KUciiksu. On odalı küçük saray:

On odalı küçük saray:

KUciiksu YAZAN: YILMAZ ÖZTUNA — FOTOĞRAFLAR: KUTLU ERTUNA

• Şiirlere ve şarkılara geçen oya gibi bir kasır. • Mermer işçiliğinin en güzel örneklerine; eski adiyle Göksu, yeni adiyle Küçüksu Kasrı'nda rastlamak mümkündür. • Göksu'da padişahların tarihe gaçen saz ve söz âlemleri...

KÜÇÜKSU KASRI — Göksu İle Küçüksu dereleri arasında, Boğaziçi’nin en güzel yerlerinden biri olan Küçüksu’da inşa edilmiş olan bu kasır, gözleri kamaştırır.

CUMHURBAŞKANININ ÇALIŞMA ODASI — Küçüksu Kasrı’nın üst katında bulunan bu oda. cumhurbaşkanlarının çalışmasına ayrılm ıştır. Diğer saraylarla karşılaştı­ rıldığı zaman, Küçüksu’nun bu odası, sade ve iddiasız döşemesi ile dikkati çeker. Odtnın bütün eşyrst, iki ırusa ile İki oturma ve istirahat grubundan ibarettir.

10’UNCU FASİKÜL

Şair ve bestekâr olan ill’üncü

Sultan Aziz ile Gal Prensi

S elim le ll’nci Mahmut’un şiir

Edward’ın Boğaz’a karşı yedikleri

yazdıkları, ok attıkları, şarkı

öğle yemeği.

besteledikleri kıyılar. III. Selim’in mermer çeşmesi...

Anadolu kıyısı yalılarını harap eden Göksu taşkını...

200 YILLIK SARAY — 18'lnci yüzyılda Sadrazam Dlvltdar Mehmet Paşa'mn yaptırıp Vinci Sultan Mahmut'a hediye e ttiği Göksu Kasrı. Daha sonra l l l ’üncü Selim ve ll'n c i Mahmut zamanlarında tam ir görmüş ve Sultan Abdülmeclt devrinde yıktırılıp bugünkü şekliyle yeni baştan yaptırılm ıştır. Bugün Küçüksu diye anılmaktadır.

DANTEL GİBİ — Küçüksu Kasrı nda mermer işçiliğinin en güzel örneklerine rastlamak mümkündür. Muhteşem merdivenin yanı sıra, kasrın bitişiğinde yer alan tll’üncü Selimin şahane mermer çeşmesi gözleri kamaştırır. Kasrın bitişiğindeki or. dokuzuncu yüzyıl ortalarında yaptırılan mescit ise 1956 yılında yıktırılmıştır

70

RENK CÜMBÜŞÜ — Küçüksu Kasrı’nın girişindeki oymalı kapıları, renkli cam­ lar (vitray) süsler. Bu camların hâkim rengi yeşildir. Işıkta göze pek hoş gelir.

O ğ AZ’IN incilerinden biri de, asıl adı Gök­ su Kasrı olan, fakat bugün Küçüksu Kasrı di­ ye anılan zarif binadır. Küçüksu Kasrı, m illî saraylardandır ve Dolmabahçe, Beylerbeyi. Şale gibi Türkiye Büyük M ille t M eclisi'ne bağlıdır. Yahya Kemal’in «Ses» şiirindeki:

B

Sakın koyu şen cebheli kasrıyla Küçüksu Ardında vatan semtinin ormanları kuytu mısralarıyle ölümsüzleşmiştir. Kuzeyde Göksu, az aşağıda Küçüksu, Boğaza akan iki la tif deredir. Anadoluhisarı ile Kandilli arasında akarlar. Karşıda Boğaz’ın Avrupa kıyısında, Rumeli­ hisarı kasabası yer alır ve az aşağıda hemen Bebek başlar. İşte bu Göksu ve Küçüksu dereleri, Osmanlı dev­ rinde «payitahtı cihan» denen cihan imparatorluğu­ nun taht şehri İstanbul’un pek ünlü iki mesire yeri­ dir. Yüzlerce ş iir ve şarkı ile terennüm edilmiş iki küçük akarsudur. Mustafa Çavuş’un Şehnaz Buselik’ ten: Küçüksu’da gördüm seni Gözlerinden bildim seni şarkısı hâlâ dillerdedir. Bu iki derenin kıyısı ve Boğaziçi sahili, klasik Os­ manlI devrinde kâşanelerle doluydu. Bir ara ancak Kâğıthane, Göksu ve Küçüksu ile rekabet edebilmiş­ tir. Abdülhak Şinasi Hisar, XIX'uncu yüzyıl Göksu Küçüksu şehrayininl «Boğaziçi M e h ta p la rın d a kudret­ le anlatmıştır. Sonraları ihmal edilen bu m esireler­ deki yalılar harap oldu. 1909 Göksu taşkını, birçok yalıyı daha ortadan kaldırdı. 1920’lerden sonra da bu mevkiler bütün ehemmiyetini kaybetti. Yıldırım Sul­ tan Bayezit'ln İstanbul'un fethinden yarım asır önce yaptırdığı Anadoluhisarı’nın eteklerine yayılan bu sa­ ha. bugün hazin bir çayırlıktan ibarettir.

BİR YATAK ODASI DAHA — On odalı saraydaki üç yatak odasından, takımı lake olanı, cumhurbaşkanına tahsil edilmiş, maun olan bu oda misafirlere ayrılmıştır.

İlk Göksu Kasrından, Bugünkü Küçüksu Kasrına ’de Sadrazam Divitdar Mehmet Paşa, 840 dö­ nümlük muazzam bir arazi üzerine Göksu Kasrı’nı inşa e ttirip l'in ci Sultan Mahmut'a (1730- 1754) hediye etti. IH'üncü Selim (1789-1807) ve amca oğlu İI ’nci Mahmut (1808 - 1839), bu kasrı onardılar. Padişahlar burada saz ve söz âlemleri ya­ par, Boğaziçi’nin ihtişamından nasip alırlardı. 1730’dan sonra buraları, Kâğıthane’nin yerini almış gibiydi. IH'üncü Selim ve l l ’nci Mahmut, şair ve bestekâr idi­ ler. Burada ş iir yazar, şarkı besteler, ok atarlardı. Sultan Abdülmecit (1839-1861), Göksu Kasrı'nı yık­ tırdı. 1857'de bugünkünü — daha küçük ölçülerle, fa­

kat Avrupa tarzında— inşa ettirdi. Kardeşi Sultan Abdülaziz (1861 - 1876), cephesini beğenmeyerek de­ ğiştirdi ve kasır, bugünkü şeklini aldı. Sultan Aziz, 1862'de Galler Prensi Edward'a (VII' ncl Edward), bu­ rada öğle yemeği verdi. Bu mermer kasır, padişahın birkaç saat dinlenme­ si için yapılmıştır, ikamete mahsus değildir. İki kat­ lıdır. Böyle saraylara «biniş kasrı» denmektedir. Bod­ rum üzerindeki iki kat, bir sofa çevresindeki odalar­ dan müteşekkildir. Birinci katta bir giriş salonu İle dört oda, üst katta da aynı şekilde bir giriş salonu ile dört oda yer almaktadır. Kıyı, parmaklıklıdır. 1968' de tamirine geçilmişse de, bazı kısımları hâlâ iyi du­ rumda değildir. Kasrın yanjnda IH'üncü Selim 'in şa­ hane mermer çeşmesi yer alır. Gene kasrın yanında­ ki, bu devirde yapılmış mescit, 1956'da yıktırılm ıştır.

7. EDWARDTN YEMEK YEDİĞİ MASA Masası, yeşil çuha örtü ile kaplı olan yemek odası takımı. Galler Prensi iken Sultan Aziz'in davetlisi olarak Küçüksu Kasrı’nda ağırlanan İngiltere Kralı Vll'ncl Edward, bu masada öğle yemeği yemiştir.

71

YAVERLER ODASI Devlet başkanlarının yaverleri kasrın alt katındaki bu odada çalışırlardı. Cumhurbaşkan­ larının çalışma odasının tam altına isabet eden odanın bir cephesi denize, diğer cephesi ise Küçüksu deresine bakar.

" V 'î if ...

f •i

■ CUMHUR­ BAŞKANININ YATAK ODASI Üst katta çalışma odasına bitişik olan bu odanın eşyası bir yatak, gül ağacından aynalı bir gardırop ve bir tuvalet masasından meydana gelm iştir. Güzel bir şömine, üstündeki büyük aynası ve iki şamdanıyle odanın döşemesini tamamlar.

MUHTEŞEM AVİZE — Diğer Türk saray ve kasırlarında olduğu gibi, Küçüksu Kasrı’nın da merdiven aksesuarına önem verilmiştir. Nefis işlemelerle kaplı tavandan sarkan avize, kasrın bu bölümüne muhteşem bir hava vermiştir.

72

> : ......... ^

i

İ H H H tS L

f ıS

B H

f lB f t

*£

£ y-/ ....... *

j îr . ,

‘ .

f

j g İ İ

J

OTURMA ODASI VE ON İKİ AĞAÇTAN YAPILMA MASA — Ye­ mek odasına bitişik olan oturma odası, bir dinlenme köşesidir. Ortadaki masanın yapılışında 12 cins ağaç kullanılmıştır.

73

t i tE® hâ

y

,

MıinnııfcıT?' ■--**■

: r ;iT

Û 7 —" W r ‘

!*■

9

’

'

i »

i

*■'

M I1mjfaSlifflrTl-ılTffl -fi

.Û

'İlil" Tlİ’ lf* » f

l

*J|

8 1 1

AYNALI KAVAK SARAYININ BUGÜNKÜ HALİ — Osmanlı İmparatorluğunun sonuna kadir Bahriye' Nezareti olarak kullanılan Kasımpaşa'daki Aynalıkavak Sarayı, bugün Kuzey Deniz Saha Komutanlığı ve bir koramiralin makamıdır. Asırlık ağaçlarla süslü muhteşem bahçesinde, tam 300 bahçıvanın çalıştığı, tarih kitaplarına geçmiştir.

YNALIKAVAK veya Tersane Sarayı 'nın bugün küçük bir kısmı zamanımıza kalm ıştır. Bu­ rası, Haliç kıyısındaki en büyük sarayı hü­ mayundu. Kasımpaşa'dadır. I'incl Sultan Ah­ met (1603 -1617), burada, 1613 sonunda bir saray İn­ şasına başladı. Arazi •Tersane Has Bahçesi» denen padişah bahçelerinden biriydi. Kasımpaşa tersanele­ rine ve kaptanı deryalığa yakındı. Saray birkaç ayda tamamlendı. Muhteşem bir bahçe İçindeydi. Sultan Ahmet, sık sık Tersane Sarayı'na gelip otu­ rurdu. Hatta en küçük oğlu Sultan İbrahim burada doğdu. Padişahın oğulları ll'n c l Osman (1618- 1622), IV’üncü Murat (1623- 1640) ve Sultan İbrahim (16401648), babaları gibi bu saray ve bahçeye iltifa t e tti­ ler; vakit vakit gelip oturdular ve yeni daireler yap­ tırarak genişlettiler.

A

Saltanat Kayığındaki Mücevherli Taht | O 'N C İ yüzyıl ortalarında sarayın bahçesinde 12 000 | 0 serv' ağacı ve çok nefis meyve veren kayısı ve şeftali ağaçları vardı. Bahçede havuzlar bulunu­ yordu. Padişahın balıkçıları, sarayın kıyısından her türlü deniz hayvanı, bilhassa istiridye avlarlardı. Bağ­ da 300 bahçıvan hizmet ediyordu. Kayıkhanelerde sal­ tanat kayıkları sıralanmıştı. Padişahın Topkapı Sara­ yı'na gidip geldiği saltanat kayığında kıç tarafta mü­ cevherli kubbe altına mücevherli bir taht kurulmuş­ tu. Bir has ahır, Tersane Sarayı'nı tamamlıyordu. IV'üncü Mehmet (1648 - 1687) de babası Sultan ib-

74

Haliç Kıyılarını Dehşete Veren Harem Yangını •

Tarihî toplantılara ve milletlerarası konferanslara sahne olan Aynalıkavak, Haliç’teki en büyük sarayı hümayundur. •

Tersane Sarayı’na, Aynalıkavak denilmesinin sebebi nedir?...

rahim gibi bu saraya sık sık gelirdi. Onun zamanın­ da, 1677'de, sarayın harem dairesinde yangın çıktı. 200 bostancı, deniz suyu ve baltalarla yangınla mü­ cadele ettiler. Fakat Harem’in büyük kısmı yandı. IVuncü Mehmet, Karaağaç has bahçesindeki kasra ve bir ay sonra Üsküdar sarayı hümuyununa geçti. Harem dairesi, yeniden yapıldı. 1679’da Polonya seferi hümayunundan dönen IV'üncü Sultan Mehmet'in şerefine, Tersane Sarayı'nın önünde büyük bir deniz geçit resmi yapıldı. Üç gün. üç gece donanma, şenlik ve havaî fişekler sırasında yüzlerce gemi ve kayık, padişahın önünden geçti.

On Beş Gün, On Beş Gece Devam Eden Sünnet Düğünleri 'NCİ yüzyıl sonlarında Tersane Sarayı 15 000 ar­ şın kare, sarayın bahçesi de 9 000 arşın kare yer kaplıyordu. Harem kısmının büyüklüğü 4 300 arşın kare İdi. Padişahın oturduğu Dairei Hümayun'un genişliği 1 162 arşın kareyi buluyordu ve daire iki hatlı İdi. Deniz tarafındaki damı kurşunla örtülü Namazgâh Köşkünün sahası, 264 arşın kare idi. Sara­ yın iki camii ve birçok hamamı vardı. Padişahın, hu­ zuruna girecek şahısları kabul ettiği Divanhane, 979 arşın kare büyüklüğünde idi. Burada padişahın bir tah­ tı bulunuyordu. IV'üncü Mehmet'in oğlu lll'ü n cü Ahmet zamanın­ da (1703- 1730) Tersane Sarayı yeniden İlgi gördü. 1718 Pasarofça Muahedesi münasebetiyle Venedik

Cumhuriyeti, padişaha şahane endam aynaları hediye gönderdi. Bu aynalar, Tersane Sarayı’nın çe şitli sa­ lonlarına ye rleştirildi. Bundan böyle Tersane Sarayı' nın adı, «Aynalıkavak Sarayı» olarak kaldı, lll'ü n cü Ahmet’in şehzadelerinin on beş gün, on beş gece de­ vam eden sünnet düğünleri, Okmeydam'nda oldu ve padişah bu müddet içinde Aynalı kavak Sarayı ’nda oturdu. 1779’da Türkiye ile Rusya arasında yapılan muahe­ de, bu sarayda imzalandığı için, tarihe «Aynalıkavak Tenkihnamesi» olarak geçti. 1787 de I inci Abdülham it, sarayı iyice tam ir ettirdi. Bu tamire Sürurî, şu meşhur tarihi düşürdü: Tasvire benzedi bakın Âyînelıkavak l'in ci Sultan Abdülhamit’in yerine geçen yeğeni lll'ü n cü Sultan Selim (1789-1807), sarayı yeniden ta­ m ir e ttiği gibi, Piyale Büyük Haşan Paşa'nın konağı­ nı da istim lâk ederek harem dairesini genişletti. Ta­ m ir ve genişletmeye Kaptanı Derya Damat Küçük Hü­ seyin Paşa nezaret etti. Sultan Selim, burada bir ba­ har mevsimi geçirdi. Fakat bir daha Aynalıkavak a uğ­ ramadığı için, Saray terk edilm iş durumda kaldı. Bir­ çok kısmı beylik araziye alınarak Tersanei Hümayuna katıldı. 1803’te sarayın en büyük kısmı bu suretle ter­ saneye alınmış, hatta enkazından çıkan taşlar, M ihrişah Valide Sultan'ın Eyüp’teki türbe ve medresesinin inşaatına götürülmüştü. Bu tarihten bugüne, sarayın çok küçük bir kısmı intikal etti. Bu kısım «Divanhane» adiyle anılmak­ tadır. Kaptanı Deryalık ve İmparatorluğun sonuna ka­

dar Bahriye Nezareti olarak kullanılm ıştır. Bugün, Ku­ zey Deniz Saha Komutanlığı makamıdır.

Konferanslar Sarayı ON durumuyle Aynalıkavak Kasrı, birkaç tarihî toplantıya ve m illetlerarası konferansa sahne ol­ du. 23 aralık 1876’da Büyük Devletlerin fevkalâde murahhaslarının katıldığı konferans, burada açıldı ve «Tersane Konferansı» adiyle tarihe geçti. Fakat ufuk­ taki büyük Türk - Rus savaşını (93 Harbi) önleyeme­ di. Bu toplantılar sırasındadır ki Birinci M eşrutiyet ve onun anayasası ilân edildi. Konferansın toplandığı üst kattaki deniz cephesinde bulunan büyük salonun değerli eşyası. Cumhuriyetin ilk yıllarında çeşitli res­ mî dairelere gönderilm iştir.

S

Hariciye Nazırı (sonradan Sadrazam) Saffet Paşa' nın başkanlığındaki bu çok mühim tarihî konferans­ tan sonra saray, 19 mayıs 1924'te başlayan T ü rk -İn ­ giliz Musul konferansına sahne oldu. Türkiye'yi Fet­ hi Okyar, İngiltere'yi Sir Percy Cox temsil ediyor­ du. M usul’un Türkiye'ye mi, Irak'a, daha doğru ta­ birle İngiltere’ye mi bırakılacağı bu konferansta tes­ pit edilemedi ve meselenin Cemiyeti Akvam’a götü­ rülmesi kararlaştırıldı. 29 mayıs akşamı sarayda ingillzlere bir akşam yemeği verildi. Mönü şöyleydi: Tavuk çorbası, salçalı haşlanmış börek, türlü seb­ zeli kuzu fırın ı, kremalı kaz ciğeri ezmesi, kızartma piliç, marul salatası, salçatı kuşkonmaz, kremalı marlnfe ta tlısı, fıstıklı dondurma, şekerleme, meyve. |

YÜZ YIL ÖNCE AYNALIKAVAK On yedinci yüzyıl başlarında Vinci Sultan Ahmet tarafından yaptırılan Aynalıkavak Sarayı, Tersane Has Bahçesi denen arazide yapıldığı için, başlangıçta Tersane Sarayı diye anılmış, fakat lll’üncü Ahmet zamanında adı değiştirilmiştir. İşte, sarayın bir asır önceki hali. Bu devirde sarayın bahçesinde 12 000 servi ve nefis meyveler veren şeftali ve kayısı ağaçları vardı.

BİR BAŞKA YÜZÜ — lll'üncü Sultan Selim in zamanında büyük tamir gören ve genişletilen Aynalıkavak Sarayı, zamanla, yapıldığı günler­ deki görünüşünden ayrıldı. Bu görülen. Sarayın karaya bakan yüzüdür. 75

RUS ÇARININ HEDİYESİ Rus çarının Türk padişahına hediyesi olan bu çevresi mermer saat, Fransız yapısıdır. Üstünde, mermer oymadan çeşitli figürler göze çarpar.

ALTIN SAAT Üst kattaki odalardan birindeki bu saat da Fransız yapısı ve altın kaplamadır. Dört zarif sütunu arasında sallanan rakkası ve üstündeki nefis işlemeleri ile pek zariftir.

MERDİVEN A lt kat holündeki küçük bir antre ile başlayan merdiven. diğer saraylardaki benzerleri kadar muhteşem olmamakla beraber, zarif ve gösterişlidir.

CUMHURBAS KANININ MİSAFİR ODASI Dört odanın açıldığı üst kattaki giriş salonunda, cumhurbaşkan­ ları, m isafirlerini kabul ederdi. Burası, diğer salonlar gibi, gösterişsiz bir şekilde döşenmiştir.

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi