTRÜMANTAL MÜZÝK

1. ÇALGI 2. ÇALGI MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI

28

1

ÇALGI

“Saz çalmayan, tel kadrini ne bilir.” KARACAOÐLAN

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Eðitimini almakta olduðunuz çalgýnýn hangi malzemelerden ve nasýl yapýldýðýný söyleyiniz. 2. Çalgýlarýn çalýnýþ özelliklerine göre hangi adlarý aldýðýný, birbirleriyle nasýl bir iliþki içinde olduðunu tartýþýnýz.

Araþtýralým l Sýnýf dört gruba ayrýlýr. Birinci grup senfoni orkestrasýnda bulunan çalgýlarýn seslerini, ikinci grup Türk halk müziði çalgýlarýnýn seslerini, üçüncü grup geleneksel Türk sanat müziði çalgýlarýnýn seslerini, dördüncü grup dünya müziðinin çalgýlarýnýn seslerini kaydeder (1. etkinlik içindir.). l Varsa bildiðiniz ilginç çalgýlarýn sesli kayýtlarýný ve resimlerini toplayýnýz (1. etkinlik içindir.). l Sýnýfa farklý çalgýlar getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Yakýn çevrenizdeki konservatuvar ya da üniversitelerin müzik bölümlerinde bulunan çalgý topluluklarý veya orkestralarý gözlemleyerek küçük bir dinleme cihazýyla kaydediniz (3. etkinlik içindir.). l Yakýn çevrenizdeki konser salonlarýna giderek çalgý topluluklarýnýn dinletilerini izleyiniz. Seslendirilen eserleri kaydediniz (3. etkinlik içindir.). l Keman, gitar, trompet, baðlama vb. çalgýlarýn ses kayýtlarýný dinleyiniz (4. etkinlik içindir.). l Çalgý performansýyla müzik tarihinde önemli yeri olan yerli, yabancý müzisyenler ve bu müzisyenlere ne isim verildiði hakkýnda bilgi toplayýnýz (4. etkinlik içindir.).

29

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Bilgi Notu “En ilkel yaþam biçiminden bu yana insan; çevresinde olup biteni anlamada, kendini anlatmada, doðayla, toplumsal çevresiyle ve kendisiyle iletiþim kurmada, toplu ya da bireysel olarak müzik yapmada ilkin kendi sesini kullanýr. Sonralarý kendi sesi ile yetinmeyen insan baþka araçlar bulup geliþtirir, onlarý kullanmaya baþlar. Bu araçlardan müzik yapmada kullanýlanlara, belli nitelikleri taþýyanlara, belli tonlarda ve özelliklerde sesler üretmede (çýkarmada) kullanýlanlara çalgý denir.”

Okuma Metni Ýnsan ve Çalgý Tarih öncesi çaðlarýn ilkel insaný, baþlangýçta nesnelerin özelliklerini tanýmak için eline geçen her uygun gereci ses çýkaran bir araç yapmýþtýr. Kemikler, çeþitli kamýþlar, kabuklar, içi boþ dallar, aðaç kovuklarý, hayvan derileri gibi binlerce çeþit gereçten üfleyerek, sallayarak, sürterek, vurarak elde edilen sesler, müzik öncesinin dünyasýna götürür bizi. Bu sesler sonralarý büyülü týnýlar olarak görülmüþ, güneþin ve ayýn varlýk ötesi alanýný, erkeklik ve diþiliðin üremedeki olasý yerini, bolluðu, kýtlýðý, yaðmuru, þimþeði, hastalýðý, umudu, sevinci simgelemiþtir. Kýsacasý, tarih öncesinin ilkel çalgýlarý sadece büyü amacýyla kullanýlmýþtýr. Sanat yapma bilinciyle kullanýlan çalgýlar ise önce Ýlk Çað’ýn Çin, Mezopotamya, Mýsýr uygarlýklarýnda görülür. Ahmet SAY Müziðin Kitabý

Yukarýdaki metinden hareketle insan yaþamýnda çalgýnýn yeri konusunu tartýþýnýz.

1. Etkinlik l Senfoni orkestrasýnda bulunan çalgýlarýn seslerini sýnýfta dinletiniz (birinci grup). l Duyduðunuz sesin aþaðýda resmi bulunan çalgýlardan hangisine ait olduðunu söyleyiniz ve o resmin altýndaki noktalý yerlere çalgýnýn adýný yazýnýz (ikinci, üçüncü, dördüncü gruplar).

30

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

.................................... 31

l Halk müziði çalgýlarýnýn seslerini sýnýfta dinletiniz (ikinci grup). l Duyduðunuz sesin aþaðýda resmi bulunan çalgýlardan hangisine ait olduðunu söyleyiniz ve o resmin altýndaki noktalý yerlere çalgýnýn adýný yazýnýz (birinci, üçüncü, dördüncü gruplar).

32

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

l Geleneksel Türk sanat müziði çalgýlarýnýn seslerini sýnýfta dinletiniz (üçüncü grup). l Duyduðunuz sesin aþaðýda resmi bulunan çalgýlardan hangisine ait olduðunu söyleyiniz ve o resmin altýndaki noktalý yerlere çalgýnýn adýný yazýnýz (birinci, ikinci, dördüncü gruplar).

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

l Dünya müziðinin popüler çalgýlarýnýn seslerini sýnýfta dinletiniz (dördüncü grup). l Duyduðunuz sesin aþaðýda resmi bulunan çalgýlardan hangisine ait olduðunu söyleyiniz ve o resmin altýndaki noktalý yerlere çalgýnýn adýný yazýnýz (birinci, ikinci, üçüncü gruplar).

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

.................................... 33

....................................

....................................

....................................

....................................

.................................... .................................... .................................... .................................... l Bulabildiðiniz ilginç çalgýlarýn ses kayýtlarýný ve resimlerini sýnýfta sununuz. l Resim bölümündeki arkadaþlarýnýzla bu çalgýlarý resimleyerek okul panosunda sergileyiniz. l Gerçekleþtirdiðiniz etkinlikler sonucunda çalgýlarýn adýný aþaðýdaki sýnýflandýrmada verilen boþluklara yazýnýz.

EVRENSEL ÇALGILAR *

TELLÝ ÇALGILAR TUÞLU

VURMALI Piyano ............... ............... ÇEKMELÝ Klavsen .......... ..........

YAYLI

ÜFLEMELÝ ÇALGILAR

ÇEKMELÝ

Keman Viyola Viyolonsel Kontrbas ............... ...............

MEKANÝK Org Akordiyon Organum ............... ...............

PARMAKLA Gitar Arp ............... ............... TEZENEYLE Mandolin Gitar ............... ...............

DOÐAL

AÐAÇ Flüt Obua Klarnet Fagot Saksafon ............... ...............

METAL Trompet Trombon Korno Tuba Sakshorn Büðlü Suzafon ............... ...............

VURMALI ÇALGILAR SESLERÝ SAPTANAN Silifon Glokenspiel Çelesta Timbal Timpani Çan Dulcitone

SESLERÝ SAPTANMAYAN Trampet Davul Def Çelik-Üçgen Gong Kastanyet Tumba

............... ...............

............... ...............

2. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 2. etkinlik için sýnýfa getirdiðiniz çalgýlarýn seslerini dinleyerek birbirlerine göre ne gibi farklýlýklar gösterdiðini belirtiniz. l Ýkinci ünitenin insan sesi konulu 1. etkinliðinde çýkan sonuçlara göre farklý ses özellikleri gösteren çalgýlarý kullanarak sesin temel özelliklerini vurgulayan farklý ezgileri seslendiriniz. l Çýkan sonuçlara göre çalgýlarýn seslerinin sesin hangi özelliðine göre sýnýflandýrýldýðýna yönelik düþüncelerinizi söyleyiniz. 34

* Cemalettin GÖBELEZ, Çalgýlar Dünyasýnda Keman

3. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 3. etkinlik için sýnýfa getirdiðiniz her iki dinleti ses kayýtlarý arasýndaki farklýlýk ve benzerlikleri defterinize yazýnýz. C1

C

c

C

Küçük Flüt Obua Korangle Bas klarnet

i

i

Fagot Kontrfagot Alto saksofon Korno Trompet Tenor-bas trambon Bas tuba Kontrbas tuba

i

C

2

C

i

Flüt

Klarnet

1

#

i

i

i

i

3

C

4

C

5

i

i i

Timpani (Üç adet) Silofon Çelesta Glockenspiel Vibrafon

i

Arp Piyano

#

Keman Viyola Viyolonsel Kontrbas

Tahta Üflemeliler

8

Bakýr Üflemeliler Vurmalýlar Piyano-arp

?

&

Yaylýlar Yazýlýþý

8 bas

C1

C

c

C

1

C

2

C

3

C

4

C

5

Saprano Alta Tenor Bas

l Yukarýdaki tablodan yola çýkarak dinlediðiniz çalgýlarýn ses sýnýrlarýný inceleyiniz. l Dinlediðiniz çalgýlarýn seslerinin hangi ses grubuna ait olduðunu söyleyiniz. l Çalgýnýzý kullanarak yukarýdaki tabloya göre çalgýnýzýn ses sýnýrlarý içindeki notalarý öðretmeninizin denetiminde seslendirmeye çalýþýnýz. l Yaptýðýnýz çalýþma sonucunda çalgýnýzýn hangi ses grubuna ait olduðunu söyleyiniz. 35

4. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 4. etkinlik için topladýðýnýz bilgileri sýnýfta paylaþýnýz. l Bu bilgiler ýþýðýnda virtüöz kelimesinin tanýmýný yapýnýz. l Aþaðýda resimleri görülen ünlü virtüözlerin adýný resimlerin altýndaki noktalý yerlere yazýnýz.

36

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

2

ÇALGI MÜZÝÐÝ TOPLULUKLARI

“Eðer müzik aþkýn gýdasýysa, durmadan çalýnýz.” William SHAKESPEARE

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Gittiðiniz bir orkestra konserindeki izlenimlerinizi anlatýnýz. 2. Bildiðiniz çalgý topluluklarýnýn yapýlarý hakkýnda neler söyleyebilirsiniz? 3. Ülkemizdeki orkestralarla ilgili olarak bildikleriniz nelerdir?

Araþtýralým l Uluslararasý alanda kendini kanýtlamýþ çeþitli profesyonel orkestralarýn ses kayýtlarý ve yapýlarý hakkýnda bilgi toplayýnýz (1. etkinlik içindir.). l Edindiðiniz ses kayýtlarýnda orkestralarýn seslendirdiði müzik türleri hakkýnda bilgi toplayýnýz (2. etkinlik içindir.). l Ýkili, üçlü ve dörtlü düzene göre oluþturulmuþ orkestralar hakkýnda bilgi toplayýnýz (3. etkinlik içindir.).

37

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Bilgi Notu Çeþitli çalgýlardan oluþan ve sergilediði ses renkleriyle dengeli bir bileþimde bütünleþen seslendirme topluluðuna orkestra denir. Oda müziði topluluklarý, üç çalgýnýn oluþturduðu “üçlü”den (triodan) baþlayarak artan çalgý sayýsýna göre isimler alýr. Oda müziði kapsamýndaki en geniþ topluluk, 20-25 çalgýnýn bir araya getirilmesiyle oluþan oda orkestralarýdýr.

Çalgý Topluluklarý

Orkestra

Bando

Fanfar

Big Band

Orff Çalgýlarý Topluluðu

Oda Orkestrasý

Senfoni Orkestrasý

Armoni Orkestrasý

Türk Müziði Çalgý Topluluklarý

Mehter Takýmý

Geleneksel Türk Sanat Müziði Çalgý Topluluðu

Geleneksel Türk Halk Müziði Çalgý Topluluðu

1. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 1. etkinlik için bulduðunuz ses kayýtlarýný sýnýfta dinleyerek farklý özellikler gösteren orkestralarý bu özelliklerine göre adlandýrarak sýralayýnýz. l Üst sýnýflardaki arkadaþlarýnýzýn ve orkestra öðretmeninizin yardýmýyla çalgý müziði için oluþturulan kuartet vb. çalgý topluluklarýnýn seslendireceði müzik örneklerini dinleyiniz. l Arkadaþlarýnýzýn seslendirdiði müzik örneklerini ses kayýtlarýnda dinlediðiniz örneklerle karþýlaþtýrýnýz. l Yaptýðýnýz karþýlaþtýrmada elde ettiðiniz sonuçlarý not ediniz. 38

2. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 2. etkinlik için çeþitli orkestralarýn seslendirdikleri müzik türleri hakkýnda topladýðýnýz bilgileri arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. Bu orkestralarýn seslendirdikleri eserlere ait edindiðiniz ses kayýtlarýný sýnýfta dinleyiniz. l Orkestralarýn seslendirdiði müzik türlerini inceleyerek bu orkestralara ne ad verildiðini araþtýrýnýz.

3. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 3. etkinlik için topladýðýnýz bilgileri sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

39

ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. 2. 3. 4. 5.

( ( ( ( (

) ) ) ) )

Pikolo, senfoni orkestrasýnda kullanýlan bir çalgýdýr. Keman, geleneksel Türk sanat müziði çalgýsýdýr. Buzuki, Türk halk müziði çalgýsýdýr. Obua, tahta üflemeli bir çalgýdýr. Tulum, Doðu Karadeniz Bölgesi’ne ait çalgýdýr.

B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Üç kiþiden oluþan çalgý topluluðuna …….......………….. denir. 2. Bir çalgýyý, o çalgýnýn teknik özelliklerini sergileyecek þekilde en ileri derecede ustaca çalan müzisyene …….......………….. denir. 3. Gelmiþ geçmiþ en usta keman yapýmcýsý Antonio …….......………….. 4. Müzik tarihimizde kurulan ilk senfoni orkestrasýnýn adý …….......………….. 5. Senfoninin babasý olarak da anýlan ünlü besteci …….......………….. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Aþaðýdakilerden hangisi bir Hint çalgýsýdýr? A) Buzuki

B) Tar

C) Rebap

D) Banjo

E) Sitar

D) Klavsen

E) Ksilofon

D) Tambur

E) Balalayka

D) Tambura

E) Tulum

D) Gayda

E) Santur

2. Aþaðýdakilerden hangisi üflemeli bir çalgýdýr? A) Korangle

B) Kabak kemane

C) Cümbüþ

3. Aþaðýdakilerden hangisi bir vurmalý çalgýdýr? A) Gayda

B)Timpani

C) Kopuz

4. Aþaðýdakilerden hangisi bir yaylý çalgýdýr? A) Ut

B) Cura

C) Klasik kemençe

5. Aþaðýdakilerden hangisi bir Ýskoç çalgýsýdýr? A) Tulum

40

B) Lavta

C) Mýzýka

5. ÜNÝTE MÜZÝÐÝN TEMEL UNSURLARI

1. RÝTÝM 2. MELODÝ 3. ARMONÝ

41

1

RÝTÝM

“Bence eðitim, müzikle baþlamalýdýr. Ritim ögesi insana düzen ve ölçülülük, ezgi ögesi de yiðitlik, sevgi ve dostluk duygularý verir.” Aristokles EFLATUN

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Müzikte ölçü ne anlama gelir, tanýmlamaya çalýþýnýz. 2. Ölçü belirtecinin neyi ifade ettiðini söyleyiniz. 3. Müzikte zaman nedir? 4. Müzikte süre ne anlama gelir, tanýmlamaya çalýþýnýz.

Araþtýralým l Sýnýfa bir metronom ve bir süre ölçer (kronometre) getiriniz (1. etkinlik içindir.).

42

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Bilgi Notu “Ritim, zamanýn belli bir süre içinde eþit veya deðiþik uzunluktaki parçalara bölünmesidir.” Lale FERÝDUNOÐLU Müziðe Giden Yol

1. Etkinlik l Metronomu bir dakika içinde altmýþ kez týklayacak þekilde ayarlayýnýz ve metronomla birlikte süre ölçeri; a. Ýki saniye boyunca çalýþtýrýnýz. b. Üç saniye boyunca çalýþtýrýnýz. c. Dört saniye boyunca çalýþtýrýnýz. l Yukarýda gerçekleþtirdiðiniz her bir uygulamada kaç zamanlý ölçü oluþtuðunu aþaðýda verilen tablodaki noktalý yerlere yazýnýz. Ölçüler a seçeneðinde 2 zamanlý, b seçeneðinde … zamanlý, c seçeneðinde … zamanlý bir ölçü oluþmuþtur. a seçeneðinde ölçü … saniye, b seçeneðinde ölçü 3 saniye, c seçeneðinde ölçü … saniye boyunca devam etmiþtir. a seçeneðinde … vuruþ, b seçeneðinde … vuruþ, c seçeneðinde 4 vuruþlu bir ölçü oluþmuþtur. Ø Yaptýðýmýz uygulamalarda her zamana karþýlýk gelen nota deðeri q h e vb. deðerler olabilir. Ø Burada unutulmamasý gereken; zamana karþýlýk gelen nota deðeri ne olursa olsun her bir zaman 1 vuruþtur. Örneðin; 2/4 lük bir ölçüde 1. zaman 2/2 lik bir ölçüde 1. zaman 3/8 lik bir ölçüde 1. zaman

q = 1 vuruþ, h = 1 vuruþ, e = 1 vuruþtur.

4/4 lük ölçü:

43

3/8 lik ölçü:

2/2 lik ölçü:

Bilgi Notu Zamaný ikiye bölünebilen ölçü biçimine ikiþerli ölçü, üçe bölünebilen ölçü biçimine üçerli ölçü denir.

6/8 lik ölçü:

Bilgi Notu Ayný tartým içinde zamaný hem ikiye hem de üçe bölünebilen ölçülere aksak ölçü denir.

5/8 lik ölçü:

44

2. Etkinlik l Aþaðýdaki ölçüleri inceleyerek her ölçünün deðerini ölçü belirteci olarak yazýnýz.

3. Etkinlik l Aþaðýda çeþitli deðerlerde düzenlenmiþ ölçüler verilmiþtir. Verilen her bir ölçüyü inceleyerek ölçünün kaç kaçlýk olduðunu ve buna göre ölçülerin basit ölçü mü bileþik ölçü mü ya da aksak ölçü mü olduðunu belirleyiniz.

Ýkiþerli

Üçerli

Aksak

2 zamanlý ölçü biçimleri

2/4 lük

6/8 lik

5/8 lik

3 zamanlý ölçü biçimleri

3/4 lük

9/8 lik

7/8 lik

4 zamanlý ölçü biçimleri

4/4 lük

12/8 lik

9/8 lik 45

4. Etkinlik l Aþaðýdaki örnekleri piyanoda çalýnýz. l Aþaðýdaki örneklerden hangisi diðerine göre daha yavaþ çalýnýr? Neden? l Tempo açýsýndan 1 ve 2. örnek arasýndaki seslendiriliþ farkýnýn müzikte hangi terimle anlatýldýðýný söyleyiniz. Örnek 1

Örnek 2

46

2

MELODÝ “Müzik, öðrencilerini sýmsýký tutar, ses ve ölçüden kaçamazlar.” Johann W. GOETHE

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Melodi (ezgi) nedir? Farklý kaynaklardan bulacaðýnýz iki taným üzerinde düþününüz. 2. Müzikteki “cümle” ile Türkçedeki cümlenin yapýsal açýdan benzerlik ve farklýlýklarýný söyleyiniz.

Araþtýralým l “Daha Dün Annemizin” adlý çocuk þarkýsýnýn kayýtlarýný ve notasýný bulup sýnýfa getiriniz (1. etkinlik içindir.). l Mozart’ýn “Twingle Twingle Little Star” olarak da bilinen “Ah! Vous Dirai-Je, Mamman” adlý parçasýnýn ses kayýtlarýný ve notalarýný bulup sýnýfa getiriniz (1. etkinlik içindir.).

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Bilgi Notu “Ýster dizi hâlinde olsun ister olmasýn, seslerin art arda sýralanmasý ile meydana gelen ses çizgisine ezgi adý verilir.” Ahmet Adnan SAYGUN Musiki Temel Bilgisi I

1. Etkinlik l “Daha Dün Annemizin” adlý çocuk þarkýsýný piyanoda çalýnýz. l Ýlk dört ölçüyü çalýnýz, birkaç saniye bekleyerek sonraki dört ölçüyü çalýnýz. l Þarkýnýn tamamýný bir kez daha çalarak anlam bütünlüðüne yönelik belirlemelerinizi söyleyiniz. l Mozart’ýn “Twingle Twingle Little Star” olarak da bilinen “Ah! Vous Dirai-Je, Mamman” adlý eserin notalarýný takip ederek kaydýný dinleyiniz. l Eserler arasýndaki benzerlik ve farklýlýklar üzerinde tartýþýnýz.

“Daha Dün Annemizin” adlý çocuk þarkýsýnýn bestesinin ve sözünün kime ait olduðunu söyleyiniz. 47

2. Etkinlik l Aþaðýdaki müzik eserinin sözlerini bulunuz. Chorus from “Judas Maccabaeus” (Eserin bir bölümü)

George Frederic HANDEL

3. Etkinlik l Kendi çalgýnýz ya da piyano için 4 lük, 8 lik, 16 lýk deðerleri kullanarak 2/4 lük ölçü biçimi ile do majör tonunda bir ezgi yazýnýz.

l Yazdýðýnýz ezgiyi sýnýfta seslendiriniz. l Arkadaþlarýnýzýn oluþturduðu diðer ezgilerle benzerlik ve farklýlýklarý karþýlaþtýrarak anlatýnýz. l Sýnýfýn oylarýyla belirleyeceði üç melodiyi müzik bölümü panosunda sergileyiniz. 48

3

ARMONÝ “Nasýl mercekler ýþýðýn geometrisi ise müzik de seslerin aritmetiðidir.” Claude DEBUSSY

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Armoni sözcüðünün anlamýyla ilgili neler söyleyebilirsiniz? 2. Armoni ve akorun benzerlik ve farklýlýklarýný söyleyiniz.

Araþtýralým l Sýnýfa, W. Amadeus Mozart’ýn 40. Senfoni’sinin müzik kaydýný getiriniz (3. etkinlik içindir.).

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

1. Etkinlik l Sýnýfta üç gruba ayrýlýnýz. l Aþaðýda farklý ölçülerde düzenlenmiþ akorlarýn en kalýn sesini birinci grup, orta kalýnlýktaki sesi ikinci grup, en ince sesi de üçüncü grup seslendirererek; daha sonra notalarý ayný anda duyulacak þekilde “-na” hecesiyle týnlatýnýz.

l Ayný çalýþmayý her gruptan bir öðrenci ile yaylý çalgýlarýnýzla gerçekleþtiriniz. l Uygulamalarýnýzýn sonuçlarýný ve gözlemlerinizi anlatýnýz.

49

2. Etkinlik l Aþaðýda verilen koro partisyonunu inceleyiniz.

Soprano

Alto

Tenor

Bass

l Partisyonu “U” vokaliyle seslendiriniz. l Partisyonu; iki keman, bir viyola bir de viyolensel ile kuartet þeklinde çalýnýz. l Çok sesliliðin sizde býraktýðý etkiyi anlatýnýz.

3. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 3. etkinlik için müzik kaydýný sýnýfa getirdiðiniz senfoninin birinci bölümünü dinleyiniz. l Birinci bölümdeki en küçük müzik fikrinin tartýmýný yazýnýz. l Birinci bölümün melodik yapýsý hakkýnda izlenimlerinizi anlatýnýz. l Belirleyebildiðiniz ilk müzik cümlesinin notalarýný (4 ya da 8 ölçü) yazýnýz. 50

ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. 2. 3. 4.

( ( ( (

) ) ) )

2/4 3/4 6/8 9/8

lük bir ölçüde birlik deðerde sus kullanýlamaz. lük bir ölçüye dört tane dörtlük nota yazýlabilir. lik ölçü ikiþerli bir ölçü biçimidir. lik ölçü üç zamanlý üçerli ya da dört zamanlý aksak bir ölçü biçimi olabilir.

B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Müziðin üç temel öðesi ritim, ….................…………. ve ….................…………. dir. 2. Birden fazla sesin ayný anda týnlamasý durumuna ….................…………. denir. 3. En az üç sesin ayný anda týnlamasý ile oluþan ses bütünlüðüne ….................…………. denir. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorunun doðru cevabýný bulunuz. 1. Aþaðýdaki çalgýlardan hangisi polifonik (çok sesli) bir çalgý deðildir? A) Klavsen B) Akordiyon C) Gitar D) Obua E) Arp

51

6. ÜNÝTE MÜZÝKTE KULLANILAN SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER

1. ARALIK 2. SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER 3. TÜRK MÜZÝÐÝNDE SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER

52

1

ARALIK

“Müzik insana bir bayram gününün ruh hâlini yansýtýr.” Auguste COMTE

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Müzikte “aralýk” kavramý hakkýndaki düþüncelerinizi söyleyiniz. 2. Bir aralýðýn oluþabilmesi için en az kaç ses gerektiðini ve bu sesler arasýnda ne gibi farklýlýklarýn olmasý gerektiðini söyleyiniz.

Araþtýralým l Ýkinci ünitenin 1. konusunun 3. etkinliðinde yaptýðýnýz uygulamayý ve uygulamanýn sonuçlarýný gözden geçiriniz.

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Bilgi Notu Müziksel iþitme, okuma ve yazma dersinde ilgili ünitede de deðinildiði gibi aralýklar melodik (yatay) ve armonik (dikey), çýkýcý ve inici aralýk olarak çeþitli þekillerde adlandýrýlýr.

1. Etkinlik l Aþaðýdaki ölçüleri inceleyerek her ölçüde hangi aralýklarýn bulunduðunu söyleyiniz (Örneðin, 1. ölçüdeki mi-la aralýðý çýkýcý melodik aralýktýr.).

53

2. Etkinlik l Aþaðýda verilen ses aralýklarýný inceleyiniz. Aralýklarýn nasýl adlandýrýldýðýný söyleyiniz.

1’li unison (sesteþ)

2’li

3’lü

4’lü

5’li

6’lý

7’li

8’li oktav

Bilgi Notu Müzik ses aralýklarýnı ölçmek için kullanýlan birime perde (aralık)denir. Batý müziði ses sisteminde en küçük perde (aralık) yarým perdedir.

3. Etkinlik l Aþaðýdaki aralýklarýn isimlerini ve perde sayýlarýný 1. ölçüdeki örnekte gösterildiði þekilde yazýnýz.

Küçük 2’li (Yarým aralık)

54

2

SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER

“Müzik heyecanlý kalplerdeki kederi uyutur.” François René de CHATEAUBRIAND

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Müziksel iþitme, okuma ve yazma dersinden edindiðiniz bilgilerden yola çýkarak ses deðiþtirici iþaretleri tanýmlayýnýz. 2. Ses deðiþtirici iþaretler olmasaydý müzik yazýsýnda ya da müzik yapmada ne gibi zorluklarla karþýlaþýlýrdý?

Araþtýralým l Ses deðiþtirici iþaretlerle ilgili resim, karikatür, afiþ vb. materyaller getiriniz. (1, 2 ve 3. etkinlik içindir.)

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

1. Etkinlik l Piyanoda “orta do” notasýný çalýnýz. Ardýndan tam 4’lü çýkýcý melodik aralýðý bulunuz. lOluþan aralýðý piyanoda melodik ve armonik olarak çalýnýz. Ayný aralýðý kendi sesinizle seslendiriniz. l Ayný uygulamayý, tam 4’lü çýkýcý melodik aralýðý oluþturan sesleri, yarým ses tizleþtirerek gerçekleþtiriniz. l Oluþan aralýðý piyanoda tekrar melodik ve armonik olarak çalýnýz. l Bu etkinliðin her adýmýný aþaðýdaki dizek üzerinde gösteriniz.

55

2. Etkinlik l Piyanoda “orta do”dan sonraki fa notasýný çalýnýz. Ardýndan tam 4’lü çýkýcý melodik aralýðý bulunuz. l Oluþan aralýðý piyanoda melodik ve armonik olarak çalýnýz. Ayný aralýðý iki arkadaþýnýzla seslendiriniz. l Ayný uygulamayý tam 4’lü çýkýcý melodik aralýðý oluþturan sesleri, yarým ses pesleþtirerek gerçekleþtiriniz. l Oluþan aralýðý piyanoda tekrar melodik ve armonik olarak çalýnýz. l Bu etkinliðin her adýmýný aþaðýdaki dizek üzerinde gösteriniz.

3. Etkinlik l Aþaðýdaki notalarý inceleyiniz ve seslendiriniz. l Natürel (bekar) iþaretinin ne gibi bir iþlevinin olduðunu açýklayýnýz.

1. Müzik eserlerinde bekar iþaretinin hangi durumlarda kullanýldýðýný söyleyiniz. 2. Ses deðiþtirici iþaretlerin etki alanlarý açýsýndan müzik eserlerinde kullanýmlarý konusunda bilgi veriniz.

4. Etkinlik l Kendi çalgýnýz ya da piyano için 4 lük, 8 lik, 16 lýk deðerleri kullanarak “do majör” tonunda 8 ölçüden oluþan 2/4 lük bir ezgi yazýnýz

l Yazdýðýnýz ezgiyi sýnýfta seslendiriniz. l Yazdýðýnýz ezgileri arkadaþlarýnýzýn yazdýklarý ile karþýlaþtýrarak benzerlik ve farklýlýklarýný söyleyiniz. l Sýnýfýn oylarýyla belirlediði üç melodiyi müzik bölümü panosunda sergileyiniz. 56

3

TÜRK MÜZÝÐÝNDE SES DEÐÝÞTÝRÝCÝ ÝÞARETLER “Müzik bir baþka seyyaredir.” Alphonse DAUDET

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Batý müziði ses sisteminde en küçük perdeye ne ad verildiðini söyleyiniz. 2. Türk müziði ses siteminde en küçük perdeye ne ad verildiðini söyleyiniz.

Araþtýralým l Türk müziðinde kullanýlan ses deðiþtirici iþaretlerle ilgili araþtýrma yapýnýz (1. etkinlik içindir.). l Keman, gitar, kanun ve baðlama çalgýlarýnýn perde yapýsý hakkýnda araþtýrma yapýnýz. Bu çalgýlarý öðretmenlerinize akortlatarak sýnýfa getiriniz (2. etkinlik içindir.).

57

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Bilgi Notu Koma, geleneksel Türk müziðinde bir tam sesin dokuzda biri olan aralýk olarak deðerlendirilir. Ahmet SAY*1 1 koma 1 koma 1 koma 1 koma 1 koma 1 koma 1 koma 1 koma 1 koma

Do

1/9

1/9

1/9

1/9

1/9

1/9

1/9

1/9

1/9

Re

Bilgi Notu Tam ses, iki ses arasýnda dokuz komalýk uzaklýk olan aralýktýr.

Ýsmail Hakký ÖZKAN*2

1. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 1. etkinlik için yaptýðýnýz araþtýrma sonuçlarýndan hareketle, aþaðýdaki tabloda gösterilen Türk müziði ses deðiþtirici iþaretlerinin koma deðerlerini ilgili sütuna yazýnýz. l Batý müziðinde ve Türk müziðinde kullanýlan ortak ses deðiþtirici iþaretleri aþaðýdaki tabloda gösteriniz. ARALIÐIN ADI

KOMA OLARAK DEÐERÝ

DÝYEZÝ

BEMOLÜ

SÝMGESÝ

Koma veya Fazla

a

o

F

Eksik Bakiyye

-

-

E

s d f g

p

B

e r t

K

-

-

A12-A13

Bakiyye Küçük Mücennep Büyük Mücennep Tanini Artýk Ýkili

S T Ýsmail Hakký ÖZKAN*2

*1 Müzik Ansiklopedisi 3. cilt *2 Türk Musýkisi Nazariyatý ve Usulleri 58

2. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 2. etkinlik için yaptýðýnýz araþtýrma sonuçlarýný sýnýfta paylaþýnýz. l Sýnýfa getirdiðiniz çalgýlarý, ilgili çalgý öðretmenlerinize akortlatýnýz. l Sýnýftaki piyanoda “orta do”dan sonraki “la” tuþundan baþlayarak “si” tuþu dâhil olmak üzere elde ettiðiniz birbirinden farklý sesleri kendi sesinizle tekrarlayýnýz ve kaç farklý ses duyduðunuzu yazýnýz. l Gitarla “la” telinden baþlayarak “si” perdesi dâhil olmak üzere elde ettiðiniz birbirinden farklý sesleri kendi sesinizle tekrarlayýnýz ve kaç farklý ses duyduðunuzu yazýnýz. l Baðlamayla “la” perdesinden baþlayarak “si” perdesi dâhil olmak üzere elde ettiðiniz birbirinden farklý sesleri kendi sesinizle tekrarlayýnýz ve kaç farklý ses duyduðunuzu yazýnýz. l Kanunla “la” telinden baþlayarak her bir mandalý sesi deðiþtirici yönde sýrasýyla hareket ettiriniz. “Si” teline kadar elde ettiðiniz birbirinden farklý sesleri “si” sesi de dâhil olmak üzere kendi sesinizle tekrarlayýnýz ve kaç farklý ses duyduðunuzu yazýnýz. l Yukarýda gitar, baðlama ve kanunla yaptýðýnýz uygulamayý kemanýn “la” telinden baþlayarak gerçekleþtiriniz (Bunu yaparken parmaðýnýzý kulaðýnýzýn ayýrt edebileceði sesler elde edecek þekilde çok küçük hareketlerle “si” sesine kadar götürünüz.). “Si” sesi dâhil olmak üzere elde ettiðiniz bütün sesleri kendi sesinizle tekrarlamaya çalýþýnýz ve kaç farklý ses duyduðunuzu yazýnýz. l Yaptýðýnýz uygulamalarda elde ettiðiniz sonuçlardan hareketle “la” ve “si” perdeleri arasýnda, en çok hangi çalgýda birbirinden farklý ses elde ettiðinizi söyleyiniz. l Birinci etkinlikteki koma deðer tablosundan yararlanarak “la” ve “si” perdeleri arasýnda kulaðýnýzýn ayýrt edebildiði sesleri, aþaðýda verilen skala üzerinde ses deðiþtirici iþaretlerle gösteriniz. Örneðin; Aþaðýda 4 komalýk “la bakiye diyez” i, 1 komalýk “si koma bemol” ü gösterilmiþtir.

La

#

o

Si

59

ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. ( ) Ýki ses arasýndaki incelik-kalýnlýk farkýna perde denir. 2. ( ) Re-fa aralýðý 3’lü bir ses aralýðýdýr. 3. ( ) Ardýþýk çalýnan iki ses armonik bir aralýk oluþturur. B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Batý müziðinde kullanýlan ses deðiþtirici iþaretler diyez, ……..............…. ve ……..............…. 2. Türk müziðinde kullanýlan 4 komalýk diyez iþareti ……..............…. þeklinde gösterilir. 3. Türk müziðinde kullanýlan 5 komalýk bemol iþareti küçük ……..............…. þeklinde gösterilir. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Türk müziðinde büyük ikili aralýðý aþaðýdakilerden hangisidir? A) Tanini B) Bakiyye C) Büyük mücennep D) Koma E) Küçük mücennep 2. Türk müziði ses sistemine göre bir sekizli arasýnda en çok kaç ses olabilir? A) 17 B) 22 C) 24 D) 35 E) 54

60

7. ÜNÝTE MÜZÝKTE KULLANILAN SES SÝSTEMLERÝ 1. TAMPERE SÝSTEM (TONAL MÜZÝK) 2. TÜRK MÜZÝÐÝ SES SÝSTEMÝ 3. PENTATONÝK MÜZÝK 4. MODAL MÜZÝK 5. ATONAL MÜZÝK

61

1

TAMPERE SÝSTEM (T ONAL MÜZÝK ) “Müzik ilahi sanattýr.” Ludwig van BEETHOVEN

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Dizi ya da gam nedir? Anlatýnýz. 2. “Tampere” sözcüðünün müzikteki anlamýný söyleyiniz. 3. Batý müziðinde tampere sisteme hangi besteciyle ve onun hangi eseriyle kalýcý bir biçimde geçildiðini araþtýrýnýz. 4. Majör dizi ve minör dizi arasýndaki yapýsal iliþkiyi anlatýnýz.

Araþtýralým l Sýnýfa Gençlik Marþý’nýn ve Ýstiklâl Marþý’nýn notalarýný getiriniz l Johann Sebastian Bach’ýn 48 Prelüd ve Füg’ünden birinin müzik kaydýný getiriniz.

62

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

1. Etkinlik l 62. sayfada verilen fotoðraftaki piyano tuþesini dikkatle inceleyiniz. l Piyanodaki her bir tuþa ait notanýn bir oktav incesi ya da kalýný arasýnda kalan kýsmýn kaç yarým perde olduðunu hesaplayýnýz. Örneðin “orta do”nun çýkýcý büyük ikili üstündeki “re” notasý ile bir sekizli incesi arasýnda kalan kýsmý kaç perdedir? l Bulduðunuz sonuç piyanoda diðer seslerin oluþturduðu sekizliler içinde ayný sonucu veriyorsa bir ses sisteminden söz edilebilir mi? Bunun bir adý olabilir mi? Araþtýrýnýz.

2. Etkinlik l Aþaðýdaki dizeðe “orta do” notasýndan baþlayarak bir ses dizisi (gam) yazýnýz. l Yazdýðýnýz diziyi piyanoda çalýnýz. l Dizi ya da gamýn oluþabilmesi için ardýþýk kaç sesin olmasý gerektiðini yazýnýz. l Baþlangýç notasýndan itibaren birbirini izleyen her aralýðýn perde sayýlarýný dizek üzerinde gösteriniz. l Bulduðunuz dizinin adýný ve duyuþ olarak insanda býraktýðý genel etkiyi anlatýnýz.

3. Etkinlik l Aþaðýdaki dizeðe “orta do”nun inici küçük üçlü notasý “la”dan baþlayarak çýkýcý bir ses dizisi (gam) yazýnýz. l Yazdýðýnýz diziyi piyanoda çalýnýz. l Baþlangýç notasýndan itibaren birbirini izleyen her aralýðýn perde sayýlarýný dizek üzerinde gösteriniz. l Bulduðunuz dizinin adýný ve duyuþ olarak insanda býraktýðý genel etkiyi anlatýnýz. l Ýkinci ve üçüncü etkinliklerde ortaya çýkan dizilerin benzerlik ve farklýlýklarýný maddeler hâlinde sýralayýnýz.

Üçüncü etkinlikte yazdýðýmýz dizi, ikinci etkinlikteki dizinin kaçýncý sesinden baþlayarak sýralanmýþtýr? Bu durumun nasýl adlandýrýldýðýný söyleyiniz. 63

2

TÜRK MÜZÝÐÝ SES SÝSTEMÝ

“Müzik öyle bir denizdir ki ben paçalarý sývadým hâlâ içine giremedim.” Ýsmail Dede Efendi

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Türk müziðinde en küçük ses aralýðý nedir? 2. Türk müziðinde bir sekizli arasýnda kaç perde vardýr? 3. Makam nedir? Makamý belirleyen ögeler nelerdir? 4. Geleneksel Türk halk müziðinde kullanýlan “ayak” sözcüðü geleneksel Türk sanat müziðinde neyin karþýlýðý olarak kullanýlmaktadýr?

Araþtýralým l Sýnýfa “Eski Dostlar” adlý geleneksel Türk sanat müziði þarkýsýný ve “Misket” oyun havasýnýn müzik kayýtlarýný ve notalarýný getiriniz (3. etkinlik içindir.).

64

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

1. Etkinlik l Sýnýfýnýzdan on arkadaþýnýz eþit aralýklarla yan yana dizilsin. l Birinci ve onuncu arkadaþýnýz büyük ikili aralýklarýndan birini örneðin “do”, “re” aralýðýný temsil edeceði varsayýmý ile birinci arkadaþýnýz “do”, ikinci arkadaþýnýz “re” olsun. l “Do” sesini temsil eden arkadaþýnýzdan baþlayarak “re” sesini temsil eden arkadaþýnýza varýncaya kadar her iki arkadaþýnýz arasýnda birbirine eþit kaç boþluk olduðunu belirleyiniz. Her bir boþluðun geleneksel Türk müziðindeki adlandýrýlýþýný söyleyiniz.

2. Etkinlik 1. etkinlikten hareketle; l Kullanýlan perdelerin sayýsý uygulamada ve teoride farklýlýk gösterebilir mi, tartýþýnýz. l Belirlemelerinizi yazýya dökerek müzik bölümü panosuna asýnýz.

3. Etkinlik l l l l

“Eski Dostlar” þarkýsýný notalarýný izleyerek dinleyiniz. Bu þarkýya ait makamýn seyir ve dizisinin ne olduðunu ölçü biçimini bulunuz. Hangi makamda bestelendiðini bulunuz. Bu makamýn tonal müzikteki karþýlýðýný söyleyiniz.

4. Etkinlik l Ankara yöresine ait “Misket Oyun Havasý”ný notalarýný izleyerek dinleyiniz. l Dinlediðiniz oyun havasýnýn hangi makamda (ayak) bestelendiðini, bu makamýn seyir ve dizisinin ne olduðunu, ölçü biçimini bulunuz. l Bu makamýn tonal müzikteki karþýlýðý var mýdýr? Söyleyiniz.

65

3

PENTATONÝK MÜZÝK

“Doðrusunu söylemek gerekirse, müzik meleklerin dilidir.” Thomas CARLYLE

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Penta, ton ve pentatonik sözcüklerinin anlamlarýný açýklayýnýz. 2. Pentatonik dizi kaç sesten oluþur? 3. Piyanodaki hangi tuþlarýn sýralanýþý bize pentatonik diziyi verir? 4. Halk müziðimizde pentatonik eserler bulunabilir mi? Araþtýrýnýz.

Araþtýralým l Sýnýfa Japon Ulusal Marþý’nýn ve Oh Suzanna adlý kovboy þarkýsýnýn nota ve ses kayýtlarýný getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Tibet, Çin vb. Uzak Doðu Ülkelerinin yaný sýra Ýskoçya, Avustralya ve Afrika yerlilerinin geleneksel müzikleri hakkýnda bilgi ve ses kayýtlarý toplayýnýz (3. etkinlik içindir.).

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

1. Etkinlik l Piyanoda “orta do” ve bir oktav incesi arasýnda kalan siyah tuþlara ait sesleri aþaðýdaki dizeðe çýkýcý ve inici olarak yazýnýz.

l Yazdýðýnýz dizi kaç sesten oluþuyor bulunuz. l Yazdýðýnýz diziyi piyanoda çalýnýz. l Sesinizi kullanarak seslendiriniz. 66

2. Etkinlik l Japon Ulusal Marþý’ný dinlerken notasýndan da takip ediniz. l Oh Suzanna adlý kovboy þarkýsýný dinlerken notasýndan da takip ediniz. l Dinlediðiniz parçalarýn birinci etkinlikte oluþturduðunuz diziyle iliþkisini bulunuz.

3. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 3. etkinlik için topladýðýnýz bilgileri sýnýfta paylaþýnýz. l Bulduðunuz ses kayýtlarýný dinleyiniz. l Dinlediðiniz ses kayýtlarýnýn üzerinizde ne gibi bir etki býraktýðýný söyleyiniz.

4. Etkinlik l Rimsky Korsakov’un “Halk Þarkýlarý” albümünden alýnan aþaðýdaki ezgiyi çalgýnýzla ve kendi sesinizle seslendiriniz.

l Aþaðýda giriþ bölümünün notasý verilen türküyü seslendiriniz.

Müdür Bey’in Yeþil Kürkü Tokat-Reþadiye

l Türkünün makamýný (ayak) bulunuz. l Seslendirdiðiniz türküyü önceki etkinliklerde dinlediðiniz ve seslendirdiðiniz parçalarla karþýlaþtýrdýðýnýzda benzer taraflar var mý, anlatýnýz.

67

4

MODAL MÜZÝK “Müzik fakir insanýn cennetidir.” Ralph W. EMERSON

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI 1. Modal sözcüðünün müzikte neyi ifade ettiðini söyleyiniz. 2. Modal müzik deyimi hangi coðrafya için geçerlidir. 3. Modal dizi deyince ne anladýðýnýzý söyleyiniz.

Araþtýralým l Eski Yunan müziði (Antik müzik) hakkýnda bilgi toplayýnýz (1. etkinlik içindir.). l MS 5. yy.dan baþlayarak modal müzik geleneðine dayalý olarak bestelenmiþ ilahilerden birinin müzik kaydýný getiriniz* (2. etkinlik içindir.).

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Okuma Metni ...

Modlar

Ýlk Çaðdaki Yunan müzik sistemi, mod adý verilen dizilere dayanýr. Modal sistem, tarih boyunca etkili olmuþtur. Orta Çað kilise müziði, modlarý taklit etmiþtir. Avrupa’daki halk þarkýlarýnýn çoðu modaldir. Rönesans çaðýnýn çok sesliliði baþlangýçta bu dizilere dayanýyordu. Daha sonraki dönemlerin armonik çatkýlý müzikleri de modlarýn etkisini taþýr. Palestrina, Byrd hatta Bach ve Haendel bu etkiyi hissetmiþlerdir.

* Zaman Ýçinde Müzik-Evin Ýlyasoðlu, Yapý Kredi Yayýnlarý, 1. cd. 68

Beethoven’in son kuartetlerinden birinde (eser no: opus132), Yunanlarýn lidyen modu kullanýlmýþtýr. Günümüz bestecileri de modal müzikten yararlanýr. Yunanlar, modlara doryen, frigyen, lidyen, miksolidyen gibi adlar vermiþlerdi. Bu yoldan müzik ile insan arasýnda baðlar kuruyorlardý. Aristo, “Politika” adlý eserinde þöyle yazar: “Modlar çeþitlidir. Bunlarý dinleyenler deðiþik etkiler altýnda kalýr. Miksolidyen hüzün verir. Doryen esenlik getirir. Frigyen coþku aþýlar…” Ahmet SAY Müziðin Kitabý

1. Etkinlik l Eski Yunan (Antik) müziði hakkýnda topladýðýnýz bilgileri arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

2. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 2. etkinlik için bulduðunuz müzik kayýtlarýný dinleyiniz. Dinlediðiniz müziklerin bu ünitede iþlediðiniz hangi konulara yakýn olduðunu söyleyiniz.

Makam, mod, ayak sözcüklerinin müzikte neyi ifade ettiðini söyleyiniz.

3. Etkinlik l Aþaðýda ilk notalarý verilmiþ modal dizileri tamamlayýnýz. Tamamladýðýnýz her dizinin altýna adýný yazýnýz. l Bu dizileri piyano yardýmýyla seslendiriniz. l Bu dizileri çalgýlarýnýzla çalýnýz. l Türk müziði makam dizileriyle bu modlarý karþýlaþtýrarak kuruluþu ayný, adlarý farklý diziler var ise bunlarýn hangi dizi ya da diziler olduðunu yazýnýz.

69

5

ATONAL MÜZÝK “Hayat, ýstýrap ve keder verirse sükûneti müzikte arayýnýz.” Konfüçyüs

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Atonal kelimesinin sözcük anlamýný söyleyiniz. 2. Atonal müzik deyince ne anlýyorsunuz? 3. Atonal müziðin dönemsel olarak hangi yýllarda söz konusu olmaya baþladýðýný söyleyiniz?

Araþtýralým l Atonal müziðin öncüleri hakkýnda bilgi toplayýnýz (1. etkinlik içindir.). l Alban Berg’in “Bir Meleðin Anýsýna” adlý keman konçertosunu ya da Luigi Dallapiccola’nýn “Tartiniana Seconda” adlý eserinden bölümleri kaydederek sýnýfa getiriniz. Bu araþtýrma için kaynak olarak Evin Ýlyasoðlu’nun “Zaman Ýçinde Müzik” kitabýndan yararlanabilirsiniz (2. etkinlik içindir.).

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Okuma Metni

On Ýki Ses Müziði Atonalite, her þeyden önce tonsuzluk olarak yorumlanmamalýdýr. Yöntemin bulucusu Arnold Schönberg, “Belli bir tona baðlý olmayýþ veya birden çok tona baðlýlýk” tanýmýný yeð tutar. Müzik yapýtýnýn içindeki hiçbir akor ve ses merkez bir sese baðlý deðildir. Geleneksel yapýda “do majör” tonuna baðlý bir

70

parça, ayný tonun içinde dolaþýp sonuçta yine “do majör”e dönen akorlarla uyuma varýr ve dinleyicinin kulaðýnda belli bir karara varmanýn rahatlýðýný býrakýr. Atonal müzik ise belli bir ton dizisinin imzasýný taþýmaktansa on iki sesin saðlayacaðý daha geniþ olanaklarda gezinebilir. Piyanonun tuþlarýndan örnek alýrsak baþladýðýmýz noktanýn bir oktav uzaklýðý içinde hem siyah hem de beyaz tuþlarýn yarým aralýklarý ile saðlanan on iki sesin herhangi birinden yola çýkýlabilir. Her müzik tümcesi grubu kendi baþýna bir tonaliteye baðlýdýr. On iki sesin hiçbiri bir diðerinden daha aðýrlýklý daha önemli deðildir. Yapýt herhangi birinden baþlayýp herhangi bir akor birleþimiyle son bulabilir. Notalar dizisel bir düzendedir. On bir nota kullanýlýp bitmeden ayný sesler yinelenmez. Yapýtýn akýþý içinde dizi ters çevrilebilir, yönü deðiþtirilebilir, geriye doðru çalýnabilir ya da ayný aralýklar içinde bir baþka notadan baþlayarak kalýp yinelenebilir. Arnold Schönberg Evin ÝLYASOÐLU Zaman Ýçinde Müzik

1. Etkinlik l Topladýðýnýz bilgileri paylaþarak atonal müziðin öncülerinin hangi besteciler olduðunu söyleyiniz. Edindiðiniz bilgilerden hareketle atonal müziðin ortaya çýkýþ nedenlerini anlatýnýz.

2. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 2. etkinlik için kaydettiðiniz eserleri dinleyiniz. l Dinlediðiniz eserlerin üzerinizde ne gibi bir etki býraktýðýný söyleyiniz. l Dinlediðiniz eserlerin tonal müzik eserlerine göre ne gibi farklýlýklar gösterdiðini söyleyiniz.

3. Etkinlik l 2. etkinlik kapsamýnda dinlediðiniz eserlerden hareketle benzer yapýda küçük ezgiler yazýnýz. l Yazdýðýnýz ezgileri çalgýlarýnýzla seslendirmeye çalýþýnýz. l Yazdýðýnýz ezgileri beþinci ünitenin melodi konusunun 3. etkinliðinde yazdýðýnýz ezgilerle karþýlaþtýrýnýz.

71

ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. ( ) Birbirine komþu sekiz sesin art arda sýralanmasýyla oluþan ses çizgisine gam denir. 2. ( ) Müzik eserlerinin donanýmlarýndaki diyez sýrasýnýn tam tersi bemol sýrasýný oluþturur. 3. ( ) Türk müziðinde majör-minör ses dizileri kullanýlýr. B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Batý müziðinde kullanýlan ses sistemine ………………. sistem denir. 2. Batý müziði ses sistemine göre diyez sýrasý fa, ...., .…, re, ...., mi, .…, þeklindedir. 3. Makam sözcüðünün halk müziðindeki karþýlýðý …………. týr. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Batý müziði ses sistemine göre bir sekizli arasýnda kaç perde vardýr? A) 5 B) 12 C) 17 D) 24 E) 54 2. Aþaðýdaki ülkelerden hangisinin geleneksel müziði pentatonik yapýdadýr? A) Macaristan B) Tunus C) Meksika D) Güney Kore E) Arjantin

72

8. ÜNÝTE MÜZÝKTE KULLANILAN HIZ, NÜANS VE ANLATIM TERÝMLERÝ

1. HIZ TERÝMLERÝ 2. NÜANS TERÝMLERÝ 3. ANLATIM TERÝMLERÝ

73

1

HIZ TERÝMLERÝ “Aðýr tempoda çalýþma, kuþkusuz hýzlý temponun temelidir. Fakat ara sýra çabuk çalmayý deneyin ve tekrarladýkça tempoyu hýzlandýrýn. Bedeli kaybolan berraklýk olursa, tekrar aðýr tempoya dönerek çalýþmakla telafi edilebilir.” Josef HOFMANN

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Müzikte tempo kelimesinin neyi ifade ettiðini söyleyiniz. 2. Müzikte metronomun ne amaçla ve nasýl kullanýldýðýný söyleyiniz. 3. Müzikte hýz terimlerinin neden veya ne amaçla kullanýldýðýný söyleyiniz?

Araþtýralým l Bir senfoni orkestrasý konserine giderek orkestra þefinin orkestrayý yönetirken yaptýðý el hareketlerini gözlemleyiniz ya da orkestra þefinin el hareketlerini gösteren bir filmi CD’ye kaydederek sýnýfa getiriniz (1. etkinlik içindir.). l Çaldýðýnýz veya söylediðiniz eserlerin notalarýný ve müzik sözlüðünüzü sýnýfa getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Rodion Schedrin’in “Carmen” bale müziði ya da Fritz Hoffmann’ýn “Carmen Süiti” adlý eserlerin kaydýný sýnýfa getiriniz (4. etkinlik içindir.).

74

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Bilgi Notu Eski döneme ait müziklerde tempo tanýmlamasý yoktu. Ancak 1600 yýlýndan sonra Ýtalya’da ortaya atýldý ve Ýtalyanca terimler kullanýlarak yaygýnlaþtý. Beethoven’dan baþlayarak Schumann, Brahms ve Strauss eserlerinde Almanca terimlere yer verdiler. Böylece Ýtalyanca terimlerin yaný sýra Ravel, Debussy Fransýzca, bazý Rus bestecileri Rusça, Türk bestecileri de Türkçe terimler kullandýlar. Lale FERÝDUNOÐLU Müziðe Giden Yol

1. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 1. etkinlik için sýnýfa getirdiðiniz VCD’yi izleyiniz. l Ýzlenimlerinizden hareketle orkestra þefinin el hareketleri ile dinlediðiniz müziðin hýzý arasýnda ne gibi bir bað olduðunu söyleyiniz.

2. Etkinlik l Sýnýfa getirdiðiniz eserlere bakarak hýz terimlerinin nereye yazýldýðýný söyleyiniz. l Müzik sözlüðünüzü kullanarak bu terimleri ve ne anlama geldiklerini söyleyiniz ve yazýnýz. l Getirdiðiniz eserleri, kullanýlan hýz terimlerinin metronom deðerlerine dikkat ederek temposuna uygun bir þekilde seslendirmeye çalýþýnýz.

3. Etkinlik l Müzik sözlüðünüzü kullanarak aþaðýda verilen hýz terimlerinin ne anlama geldiðini araþtýrýnýz. l Her bir terimin anlamýný ve metronom deðerlerini karþýsýndaki boþluklara örnekte gösterildiði gibi yazýnýz. Hýz Terimi

Anlamý

Metronom

Hýz Terimi

Anlamý

Metronom

Adagio Allegretto Allegro Allegro assai Allegro vivace Andante Andantino Animato Commodo Comodo-maestoso Grave

Aðýr ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………… ……………...

100-120 ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………...

Larghetto Largo Lento Moderato Prestissimo Presto Sostenuto Vivace Vivacissimo Vivo

……………... ……………... ……………… ……………… ……………… ……………… ……………… ……………… ……………… ………………

……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………... ……………...

75

4. Etkinlik l Hýz terimlerini en yavaþ tempodan en hýzlý tempoya doðru gruplayarak aþaðýdaki tabloya örnekte gösterildiði gibi yeniden yazýnýz. Çok Aðýr

Aðýr

Orta Hýzda

Hýzlý

Çok Hýzlý

Largo

Bilgi Notu Besteciler, diledikleri tempoyu ayrýntýlý olarak anlatmak, seslendiriciyi aydýnlatmak isterler. Çünkü tempo, eserin çok önemli bir niteliðidir. Tempo, müziðin nabýz atýþlarýdýr. Bu nedenle tempo terimlerinin yaný sýra, açýklayýcý daha birçok terim kullanýlýr. Örneðin; assai ya da molto: çok con moto: hareketli sostenuto: tutarak ma non troppo: ama çok deðil giusto: tam olarak Ahmet SAY Müziðin Kitabý

5. Etkinlik l Rodion Schedrin’in “Carmen” bale müziði ya da Fritz Hoffmann’ýn “Carmen Süiti” adlý eserini dinleyiniz. l Eserleri dinlerken dinlediðiniz bölümün hangi hýz terimi ile ifade edildiðini söyleyiniz. l Dinlediðiniz bölümün ilgili hýz terimi ile uyum içinde olup olmadýðýný tartýþýnýz. l Dinlediðiniz eserlerin bazý yerlerinde hýzýn artan ya da azalan yönde deðiþip deðiþmediðine dikkat ediniz! l Müzik sözlüðünüzü kullanarak 77. sayfadaki birleþik hýz terimlerinin anlamlarýný bulunuz. l Bu terimlerden hangilerinin hýzý deðiþtirmede kullanýlabileceðini söyleyiniz. l Eserleri tekrar dinleyerek hýz deðiþimine uðrayan bölümler için yan sayfadaki terimlerden hangisinin ya da hangilerinin kullanýlmýþ olabileceðini tartýþýnýz.

76

BÝRLEÞÝK HIZ TERÝMLERÝ

ANLAMI

BÝRLEÞÝK HIZ TERÝMLERÝ

A piacere

Andante grazioso

A tempo

Andante maestoso

Accelerando

Andante quasi un poco adagio

Ad libitum

Andante religioso

Affrettando

Andante sostenuto

Allargando

Animato

Allargando

Calando

Allegretto grazioso

Meno allegro

Allegro agitato

Meno andante

Allegro animato

Meno moderato

Allegro appassionata

Meno moso

Allegro assai

Piu allegro

Allegro ben ritmato

Piu andante

Allegro brillante

Piu moderato

Allegro comodo

Piu mosso

Allegro con brio

Poco piu vivo

Allegro con brio ed appassionato

Poco meno

Allegro con fuoco

Rallentando

Allegro con spirito

Ritardando

Allegro ma non troppo

Ritenuto

Allegro maestoso

Rubato

Allegro moderato

Slargando

Allegro molto e con brio

Stretto

Allegro vivace

Stringendo

Andante cantabile

Senza tempo

Andante con espressione

Tempo primo

Andante con moto

Tempo rubato

ANLAMI

Andante espressivo

77

2

NÜANS TERÝMLERÝ “Ýcranýn bulanýk oluþu çoðu zaman tek renk oluþundan kaynaklanýr. Özellikle nüans eserin planýný açýklýða kavuþturan bir araçtýr.” Marguerite LONG

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Konuþurken hece ve sözcükleri nasýl söylediðinize dikkat ediniz. 2. Müzikte nüans kelimesinin neyi ifade ettiðini söyleyiniz. 3. Müzikte nüans terimlerinin ne amaçla kullanýldýðýný düþünüyorsunuz?

Araþtýralým l Çaldýðýnýz veya söylediðiniz eserlerin notalarýný ve müzik sözlüðünüzü sýnýfa getiriniz (1 ve 3. etkinlik içindir.). l Bir senfoni orkestrasý konserine giderek orkestra þefinin orkestrayý yönetirken yaptýðý el hareketlerini gözlemleyiniz ya da orkestra þefinin el hareketlerini gösteren bir filmi CD’ye kaydederek sýnýfa getiriniz (4. etkinlik içindir.). l Müzik tarihi dersi öðretmeninizin ve üst sýnýflardaki arkadaþlarýnýzýn yardýmýyla Rönesans Dönemi, Barok Dönem, Klasik Dönem, Romantik Dönem ve Çaðdaþ Dönem’in en önemli eserlerinin kayýtlarýndan örnekler getiriniz (5. etkinlik içindir.).

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Bilgi Notu Gürlük terimleri Ýtalyancadýr ve müzik yazýsýnda kýsaltmalar yoluyla belirtilir.

1. Etkinlik l Müzik sözlüðünüzü kullanarak aþaðýda verilen gürlük terimlerinin ne anlama geldiðini araþtýrýnýz. l Her bir terimin kýsaltýlmasýný ve anlamýný karþýsýndaki boþluklara örnekte gösterildiði gibi yazýnýz. Gürlük Terimi crescendo decrescendo estinto 78

Kýsaltýlmasý cresc.

Anlamý gittikçe kuvvetlenerek

Gürlük Terimi

Kýsaltýlmasý

Anlamý

forte forte piano fortissimo forzando, con forza mezza voce mezzo forte mezzo piano molto fortissimo morendo piano pianissimo perdendosi rinforzando sempre sforzando sforzando smorzendo sotto voce

2. Etkinlik l Aþaðýdaki þekillerin hangi gürlük terimleri için kullanýldýðýný boþluklara yazýnýz. l Gürlük terimlerini en hafiften en kuvvetliye doðru gruplayýnýz. l Aþaðýdaki þekillerden hareketle en çok kullanýlan gürlük terimlerini, boþluklara gösterildiði gibi kýsaltýlmalarýyla yazýnýz.

……

……………………… …… …… .mp. ……

…… …… ……

……………………… ..f.. …… …… ……

…… 79

1. Diminuendo hangi gürlük terimi yerine kullanýlýr? Araþtýrýnýz.

3. Etkinlik l Sýnýfa getirdiðiniz eserlere bakarak gürlük terimlerinin nereye ve ne þekilde yazýldýðýný söyleyiniz. l Bir arkadaþýnýzdan getirdiði müzik eserlerinden birini eserin gürlük terimi yokmuþ gibi çalmasýný isteyiniz. Daha sonra ayný müzik eserini gürlük terimlerine uygun bir þekilde seslendirmesini isteyiniz. l Arkadaþýnýzýn hangi çalýþýndan daha çok etkilendiðinizi ve nedenini söyleyiniz.

2. Gürlük terimlerinin etki alaný nerede baþlar ve nereye kadar devam eder?

4. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 4. etkinlik için hazýrlamýþ olduðunuz VCD’yi izleyiniz. l Ýzlenimlerinizden hareketle, orkestra þefinin el hareketleri ile duyduðunuz müziðin gürlükleri arasýnda ne gibi bir bað olduðunu söyleyiniz. l Hýz terimleri konusunun birinci etkinliðini de göz önünde bulundurarak orkestra þefinin hangi eliyle müziðin hýzýný ve gürlüðünü yönettiðini söyleyiniz.

5. Etkinlik l Sýnýfa getirdiðiniz müzik eserlerini tarihi dönem sýrasýna uygun bir þekilde gürlüklerine dikkat ederek kýsa kýsa dinleyiniz. l Müzik dönemlerine uygun sýralamada dinlediðiniz eserlerin hangilerinde belirgin gürlük farklýlýklarý olduðunu söyleyiniz. l Hangi döneme ait eserlerde daha az, hangi döneme ait eserlerde daha çok gürlük farklýlýklarý duyduðunuzu yazýnýz. l Dönemlere göre müzik eserlerindeki gürlük farklýlýklarýnýn nedenleri neler olabilir tartýþýnýz. l Tartýþma sonuçlarýný maddeler hâlinde yazýnýz.

80

3

ANLATIM TERÝMLERÝ

“Müzikçiye düþen görev, eseri yalnýz kendisinin anlamasý deðil, onu baþkalarýna da anlatabilmesidir.” Mithat FENMEN

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Müzik neyi anlatýr tartýþýnýz. 2. Müzikal ifade deyince ne anlýyorsunuz? 3. Dinlediðiniz müziklerin üzerinizde nasýl bir etki býraktýðýný söyleyiniz.

Araþtýralým l Yaþamýnýzda sizi en çok etkileyen klasik batý müziði eserinin ses kaydýný sýnýfa getiriniz (1. etkinlik içindir.). l Severek çaldýðýnýz veya söylediðiniz eserlerin notalarýný ve müzik sözlüðünüzü sýnýfa getiriniz (2 ve 5. etkinlik içindir.). l Franz Friedrich Richard Genee’nin “Ýnsalata Ýtaliana” adlý eserinin notalarýný ve ses kaydýný sýnýfa getiriniz (4. etkinlik içindir.). l T. Albinoni’nin “Adagio” adlý eserinin ses kaydýný sýnýfa getiriniz (5. etkinlik içindir.).

81

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Okuma Metni Müzikal Ýfade ... Notalar genelde sesleri süreleriyle birlikte saptamaya yarar. Oysa sesler, bir þeyler anlatmaya çalýþýr. Gizlidir bu anlatým. Müziðin ruhunda saklýdýr. Öyleyse yorumcunun bu sýrlarý çözüp dinleyiciye anlatmasý beklenir. Müzik iþte o zaman anlam kazanacaktýr. Müzik diliyle anlatýlanlar, asýl o zaman etkileyici bir yoruma dönüþecektir. ... Siz de seslendireceðiniz parçanýn baþýnda örneðin sevimli, hüzünlü, canlý, nazlý gibi açýklayýcý sözcüklerle karþýlaþsanýz, o parçanýn nasýl yorumlanacaðý üzerine ipuçlarýný ele geçirdiðiniz için sevinmez misiniz? Ahmet SAY Müziðin Kitabý

1. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 1. etkinlik için getirdiðiniz eserlere numara vererek kýsa kýsa dinleyiniz. l Dinlediðiniz her bir eserde neler hissettiðinizi yazýnýz. l Eserleri dinledikten sonra yazdýklarýnýzý arkadaþýnýzla paylaþýnýz. l Hangi tür eserlerden duygulandýðýnýzý nedenleriyle birlikte söyleyiniz. l Farklý duygular hissettiðiniz eserleri tekrar dinleyerek anlatýlmak istenen müzikal ifadeler üzerinde tartýþýnýz.

2. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 2. etkinlik için sýnýfa getirdiðiniz eserlere bakarak anlatým terimlerinin nereye yazýldýðýný söyleyiniz. l Müzik sözlüðünüzü kullanarak bu terimleri ve ne anlama geldiklerini söyleyiniz ve yazýnýz. l Eserleri anlatým terimlerine uygun olarak seslendirmeye çalýþýnýz. l Gürlük terimleri ve anlatým terimleri arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu söyleyiniz. l Bir eseri dinlediðiniz zaman anlatým terimlerini birbirinden ayýran farklarýn neler olabileceðini tartýþýnýz.

3. Etkinlik l T. Albinoni’nin “Adagio” adlý eserini dinleyiniz. l Eserin baþýndan itibaren hissettiðiniz müzikal ifadeleri bildiðiniz anlatým terimleriyle yazýnýz. l Bir sonraki derse eserin notasýný getirerek kendi yazdýðýnýz anlatým terimleri ile eser üzerinde yazýlan anlatým terimlerinin uygunluðunu kontrol ediniz.

4. Etkinlik

82

l Frans Friedrich Richard Genee’nin “Ýnsalata Ýtaliana” adlý eserini dinleyiniz. l Eserin sözlerini ve anlamlarýný gözden geçiriniz. l Ýlk birkaç sayfayý eserin sözlerine uygun olarak seslendirmeye çalýþýnýz. l Eseri dinleyiniz ve kullanýlan terimlerle müzikal ifade arasýnda uyum olup olmadýðýný tartýþýnýz. l Siz de benzer tarzda sözleri müzikal terimlerden oluþan, tek sesli küçük eserler yazýnýz ve eserleri seslendiriniz.

5. Etkinlik l Müzik sözlüðünüzü kullanarak aþaðýda verilen anlatým terimlerinin ne anlama geldiðini araþtýrýnýz. l Her bir terimin anlamýný karþýsýna yazýnýz. l Her bir anlatým teriminin nasýl okunduðunu öðrenerek tekrarlayýnýz. ANLATIM TERÝMÝ

ANLAMI

ANLATIM TERÝMÝ

affettuoso

feroce

allegramente

furioso

amabile

furioso

amoroso

giocoso

animato

grazioso

appasionata

intimo

brillante

intimissimo

calmando

languido

calmato

lieto

calmo

lontano

cantabile

maestoso

cantando

marcato

comodo

mesto

con allegrezza

mezzo voce

con amore

misterioso

con calmo

morendo

con delicatezza

nobile

con dolcezza

parlando

con eleganza

patetica

con emotione

placido

con brio

religioso

con fuoco

risoluto

con grazia

rinforzando

con sentimento

scherzando

con tenerezza

semplice

con tristezza

serio

con tutta forza

sforzando

deciso

smorzando

delicamente

sotto voce

delicato

spiritoso

dolce

strepitiso

doloroso

teneramente

elegiaco

tranquillo

espressivo

tristamente

estinto

vigoroso

ANLAMI

83

ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. ( ) Mezzoforte bir hýz terimidir. 2. ( ) Grave aðýr tempoyu gösteren bir hýz terimidir. 3. ( ) Hýz terimi bir eserin sað üst köþesinde belirtilir. B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Moderato bir eserin …………………. hýzda çalýnacaðýný gösterir. 2. Fortissimo belirtilen notalarýn çok …………………. seslendirileceðini gösterir. 3. Notalarýn gittikçe hafifleyerek çalýnacaðýný gösteren terim …………………. dur. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Bir metronomda yer alan en alt ve en üst deðerler aþaðýdakilerden hangisidir? A) 40-180 B) 60-208 C) 50-208 D) 40-208 E ) 40-200 2. Aþaðýdaki anlatým terimlerinden hangisi “þarký söyler gibi” anlamýný taþýr? A) Comodo B) Cantabile C) Con fuoco D) Con delicatezza E) Calmo

84

9. ÜNÝTE MÜZÝK VE TOPLUM

1. MÜZÝK VE TOPLUM

85

1

MÜZÝK VE TOPLUM

“Bir toplumun müziði bozuldu mu, o toplumda pek çok þey de bozulmuþ demektir.” KONFÜÇYÜS

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Toplumsal yapýlanmayla müziksel geliþim arasýnda ne gibi bir bað olabilir? 2. Müzik ve kültür arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu açýklayýnýz.

Araþtýralým l Müzikoloji ve etnomüzikoloji ile ilgili küçük bir araþtýrma yapýnýz (1. etkinlik içindir.). l Bela Bartok ve Zoltan Kodaly’nin kim olduklarý ve ne gibi çalýþmalar yaptýklarý hakkýnda bilgi toplayýp sýnýfa getiriniz (2. etkinlik içindir.). l Büyük önder Atatürk’ün müzik devrimi konusundaki öngörü, eylem ve çabalarýný anlatan bir sunum hazýrlayýnýz (3. etkinlik içindir.). l Türk Beþleri’nden sonra gelen ikinci kuþak bestecilerimizle ilgili araþtýrma yapýnýz (5. etkinlik içindir.). l Seçtiðiniz iki halk türküsünün ortaya çýkýþ öyküleriyle ilgili bir araþtýrma yapýnýz (7. etkinlik içindir.). l Sýnýfa Ahmet Adnan Saygun’un “Özsoy Operasý”nýn ya da “Yunus Emre Oratoryosu”nun yazýlýþ öykülerini ve ses kayýtlarýný sýnýfa getiriniz. (8. etkinlik içindir.).

86

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

UYGULAMA

Okuma Metni Doðanýn Sesi ... Bir Bohemya kaplýcasýnda Goethe ile geziniyorlardý. “Yeryüzünün büyükleri krallar deðil, sizin gibi yazarlar benim gibi bestecilerdir. Krallara ve diðer soylu kiþilere ünvanlar verilse, niþanlar takýlsa veya Saray Özel Kurulu üyeliðine atansalar bile, bu onlarýn büyük bir zekâ ve yaratma gücü taþýdýklarýný göstermez.” deyip sustu. Çünkü Goethe’nin de Saray Özel Kurulu üyesi olduðu gelmiþti aklýna. Bu sýrada kendilerine yaklaþmakta olan Ýmparatorluk ailesini gördüler. Goethe yanýndan ayrýlarak yolun kenarýnda saygý duruþunda bulunabileceði bir yere gitti. O umursamadan yürüyüþüne devam etti. Geçebilmesi için prensler ve saray adamlarý yol açtýlar ona. Dük Rudolph þapkasýný çýkardý. Ýmparatoriçe baþýyla selamladý onu. Goethe elinde þapkasý yere dek eðilmiþ, yolun kenarýnda duruyordu. Bu davranýþýndan dolayý çok kýzmýþtý bu ünlü yazara. Çýkýþmýþtý. Bu olay Goethe’nin onu hiçbir zaman baðýþlamadýðý anýsý idi. Onun hayat öyküsünü yazmaða gelen Schindler ile de gezintiye çýkmýþlardý. Pastoral Senfoni’sindeki “Irmak Kýyýsýnda” bölümünü bestelediði yere geldiler. Bir ot yýðýný üzerine oturup sýrtýný bir karaaðaca yasladý. On beþ yýl öncesini düþünüyordu. “Aðaçkakan sesi duyuyor musunuz?” diye sordu. Hiçbir ses duyulmadýðýný anlayýnca, “O bölümü burada besteledim; tepemdeki aðaçkakanlar, uçuþan bülbüller, býldýrcýnlar ve guguk kuþlarý da benimle birlikte bestelediler.” dedi. Krallarýn, soylu kiþilerin; saygýyla; halkýn, imparator diye selamladýðý bu güçlü besteci Beethoven’di. ... Feridun ÇALIÞIR Müziðin Düþüncedeki Yeri

1. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 1. etkinlik için yaptýðýnýz araþtýrma sonuçlarýný paylaþýnýz. l Müzikoloji ve etnomüzikoloji bilim dallarýnýn neyi araþtýrdýðýný ve hangi yönden birbirinden ayrýldýðýný anlatýnýz. l Bu bilim dallarýyla uðraþan kiþilere ne ad verildiðini söyleyiniz.

2. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 2. etkinlik için topladýðýnýz bilgileri paylaþýnýz. l Bu müzik adamlarýnýn ne gibi çalýþmalar yaptýðýný anlatýnýz. Yaptýklarý çalýþmalarýn kendi müziðimize ve dünya müziðine olan katkýlarýný tartýþýnýz.

87

3. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 3. etkinlik için hazýrladýðýnýz sunumu gerçekleþtiriniz.

4. Etkinlik l l l l

88

Evrensel sözcüðünün anlamýný söyleyiniz. Müzikte evrenselliðin ne olduðunu açýklayýnýz. Evrensel olduðunu düþündüðünüz besteciler kimlerdir? Söyleyiniz. Bu bestecilerin neden evrensel olduðunu düþünüyorsunuz? Açýklayýnýz.

5. Etkinlik l l l l l

Türk Beþleri’nden sonra gelen ikinci kuþak bestecilerimizin adlarýný söyleyiniz ve yazýnýz. Bu bestecilerimizin günümüz müzik çalýþmalarýndaki rolü ne olabilir tartýþýnýz. Ülkemizdeki müzik faaliyetleri hakkýnda ne düþündüðünüzü söyleyiniz. Çözümlenmesi gereken müzik sorunlarýmýz hakkýndaki önerileriniz nelerdir, anlatýnýz. Ulusal müziðimiz için neler yapýlabilir, tartýþýnýz.

6. Etkinlik l “Bütün sanatlarda müzik olma isteði vardýr.” sözü kime aittir? Bu cümle ile anlatýlmak istenen düþüncenin ne olabileceðini tartýþýnýz.

89

7. Etkinlik l Araþtýralým bölümünde 7. etkinlik için yaptýðýnýz araþtýrmanýn sonuçlarýný sýnýfta paylaþýnýz. l Türkü yakmak ne demektir? l Halk kültürü ile türkü arasýnda nasýl bir iliþki vardýr. Açýklayýnýz.

8. Etkinlik l l l l l

90

Araþtýralým bölümünde 8. etkinlik için araþtýrmanýz istenen eserlerin yazýlýþ öykülerini anlatýnýz. Eserleri dinleyiniz. Bu eserlerin evrensel boyutta kendi müziðimizi yansýtýp yansýtmadýðýný tartýþýnýz. Tartýþma sonuçlarýnýzdan hareketle bir yazý hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz yazýyý müzik bölümü panosunda sergileyiniz.

ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI

A. Aþaðýdaki cümlelerden doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz. 1. ( ) Beethoven evrensel bir besteci deðildir. 2. ( ) Yunus Emre Oratoryosu evrensel deðerde bir eserdir. 3. ( ) Müzik, kültürü kuþaktan kuþaða aktaran evrensel bir dildir. B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalý yerleri doldurunuz. 1. Cumhuriyet Türkiyesi’nin yeni müzik kültürünün ………...............… müziðinden kaynaklanmasý gerektiði düþüncesi müzik devriminin temel felsefesi olmuþtur. 2. Müziðin uygulamasýnda yer alan bestecilik, seslendiricilik gibi alanlarýn dýþýnda bulunan bütün teorik bilgilerle ilgilenen bilim dalý ………...............… dir. C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz. 1. Atatürk müzik devrimi ile ilgili olarak hangi Türk aydýnýndan esinlenmiþtir? A) Ziya Aydýntan B) Yakup Kadri Karaosmanoðlu C) Ziya Gökalp D) Cevat Memduh Altar E) Tevfik Fikret 2. Müzik ve toplum arasýndaki iliþkileri sistematik biçimde inceleyen bilim dalý aþaðýdakilerden hangisidir? A) Müzik sosyolojisi B) Müzik psikolojisi C) Müzik fizyolojisi D) Müzik teknolojisi E) Müzik tarihi D. Aþaðýda verilen sorularý cevaplayýnýz. 1. Müziðin toplumlarý birbirine kaynaþtýrýcý, yapýcý ve baðlayýcý bir unsur olduðunu vurgulayan etkinliklerle ilgili örnekler veriniz. 2. Stadyumlarda maç öncesi söylenen ulusal marþlar müziðin hangi özelliklerini vurgular?

91

1. EK ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU

Adý Soyadý : .............................................. Sýnýfý : .............................................. Nu. : ..............................................

Tarih: .../.../...

Bu çalýþmada neler yaptým? .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. Bu çalýþmada neler öðrendim? .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. Bu çalýþmada baþarýlý olduðum bölümler: .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. Bu çalýþmada en çok zorlandýðým bölümler: .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. Çalýþmamý yaparken beklemediðim nelerle karþýlaþtým? .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. Bu çalýþmayý tekrar yapsaydým þu þekilde yapardým: .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................

92

2. EK GRUP DEÐERLENDÝRME (1)

Grubun Adý Sýnýfý

: :

Yönerge: Aþaðýdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduðunu göz önüne alarak grubu deðerlendiriniz. DERECELER BECERÝLER Hiçbir Zaman

Nadiren

Bazen

Sýklýkla

Her Zaman

Grup üyeleri birbirleriyle yardýmlaþýrlar. Grup üyelerinin her biri çalýþmalarda rol alýrlar. Grup üyeleri birbirlerinin düþüncelerine ve çabalarýna saygý gösterirler. Grubun her üyesi birbirleriyle etkileþim içerisinde tartýþýrlar. Grup üyeleri ulaþtýklarý sonucu birbirlerine iletirler. Grup üyeleri bireysel sorumluluklarýný yerine getirirler. Grup üyeleri bilgilerini diðerleriyle tartýþýrlar. Grup üyeleri birbirlerine güvenir. Grup üyeleri birbirlerini cesaretlendirirler. Grup üyeleri, söz haklarýnýn eþit biçimde paylaþýlmasýna özen gösterirler. Grupta birbiriyle çatýþan görüþler olduðunda, gruptakiler bunlarý tartýþmaya açarlar. Çalýþtýklarý konuda, grup üyeleri ortak bir görüþ oluþtururlar. Grup üyeleri birlikte çalýþmaktan hoþlanýrlar. TOPLAM Yorumlar: ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………….......

93

3. EK GRUP DEÐERLENDÝRME (2)

Yönerge: Aþaðýdaki form gruptaki her bir öðrencinin deðerlendirilmesi için geliþtirilmiþtir. Puanlama Anahtarý:

Toplam Puan

Ödevlerini saklama

Ödevleri tamamlama

Zamaný verimli kullanma

Görev almaya istekli oluþ

Farklý görüþlere saygý duyma

1 : Zayýf

Görüþlerini gerekçelendirme

Tartýþmalara katýlma

Grup arkadaþlarýný destekleme

2 : Geçer

Sorumluluklarý paylaþma

Öðrencinin Adý ve Soyadý

3 : Orta

Baþkalarýný dinleme

4 : Ýyi

Çalýþmaya hazýr oluþ

5 : Çok iyi

Yorumlar: ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………….......

94

4. EK GRUP ÖZ DEÐERLENDÝRME

Grubun Adý: Gruptaki Öðrencilerin Adlarý: Açýklama: Aþaðýdaki tabloda grubunuzu en iyi þekilde ifade eden seçeneðin altýna (X) iþareti koyunuz. DERECELER

BECERÝLER

Her Zaman

Bazen

Hiçbir Zaman

1. Araþtýrma planý yaptýk. 2. Görev daðýlýmý yaptýk. 3. Araþtýrmada çeþitli kaynaklardan yararlandýk. 4. Etkinlikleri birlikte hazýrladýk. 5. Görüþlerimizi rahatlýkla söyledik. 6. Grupta uyum içinde çalýþtýk. 7. Birbirimizin görüþlerini ve önerilerini dinledik. 8. Grupta birbirimize güvenerek çalýþtýk. 9. Grupta birbirimizi takdir ettik. 10. Çalýþmalarýmýz sýrasýnda birbirimizi cesaretlendirdik. 11. Sorumluluklarýmýzý tam anlamýyla yerine getirdik. 12. Çalýþmalarýmýzý etkin bir biçimde sunduk. TOPLAM Aþaðýdakileri grubunuza göre cevaplayýnýz. 1. Çalýþmalar sýrasýnda karþýlaþtýðýmýz en büyük problem ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2. Problem nereden kaynaklanýyordu? ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 3. Grubumuzun en iyi olduðu alan; ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 4. Grup olarak daha iyi olabilirdik. Fakat; ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 95

5. EK ÖÐRENCÝ GÖZLEM FORMU

Açýklama: Bu form, etkinlik süresince öðrencilerin, yapýlan çalýþmalara katýlma düzeylerini gözlemeniz amacýyla hazýrlanmýþtýr. Ünite Adý: ............................................................

Adý Soyadý Öðrenci Nu. Sýnýfý

: ...................................... : ...................................... : ...................................... DERECELER

Hiçbir

BECERÝLER

Zaman Nadiren Bazen Sýklýkla Zaman 1

I. DERSE HAZIRLIK 1. Bilgi kaynaklarýna nasýl ulaþacaðýný bilir. 2. Ulaþtýðý kaynaklardan etkin bir biçimde yararlanýr. 3. Derse deðiþik yardýmcý kaynaklarla gelir. 4. Derse hazýrlýklý gelir. Toplam II. ETKÝNLÝKLERE KATILMA 1. Konu ile ilgili görüþlerini çekinmeksizin ifade eder. 2. Görüþü sorulduðunda söyler. 3. Yeni ve özgün sorular sorar. 4. Belirttiði görüþler ve verdiði örnekler özgündür. 5. Dersi iyi dinlediði izlenimi veren sorular sorar. Toplam III. ÝNCELEME - ARAÞTIRMA - GÖZLEM 1. Bilgi toplamak için çeþitli kaynaklara baþvurur. 2. Kendisine verilen kaynaklarla yetinmeyip baþka kaynaklar araþtýrýr. 3. Ýnceleme ve araþtýrma ödevlerini özenerek yapar. 4. Gözlemlerini dikkatli bir þekilde yapar. 5. Gözlemleri sonucunda mantýksal çýkarýmlarda bulunur. 6.Araþtýrma ve inceleme sonucunda genellemeler yapar. Toplam GENEL TOPLAM 96

Her

2

3

4

5

6. EK AKRAN DEÐERLENDÝRME FORMU

Deðerlendiren Öðrencinin; Grup Numarasý : ........................................ Adý Soyadý : ......................................... Sýnýfý : .........................................

1.Arkadaþýnýn Adý Soyadý : ........................................ 2.Arkadaþýnýn Adý Soyadý : ........................................

Her Zaman

Etkinliðin Baþýnda

Etkinliðin Sonunda

Hiçbir Zaman

2. Arkadaþým

1. Arkadaþým

Ben

2. Arkadaþým

1. Arkadaþým

Ben

2. Arkadaþým

1. Arkadaþým

Ben

2. Arkadaþým

1. Arkadaþým

Ben

Grubumuzdaki Öðrenciler

Etkinliðe katýlýmda gönüllüdür. Görevini zamanýnda yerine getirir. Farklý kaynaklardan bilgi toplayýp sunar. Grup arkadaþlarýnýn görüþlerine saygýlýdýr. Arkadaþlarýný uyarýrken olumlu bir dil kullanýr. Ders araç-gereçlerini kullanýrken dikkatli ve titizdir. Temiz, tertipli ve düzenli çalýþýr. (Kullandýðý aletleri yerine koyar, kirlettiklerini temizler vb.) Sonuçlar tartýþýlýrken konuþur, konuþulanlarý anlar.

97

7. EK PERFORMANS ÖDEVÝ ÖRNEK FORMU

Ýçerik Düzeyi

Sýnýf Düzeyi

Ünitenin Adý

Beklenen Baþarým

Araþtýrma, Grafik Oluþturma ve ORTAÖÐRETÝM ÝNSAN, Yorumlama Müziðe Giriþ 9.SINIF SANAT VE MÜZÝK Becerisi Etkili Ve Güzel Anlatým Becerisi

Süre

Puanlama Yöntemi

3 Hafta

Dereceli Puanlama Anahtarý

Sevgili Öðrenciler, Sizden aþaðýda ünite ile ilgili olarak verilen konularý dikkatlice okumanýzý, bunlardan yapmak istediðiniz bir tanesini seçmenizi ve seçtiðiniz konu ile ilgili araþtýrma yaparak çalýþmanýzý, bir rapor halinde ve sýnýf ortamý içinde poster biçiminde sunmanýzý bekliyorum. a) Bir sanatçý ile sanat üzerine söyleþi veya röportaj yapýnýz. b) Müziðin insan hayatýndaki önemini vurgulayan bir slayt sunumu hazýrlayýnýz.

NOT: Yukarýda belirtilen konularýn dýþýnda ünite ile ilgili istediðiniz bir konuyu benimle paylaþarak belirleyebilirsiniz.

Bu çalýþmayý baþarýyla tamamlayabilmeniz için aþaðýdaki adýmlarý izlemelisiniz. 1. 2. 3. 4. 5.

Çalýþmanýz için yukarýda verilen konularý dikkatlice okumalý ve düþünmelisiniz. Yapabileceðinizi düþündüðünüz bir konuyu seçmelisiniz. Seçtiðiniz konu ile ilgili araþtýrma yapmalýsýnýz. Çalýþmanýz için aile bireyleri, kitaplar, gazete haberleri, internet vb. kaynaklardan yararlanabilirsiniz. Araþtýrmalarýnýza dayanarak konu ile ilgili sunacaðýnýz raporda hangi bilgilere yer vereceðinize karar vermelisiniz (planlamalýsýnýz). 6. Çalýþmalarýnýz doðrultusunda teslim edeceðiniz raporu hazýrlamalýsýnýz. 7. Çalýþmalarýnýz doðrultusunda sýnýfta sergileyeceðiniz materyalleri (poster ve bu posterde yer almasýný düþündüðünüz görsel materyaller) hazýrlamalýsýnýz. 8. Çalýþmanýzý rapor olarak ... / ... / 200... tarihinde teslim etmeli ve sýnýfta görsel materyallerinizi sunmalýsýnýz.

98

7. EK-a PERFORMANS ÖDEVÝ DERECELÝ PUANLAMA ANAHTARI

AÇIKLAMA: 6. ekteki performans ödevi aþaðýdaki ölçütler doðrultusunda puanlanacaktýr.

5

< Ödevi hazýrlarken çeþitli kaynaklardan faydalanýlmýþtýr. < Performans ödevinde çalýþýlmak üzere seçilen konunun raporlaþtýrýlmasýnda ulaþýlan kaynaklardaki bilgilerden yeterince yararlanýlmýþtýr. < Poster çalýþmasýnda aktarýlan bilgiler grafik dýþýnda fotoðraf, karikatür, çizim vb. ile desteklenmiþtir. < Poster çalýþmasýnda yer alan görsel materyaller, konuya iliþkin özet bilgiler ile desteklenmiþtir. < Ödevde kullanýlan kaynaklar uygun biçimde rapora yansýtýlmýþtýr. < Rapor anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. Oluþturulan cümleler Türkçe yazým kurallarýna uygundur.

4

< Ödevi hazýrlarken çeþitli kaynaklardan faydalanýlmýþtýr. < Performans ödevinde çalýþýlmak üzere seçilen konunun raporlaþtýrýlmasýnda ulaþýlan kaynaklardaki bilgilerden yararlanýlmýþtýr. < Poster çalýþmasýnda aktarýlan bilgiler grafik dýþýnda fotoðraf, karikatür, çizim vb. ile desteklenmiþtir. < Poster çalýþmasýnda yer alan görsel materyaller, konuya iliþkin özet bilgiler ile desteklenmiþtir. < Ödevde kullanýlan kaynaklar uygun biçimde rapora yansýtýlmamýþtýr. < Rapor anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr.

3

< Ödevi hazýrlarken çeþitli kaynaklardan faydalanýlmýþtýr.