* Kafkas Üniversitesi Kars Sağlık Yüksekokulu, KARS, Tlf. Đş: , GSM: ,

February 8, 2018 | Author: Gülbahar Aktaş | Category: N/A
Share Embed Donate


Short Description

1 3 Kars Đli I. No lu Sağlık Ocağı Bölgesinde Yaşayan Kadınların Sağlıkla Đlgili Bazı Acil Durumlarda Başvurdukları...

Description

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

3

Kars Đli I. No’lu Sağlık Ocağı Bölgesinde Yaşayan Kadınların Sağlıkla Đlgili Bazı Acil Durumlarda Başvurdukları Uygulamaların Belirlenmesi Gülnaz KARATAY * ÖZET Giriş: Günümüzde sağlık ve hastalık kavramı büyük oranda insan davranışlarından etkilenmektedir. Özellikle sağlığın akut olarak bozulduğu acil durumlarda, farklı uygulamalara başvurulması, sağlığı daha fazla tehdit ederek bozabildiğinden, bu uygulamaların bilinmesi önemlidir. Amaç: Bu çalışma; Kars Đli I No’lu Sağlık Ocağı bölgesinde yaşayan kadınların, sağlıkla ilgili bazı acil durumlarda başvurdukları uygulamaların belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Yöntem: Tanımlayıcı türdeki bu çalışmanın bulguları, 10-30 Nisan 2008 tarihleri arasında yarı yapılandırılmış soru kağıdı aracılığıyla ve yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak toplanmıştır. Hanelerden (360) elde edilen veriler SPSS veri tabanında sayı ve yüzdelikler yardımıyla değerlendirilmiştir. Bulgular: Katılımcıların %51.3’ü kırık/çıkık durumunda modern tıbbı kullandığını ifade ederken, yarıya yakını tahta ile sabitleme, sınıkçıya gitme, yakı uygulama gibi geleneksel uygulamalara başvurduklarını ifade etmişlerdir. Yanık durumunda ise doktora gitme (%20.3), soğuk suya tutma (%26.3), diş macunu sürme (%11.2), yoğurt sürme (%7.0); hayvan ısırıklarında doktora gitme (%64.0), sabunlu suyla yıkama (%7.9), yoğurt sürme (%5.3), kolonya sürme (%4.4), hamur koyma (%2.2); yüksek tansiyonda sarımsak yeme (%31.6), limon, portakal, nar ekşisi yeme (%19.9), tuzsuz ayran içme (%12.1) gibi uygulamaların yapıldığı ifade edilmiştir. Sonuç: Elde edilen bulgulara göre araştırma kapsamına alınan bireylerin önemli bir kısmının acil durumlarda modern tıp yerine geleneksel uygulamalara başvurduğu, bu uygulamalardan bazılarının mevcut tabloyu daha da kötüleştirebilecek uygulamalar olduğu görülmüştür. Anahtar kelimeler: Geleneksel tıp, kendi kendine sağaltım, acil durumlar

Determination of Health Related Practices about Some Emerging Situation Used by Womens Living in 1th Primary Health Care Area in Kars . Background: The concepts of health and illness today are significantly affected by people’s behavior. In particular it is important to know practices used by people in emergency situations where health is disturbed acutely which can further threaten their health. Objective: This study was conducted to determine the health related practices about some emerging situation that used by womens living in 1th Primary Health Care Area in Kars. Method: This descriptive study’s data were collected using a semi-structured questionnaire form in face to face interviews April 10-30, 2008. Data obtained from residences (360) were analyzed in an SPSS database with number and percentage. Results: Although 51.3% of the participants stated that they used modern medicine for fractures/dislocations, nearly half used traditional practices, such as stabilizing with a board, going to a nonprofessional fracture practitioner, using plasters. For burns 20.3% went to a doctor, 26.3% held under cold water, 11.2% applied toothpaste, and 7.0% applied yogurt. For animal bites 64.0% went to the doctor, 7.9% washed with soap and water, 5.3% applied yogurt, 4.4% applied cologne, and 2.2% applied bread dough. For high blood pressure 31.6% ate garlic, 19.9% consumed the sour juice from lemon, orange or pomegranate, and 12.1% drank unsalted airan. Conclusion: According to data obtained a significant percentage of individuals included in this research use traditional practices in the place of modern medical practices in emergency situations, and some of these practices could worsen the clinical problem being treated. Key words: traditional medicine, self-treatment, emergency situations

* Kafkas Üniversitesi Kars Sağlık Yüksekokulu, KARS, Tlf. Đş: 0474 212 85 34 , GSM: 0 506 743 34 44, e-mail: [email protected]

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

4

WHO (World Health Organization:

Gelişmiş toplum ve bölgelerden

Dünya Sağlık Örgütü)’nun tanımına göre

gelişmemiş toplum ve bölgelere doğru

(WHO, 2008) geleneksel tıp, sağlığı

gidildikçe bu tedavi biçimlerinin form

sürdürmek yanında korumak, geliştirmek

değiştirerek daha irrasyonel (akıl dışı) bir

ya da fiziksel ve ruhsal hastalıkları tedavi

hal aldığı, sağlık hizmetlerine yeterince

etmek amacıyla farklı yerel kültürlerdeki

ulaşılamayan bölgelerde ise, insanların,

deneyim, inanç, teorilerden köken alan

gerektiğinde kendi hekimliğini kendilerinin

bilgi, beceri ve uygulamaların toplamı

yaptığı görülmektedir. Örneğin Afrika

olarak

ülkelerinde doğumların çoğunlukla gele-

ifade

gelişmiş

edilebilir.

toplumlardan

Günümüzde kalmış

neksel yöntemlerle yapıldığı; Ghana, Mali,

bozulduğu

Nigeria ve Zambia’da sıtmanın neden

durumlarda, modern tıbbın olanaklarına

olduğu yüksek ateşin çoğunlukla (%60)

karşın, insanların bu tarzda geleneksel

evlerde otlarla tedavi edilmeye çalışıldığı

uygulamalara başvurdukları, dahası son

DSÖ raporlarında yer almaktadır (WHO,

zamanlarda

arttığı

2003). Ülkemizde ise, akut ve kronik

görülmektedir (Hoduğlugil-Şahin, 2006;

hastalıklarda geleneksel sağaltım uygula-

Young, Worswick ve Stoffell, 2001). Hatta

malarına başvurulduğu, özellikle kırsal

geleneksel uygulamalardan köken alan

kesimde

bazı

çalışmalarda

elde

arasındadır

(Ceylan,

toplumlara

değin,

yönelimin

biçimleri

/destekleyici yeniden

sağlığın

bu

tedavi

tamamlayıcı

uygulamalar

ve

biçiminde

çıkabilmektedir

karşımıza

(Becerra

geri

Iglehart,1995).

Amerikan

bu

eğilimin

arttığı

edilen

bazı

bulgular Hamzaoğlu,

Kömürcü, Beyan ve Yalçın, 2002; Gözüm, Tezel ve Koc, 2003). Özellikle eğitim ve

Alternatif ve Destekleyici Tıp Komisyon’u

sağlık

raporlarında

olanaklarının giderek düştüğü geleneksel

(USA

Alternative

Commission

and

for

Complementary

tarım

hizmetlerinden

toplumlarında,

yararlanma

modern

sağlık

Medicines), Amerika’da 2000 yılında 158

hizmetlerine hem erişimde hem de uyumda

milyon

sorunlar olduğundan, geleneksel sağaltım

kişinin

destekleyici

tedavi

kullandığı ve bu tedaviler için 17 milyon dolar

harcandığı

Almanya,

ifade

Kanada

gibi

edilmektedir. ülkelerde

bir

kez

destekleyici

Ancak

ise

toplumunun yarısından daha fazlasının en az

biçimlerinin kullanımı artabilmektedir.

tedaviye

başvurduğu belirtilmektedir (Ernst, 2000).

durumlarda

bozulduğu

başvurulan

geleneksel

uygulamalardan bazıları zararsız kabul edilebilecek nitelikte iken, bazıları sağlığı daha

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

sağlığın

fazla

bozabilecek

uygulamalara

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

5

dönüşebilmektedir. Özellikle acil durum-

sosyal çevresi, inanışları, fizik çevresi ve

larda

sağaltım

olanakları ile birlikte değerlendirilmesi

uygulamaları, hedef birey açısından hayati

gerekmektedir. Đnsanı bu yaklaşımla ele

öneme sahip olabilmektedir. Dahası acil

almak holistik yaklaşımın esas alındığı

durumlarda başvurulan geleneksel uygula-

hemşirelik bakımının da özünü oluş-

malar, tıbbi müdahalenin başarısını da

turmaktadır (Leininger, 2001; Sok, Erlen

etkileyebilmektedir. Ülkemizde kanser ve

ve Kim,

bazı

tedavisinde

bakımı

verirken

kullanılan geleneksel uygulamalara ilişkin

politik,

sosyal,

bazı

davranış

başvurulan

kronik

geleneksel

hastalıkların

çalışmaların

çarpmasına

yapıldığı

karşın,

toplumun örgütsel

biçimlerini

ekonomik, ve

tanımak

kültürel ve

bu

durumlarda

doğrultuda hizmet planlamak son derece

başvurulan geleneksel uygulamalarla ilgili

önemlidir. Leininger, hemşirenin farklı

herhangi bir çalışma örneğine rastlan-

kültürlere ait bilgisi arttığı zaman daha iyi

mamıştır.

önlemler

bakım verip hastaları daha iyi tedavi

alınabilmesi için bu tür geleneksel sağaltım

edebileceğini ifade etmektedir (Leininger,

yöntemlerinin

derece

2002). Özellikle halk sağlığı hemşirelerinin

önemlidir. Ancak acil durumlardaki sağlık

bu yaklaşımı benimsemeleri, önyargılardan

arama davranış biçimlerinin doğru bir

uzak ve etkili bakım verebilmelerinin

biçimde anlaşılması için hangi durumlarda

koşullarından birini oluşturmaktadır.

Oysa

acil

göze

2004). Özellikle hemşirelik

koruyucu

bilinmesi

son

ne tür uygulamalara başvurulduğunun Bu

bilinmesiyle birlikte bu davranış biçimlerinin sergilendiği kültürel ve çevresel

çalışma,

Türkiye’nin

en

doğusunda yer alan, geleneksel toplum yapısına sahip, sağlık ve eğitim hizmet-

koşulların da tanınması gerekir.

lerinden yararlanma olanaklarının diğer Günümüzde, sağlık ve hastalık kavramları

büyük

oranda

insan

bölgelere göre daha düşük olduğu Kars ilinde yapılmıştır. Hem eğitim ve sağlık

davranışlarından etkilenmektedir. Antro-

hizmetlerinde

polojik ve etnografik veriler, hastalıkların

düşük olması hem de sağlık hizmetlerine

farklı

ulaşımı

kültürlerde

farklı

nedenlerle

yaralanma

engelleyecek

olanaklarının

kadar

ağır

kış

açıklandığını ve buna bağlı olarak da

koşullarının yaşanması geleneksel sağaltım

tedavi

uygulamalarına

uygulamalarının

farklılaştığını

başvurma

olasılığını

ortaya koymaktadır (WHO, 2008). Bu

artıran faktörler arasında düşünülmüştür.

nedenle sağlık arama davranışının doğru

Ayrıca Kars Đli yapısında farklı etnik ve

biçimde anlaşılması için insanın kültürü,

kültürel

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

unsurları

barındırdığından

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

başvurulan uygulamalar açısından da bir

sadece

apartman

çeşitlilik sunabileceği öngörülmüştür. Kars

oluşmaktadır.

tipi

6

yapılardan

yöresinde sıklıkla karşılaşılabilecek acil durumlarda davranış

başvurulan

sağlık

arama

Araştırmanın Örneklemi

ortaya konması,

I No’lu Sağlık Ocağı bölgesinde bulunan

bölgede hizmet veren hemşire ve öğrenci

hanelerin (N=5122), %50 prevelans, %5

hemşireler açısından olduğu kadar diğer

hata payı ve %95 güven aralığı ile sayısı

sağlık çalışanları için de önemli bir veri

bilinen evrenden örneklem büyüklüğü

kaynağı olacağı düşünülmüştür. Dolayı-

hesaplama formülü (Nt2pq/d2(N-1)+t2pq)

sıyla bu çalışma; Kars Đli I No’lu Sağlık

(Karataş,

Ocağı

kadınların

ulaşılması

planlanmıştır.

durumlarda

örneklem

sayısı

biçimlerinin

bölgesinde

sağlıkla

ilgili

yaşayan

bazı

acil

2004)

kullanılarak

360’ına

Daha

evrene

sonra

bölünerek

başvurdukları uygulamaların belirlenmesi

(360/5122=0.07) tabaka katsayısı elde

amacıyla yapılmıştır.

edilmiş ve belirlenen katsayısı her bir mahallede bulunan hane sayısı ile çarpılıp her mahalleden alınacak hane sayısına

Yöntem Araştırmanın Türü

orantısal olarak karar verilmiştir. Bu

Kars Đli I No’lu Sağlık Ocağı

kapsamda Paşaçayırı’ndan 21, Alparslan

bölgesinde yaşayan kadınların bazı acil

Mahallesi’nden

27,

Hafizpaşa

Mahal-

durumlarda başvurdukları uygulamaların

lesi’nden 24, Bahçelievler Mahallesi’nden

belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak

21, Halitpaşa Mahallesi’nden 56, Đstasyon

yapılmıştır.

Mahallesi’nden 91, Ortakapı’dan 42, Yenimahalle’den 33 ve Cumhuriyet Mahal-

Araştırmanın Evreni

lesi’nden 45 hane örnekleme alınmıştır.

Kars Đli I No’lu Sağlık Ocağı, merkeze

bağlı

5122

aileye

hizmet

Her bir mahalleden kaç hane alınacağı belirlendikten

sonra

sağlık

ocağında

vermektedir. Oldukça geniş bir nüfus

bulunan Ev Halkı Tespit Fişleri (ETF)

yoğunluğuna sahip bu sağlık ocağına,

üzerinden sistematik örnekleme yöntemi

sosyoekonomik düzeyleri birbirinden farklı

yardımıyla her mahalleden hangi hanelere

9

Bu

gidileceği belirlenmiştir. Bu amaçla her

gecekondulardan

mahallede bulunan hane sayısı, yine her

mahalle

mahallelerin

bağlı

bulunmaktadır.

bazıları

oluşurken, bazıları hem gecekondu hem

mahallede alınması

gereken

örneklem

apartman tipi yapılardan, bazıları ise

sayısına bölünmüş ve buna göre kaç ETF’den birinin alınacağı belirlenmiştir.

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Bu

doğrultuda

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

belirlenen

ETF’lerde

7

Verilerin Analizi

bulunan ev adresleri alınarak hanelere

Veriler

SPSS

veri

tabanın

gidilmiş, her haneden bir kadın olmak

aktarıldıktan sonra, yaş, eğitim, sosyal

üzere 360 hane ile görüşülmüştür.

güvence, meslek , aile tipi gibi demografik özellikler ile kırık/çıkık, kanama, yanık,

Veri Toplama Aracı ve Uygulanması

hayvan ısırığı/böcek sokması, ot zehir-

Araştırmanın verileri 10-30 Nisan

lenmesi, yüksek tansiyon gibi bazı acil

2008 tarihleri arasında yarı yapılandırılmış

durumlarda başvurulan uygulamalar sayı

soru formu aracılığıyla ve yüz yüze

ve

görüşme tekniği kullanılarak toplanmıştır.

lendirilmiştir.

yüzdeler

kullanılarak

değer-

Soru formunun birinci bölümünde görüşme yapılan kişinin bazı biyografik özelliklerine ve aile yapısına ilişkin bazı sorular

yer

Katılımcılara, araştırmanın amacı

ikinci

bölümde

ve toplanan verilerin nasıl kullanılacağı

yanık,

hayvan

açıklandıktan sonra, çalışmaya katılmayı

ısırığı/böcek sokması, ot zehirlenmesi,

isteyip istemedikleri sorulmuştur. Çalış-

yüksek tansiyon gibi bazı acil durumlarda

maya katılmak istemeyen katılımcılar,

başvurulan uygulamalara ilişkin açık uçlu

katılım konusunda zorlanmamış, bunun

sorular yer almıştır. Verilen cevapların tam

yerine yan sokakta bulunan hanelere

olarak anlaşılması durumunda, yönlendirici

gidilmiştir.

olmayan

sorulara cevap verme konusunda istekli

kırık/çıkık,

alırken,

Etik Boyıt

kanama,

açıcı

sorular

sorulabilmiştir.

Ayrıca görüşmenin başında, katılımcılara, bizzat

yaşamlarında

uyguladıkları

geleneksel uygulamaları ifade etmeleri gerektiği vurgusu yapılmıştır.

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

Bu

doğrultuda

çalışma,

davranan 360 kadın ile yürütülmüştür.

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

ilkokul düzeyinde öğrenime sahip ve

Bulgular Kars Đline bağlı I No’lu Sağlık Ocağı

bölgesinde

sağlıkla

ilgili

yaşayan

bazı

acil

kadınların durumlarda

başvurdukları uygulamalara ilişkin bul-

katılan

%90.0’ı ev hanımlarından oluşmaktadır. Aile yapıların bakıldığında ise %9.2 si çekirdek aile yapısında olup ortalama aylık gelirin %43.3’ünün 500 ile 999 YTL arasında değiştiği görülmüştür. Ayrıca

gular aşağıda yer almaktadır. Araştırmaya

8

bireylerin

%40.0’ı 31-45 yaş aralığında; %42.2’si

katılımcıların %12.5’inin sosyal güvencesinin olmadığı saptanmıştır.

Tablo 1. Araştırmaya Katılan Bireylerin Kırık/Çıkık ve Kanama Durumunda Başvurdukları Uygulamalar Kırık, Çıkık Durumunda Başvurulan Uygulamalar (n=474*) Doktora gitme Tahta ile sabitleme Sınıkçıya gitme Yakı uygulama (yumurta, zeytin, sabun, un, balmumu karışımı) Çiğ et koyma Suyla ovma Hamur koyma Sarma Diğer**

Sayı

Yüzde

243 85 68 46 10 11 5 3 3

51.3 17.9 14.3 9.7 2.1 2.3 1.1 0.6 0.6

92 199 45 38 29 31 17 27 25 10 9 7 6 4 4 17

16.4 35.5 8.0 6.8 5.2 5.5. 3.0 4.8 4.5 1.8 1.6 1.3 1.1 0.7 0.7 3.0

Kanama Durumunda Başvurulan Uygulamalar (n=560*) Doktora gitme Bez, peçete, pamuk ile bastırma Bez yakıp koyma Şekerli Su dökme Suyla yıkama Kolonya dökme Pansuman yapma Sarıp, bağlama Temizleme Sırt üstü yatırma Tütün basma Para koyma Tuz basma Tereyağı dökme Sigara külü basma Diğer***

*Birden fazla cevap verilmiştir, yüzdeler n üzerinden alınmıştır. **Buz koyma, sıcak havlu koyma, vazelin sürme *** Lastikle bağlama (3), buz koyma (2), krem sürme (2), aspirin içirme (1), kül koyma (2), kalp seviyesine yükseltme (1), bal sürme (1), basınç yapma (1), ilaç sürme (1), sıvı yağ dökme (1), deniz kabuğunu ezip koyma (1), taş ısıtıp koyma (1)

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

Tablo 1’de araştırmaya

katılan

9

tercih ederken, geri kalan büyük çoğunluğu

bireylerin kırık/çıkık ve kanama duru-

geleneksel

munda başvurdukları uygulamalar yer

ifade etmiştir.

almaktadır.

uygulamalara

başvurduğunu

Uygulanan geleneksel uygulamalar

Kırık/çıkık durumunda başvurulan

arasında

peçete/pamuk

ile

bastırma

uygulamalara bakıldığında %51.3’ü mo-

(%35.5), bez yakıp koyma (%8.0), şekerli

dern tıbbı kullanırken, yarıya yakınının

su dökme (%6.8) gibi uygulamalar en fazla

geleneksel

tercih edilenlerdir.

uygulamalara

başvurdukları

görülmektedir.

Özellikle burun kanamasında sırt

Belirtilen duruma ilişkin en çok

üstü yatırma uygulamasının halk arasında

başvurulan geleneksel uygulamalar ise

yapılmaya devam edildiği görülmektedir.

şöyledir; tahta ile sabitleme (%17.9),

Ayrıca kanamalı bölgeye para, tü-

sınıkçıya gitme (%14.3), yumurta, zeytin,

tün, sigara külü ya da tuz basma,

sabun, un, balmumu karışımı yakısı koyma

tereyağı/sıvı yağ dökme, bal sürme, deniz

(%9.7).

kabuğu ezip koyma gibi uygulamaların, az

Kanama durumunda araştırmaya

sayıda kişi tarafından da olsa, yapıldığı

katılan bireylerin %16.4’ü modern tıbbı

görülmüştür.

Tablo 2. Araştırmaya Katılan Bireylerin Yanıkta Başvurdukları Uygulamalar Yanıkta Başvurulan Uygulamalar (n=617*) Doktora gitme Soğuk suya tutma Diş macunu sürme Yoğurt sürme Salça sürme Tuz dökme Yumurta sarısı ve balmumu sürme Yanık ilacı sürme Zeytinyağı sürme Patates, elma koyma Kaymak/tereyağı sürme Sabun koyma Şeker koyma Buz koyma Islak bezle kapatma Ayakkabı boyası sürme Gres yağı/gazyağı sürme Limon sürme Diğer**

Sayı

Yüzde

125 162 69 43 42 32 28 28 17 18 7 7 6 4 4 3 3 3 16

20.3 26.3 11.2 7.0 6.8 5.2 4.5 4.5 2.8 2.9 1.1 1.1 1.0 0.6 0.6 0.5 0.5 0.5 2.6

*Birden fazla cevap verilmiştir, yüzdeler n üzerinden alınmıştır. ** Yanığı soyma (2), soğanlı yağlı hamur koyma (2), toprak sürme (1), sıcak suyla salça sürme (1), yakı uygulama (1), mürekkep sürme (1), un kavurup

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

10

pudra gibi serpme (1), asma yaprağı koyma (1), tencere karası ile yağ karışımı sürme (1), bal sürme (1), kuru çay dökme (1), domates sürme (1), ılık suya tutma (1), sirkeli suyla yıkama (1)

Tablo

2’de

uygulamalar

yer

yanıkta

başvurulan

almaktadır.

Bu

yapıldığı görülmüştür. Bunun yanında sayıları

az

olmakla

birlikte

uygulamalar arasında soğuk suya tutma

kaymak/tereyağı, sabun, şeker, ayakkabı

(%26.3) ve doktora gitme (%20.3) istendik

boyası, gres yağı/gaz yağı, tencere karası,

uygulama olmasına karşın, diş macunu

mürekkep sürme, kuru çay, sirkeli su

sürme (%11.2), yoğurt sürme (%7.0), salça

dökme

sürme

görülmüştür.

(%6.8)

edebilecek

gibi

farklı

yanığı

enfekte

uygulamaların

gibi

uygulamaların

yapıldığı

da

Tablo 3. Araştırmaya Katılan Bireylerin Hayvan Isırığı/Böcek sokması ve Ot Zehirlenmesinde Başvurdukları Uygulamalar Hayvan Isırığı/Böcek Sokmasında Başvurulan Uygulamalar (n=456*) Doktora gitme Sabunlu suyla yıkama Yoğurt sürme Kolonya dökme Hamur koyma Kanatarak zehri dışarı çıkarma Bağlama Şeker koyma Buz koyma Çamur koyma Köpek tüyünü yara yerine koyma Isırılan yere fasulye koyma Oksijenli suyla temizleme Diğer** Ot Zehirlenmelerinde Başvurulan Uygulamalar(n=511*)

Sayı

Yüzde

292 36 24 20 10 10 8 8 7 8 5 5 3 20

64.0 7.9 5.3 4.4 2.2 2.2 1.8 1.8 1.5 1.8 1.1 1.1 0.7 4.4

Doktora gitme Ayran süt yoğurt içirme Kusturma Şerbet içirme Tuzlu su içirme Diğer***

134 272 92 2 5 6

26.2 53.2 18.0 0.3 0.9 1.2

*Birden fazla cevap verilmiştir, yüzdeler n üzerinden alınmıştır. **Yoğurt, süt içme (3), et koyma (3), soğuk su dökme (2), zeytinyağı ile temizleme (2), sarımsak sürme (2), akrebi ezip koyma (1), yumurta koyma (1), pansuman yapma (1), deve tabanı otu koyma (1), patates koyma (1), tereyağı koyma (1), merhem sürme (1), bıçak koyma (1), ***Limonata içirme (2), tuzlu çay içirme (1), sulu gıda alma (1), su içirme (1), soğuk su altına tutma (1)

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Hayvan

ısırıkları

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

sokması

olduğu, bölgede çalışan sağlık çalışanları

durumunda başvurulan uygulamalar Tablo

tarafından ifade edilmiştir. Bu nedenle bu

3’de

çalışmada, ot zehirlenmesi durumunda

yer

ve

almaktadır.

çoğunluğu

(%64)

belirtirken,

yaklaşık

gitmeksizin

kendi

etmeye

böcek

11

doktora

gittiğini

başvurulan uygulamalar sorulmuştur. Bu

1/3’ü

doktora

soruya

bu

gelen

cevaplara

bakıldığında;

tedavi

benzer şekilde doktora gitme oranının

belirtmişlerdir.

(%26.2) düşük olduğu, bunun yanında

kendilerini

çalıştıklarını

Başvurulan

Katılımcıların

uygulamalar

arasında

sıklıkla ayran, süt ve yoğurt yedirme

sabunlu suyla yıkama (%7.9), yoğurt

(%53.2),

kusturma

(%18.0)

sürme (%5.3), kolonya sürme (%4.4) gibi

uygulamaların yapıldığı görülmüştür.

gibi

cevaplar ilk sıralardadır. Kars yöresi, mevsimsel olarak ot zehirlenmelerinin

yaşandığı

bir

bölge

Tablo 4. Araştırmaya Katılan Bireylerin Tansiyon Yükselmesi Durumunda Başvurdukları Uygulamalar Tansiyon Yükselmesi Durumunda Başvurulan Uygulamalar (n=621*) Doktora gitme Sarımsak yeme Limon, portakal, nar ekşisi yeme Tuzsuz ayran içme Đlaç alma Soğuk suyla yüzünü başını yıkama Tuzlu ayran içme Ayakları yukarı kaldırma Maydanoz yeme Şeker yeme Diğer**

Sayı

Yüzde

75 196 123 96 57 22 15 7 4 4 22

12.1 31.6 19.9 15.5 9.2 3.5 2.4 1.1 0.6 0.6 3.5

**Birden fazla cevap verilmiştir, yüzdeler n üzerinden alınmıştır. **Ilık suyla yıkama (3), oturma (3), şekersiz çay içme (2), kusmaya çalışma (2), bez ıslatıp enseye koyma (2), karanfil yeme (2), masaj yapma (1), tatlı yeme (1), başını yükseltme (1), hareket etme (2), soda içme (1), buz tamponu yapma (1), tereyağı eritip içme (1)

Araştırmaya

bireylerin

portakal, nar ekşisi yeme (%19.9), tuzsuz

durumunda

ayran içme (%15.5) gibi uygulamaların

başvurdukları uygulamalar Tablo 4’de yer

daha fazla tercih edildiği görülmüştür.

almaktadır. Tabloya bakıldığında başvu-

Araştırmaya alınan bireylerin %2.4’ünün

rulan uygulamalar arasında; doktora gitme

(15 kişi) yüksek tansiyon durumunda tuzlu

katılımcıların %12.1’i tarafından ifade

ayran içmesi, 7 kişinin (%1.1) ayaklarını

edilirken, sarımsak yeme (%31.6), limon,

yukarı kaldırması gibi mevcut durumu akut

tansiyon

katılan

yükselmesi

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

olarak

daha

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

fazla

12

kötüleştirebilecek

edebilecek yoğurt, diş macunu, şeker,

uygulamaların da yapıldığı ifade edilmiştir.

çamur, köpek tüyü, yakı, ayakkabı boyası gibi değişik maddeler sürme (Bkz. Tablo 2,3), bireylerin sağlık değerini ve sağlıkla

Tartışma tarım

ilgili kritik durumlarda devreye giren baş

toplumu başta olmak üzere, sağlık hizmet-

etme mekanizmalarını, dahası bu meka-

lerinden

yararlanmayan

nizmaların sorgulayıcı olmayan tutumlarla

kesimlerde halkın sağlığı akut olarak

ilişkisini gösterebilmektedir. Bahsedilen bu

kimileri

tıbba

tutumlar bazen de eksik ve yanlış bilgiyle

olarak

birleşerek, soruna daha ciddi bir boyut

kendisinin bildiği, büyüklerinden ya da

katabilmektedir. Nitekim yüksek tasni-

komşularından

yonda ayakları yukarı kaldırma, tuzlu

Günümüzde,

özellikle

yeterince

bozulduğunda başvururken,

modern

kimileri

kültürel

gördüğü

uygulamalara halk

ayran içme/içirme gibi uygulamalar bilgi

hala koruduğunu

karışıklığından kaynaklandığı düşünülen

göstermesi açısından önemlidir. Ancak bu

negatif bir etkileşimi göstermektedir (Bkz.

uygulamalardan

tıp

Tablo 4). Bununla birlikte, hemen hemen

tamamen reddetmezken hatta bu konuda

bütün tablolarda diğer başlığı altında

entegrasyon sağlama çabaları söz konusu

toplanan uygulamalardan bazıları oldukça

iken (Michaelsen, 2006), bazı geleneksel

düşündürücü niteliktedir. Hayvan ısırık-

uygulamaların ya etkisiz ya da mevcut

larında ısırılan yere et, bıçak koyma, akrebi

tabloyu

ezip koyma; yanıklarda mürekkep, tencere

başvurabilmektedir.

Bu

tıbbının geçerliliğini

durum,

bazılarını

daha

da

modern

kötüleştirebilecek

karası

uygulamalar olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada, bir çok acil durumda olduğu

gibi

kırık-çıkık

gibi

önemli

sürme,

asma

yaprağı

koyma;

kanamalarda sıvı yağ dökme, taş ısıtıp koyma, kül koyma gibi uygulamalar

durumlarda bile katılımcıların yarısına

günümüzdeki

yakınının

eşitsizliklerin ciddi bir eleştirisi nite-

geleneksel

uygulamalara

modern

Mevcut

tıbbın

tabloyu

daha

ve

da

başvurduğunu ifade etmiştir (Tablo 1).

liğindedir.

Kırık/çıkık

kötüleştirebileceği açıkça belli olan bu

durumunda

hekim

yerine

sınıkçıya gitme, yakı uygulama, çiğ et

türden

koyma,

ot

içerisinde hala yapılmaya devam edilmesi,

bildiği

başta sağlığın hizmetlerinin planlayıcıları

yöntemleriyle

olmak üzere ilgili bütün taraflar açısından

yetinme (Bkz. Tablo 3); yanık ve köpek

önemli bir sorun olarak algılanmalıdır.

ovma

(Bkz

Tablo

zehirlenmelerinde

kendilerini

geleneksel

etme

ısırması

tedavi

durumunda

yarayı

1);

enfekte

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

geleneksel

yöntemlerin toplum

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

13

Dolayısıyla az sayıda kişi tarafından ifade

bölgeye diş macunu, yoğurt, çamur, kireç

edilmesi sorunu önemsiz kılmamalıdır.

kaymağı, kabuklu elma, salça, tereyağı,

Yukarıda

bahsedilen

bazı

yumurta sarısı, demir pası ve tuz ( %58.3)

uygulamalar büyük ölçüde sağlığa zararlı

sürme; diş ağrısında diş üzerine ispirto,

olmakla birlikte bazı uygulamaların kısmi

kolonya, araba akü asidi, tütün koyma ve

yararlarından da bahsedilebilir. Çünkü

tuz basma (%78.6) gibi uygulamalar

geleneksel tedavi pratiklerinde hastalıklar,

yaptıkları

iki unsurlu (dikatomi) (sıcak-soğuk, yağlı-

Karahan, Bakır ve Türk, 2004). Yukarıda

kirli) olarak algılamakta ve tedavisini de

bahsedilen veriler Kars kırsalında toplan-

bu

saptanmıştır

(Tortumluoğlu,

algılamalara

göre

yapılmaktadır.

mış olmasına karşın şehir merkezindeki

soğukla

ilgili

bir

eğilimin

Örneğin

hastalığa

de pek

farklı

olmadığı

bu

yakalanıldığı zaman, sıcak yiyecek ve

çalışmanın bulgularından anlaşılmaktadır.

içecekler tatbik edilirken, sıcak bir etkene

Kocataş ve arkadaşlarının (2008) Sivas

maruz kalındığında soğuk bir şeyler tatbik

Đli’nde yaptıkları çalışmanın sonuçlarıyla

edilebilmektedir (Türkdoğan, 1991). Bu

karşılaştırıldığında,

çalışmada kırık-çıkıkta et bağlanması,

durumlarda başvurulan bazı uygulamalar

hayvan

soğuk

açısından (yanıkta yoğurt, salça, diş macu-

maddeler uygulama, yüksek tansiyonda

nu, zeytinyağı sürme; yüksek tansiyonda

soğuk içecek içme ya da yüzü/başı soğuk

soğuk uygulama yapma) benzerlikler oldu-

suyla yıkama gibi uygulamalar bu ikili

ğu söylenebilir.

ısırığı

ve

yanıklarda

yaklaşımın belki de farkında olmadan

özellikle

Geleneksel

yapıya

acil

sahip

olan

kullanıldığını gösterebilir (Bkz. Tablo 1, 2,

yörelerde

3). Ancak kısmi bir yarardan bahsedilse

kültürünün etkisi altında biçimlenmektedir.

bile asıl tedavinin yerine geçerek tıbbi

Her toplum ve her kültürel yapı sağlık ve

yardım alınmasını engelleyebilmekte ya da

hastalık kavramını, sağlık sistemini ve

geciktirebilmektedir.

ürettiği hizmetleri, kendi değer sistemi

Tortumluoğlu

ve

arkadaşlarının

halkın

hastalıklara

bakışı,

içerisinde bir yere oturtmaktadır. Bununla

Kars kırsalında yaşayan yaşlılar üzerinde

birlikte

yaptığı bir çalışmada da bölgede değişik

değerler yanında, coğrafî özellikleri ve

uygulamaların yapıldığı gösterilmiştir. Bu

çevre gerçekleri de devreye girmektedir

çalışma sonuçlarına göre; yaşlılar böcek

(Türkdoğan, 1991; WHO, 2008). Kars

ısırmasında

tükürme

şehir merkezinde bu tür uygulamalar

(%21.4), şeker, yoğurt, kolonya, çamur,

başvurulmasının gerekçeleri bir ölçüde

paslı demir sürme (%78.6); yanıkta yanıklı

bahsedilen

ısırılan

bölgeye

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

hastalık

durumunda,

kültürel

değerlerle

kültürel

açıkla-

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

Kökleri

nabilirken bir ölçüde de Kars’ın iklimsel

kadar

şamanizme

ve ekonomik koşullarının olumsuzluğuna

uzanabilen

bağlı olarak sağlık hizmetlerine erişimdeki

geleneksel tedavi pratiklerinde çok farklı

yetersizliklere

uygulamaların

bağlanabilir.

Bulgulara

(Bayat,

2001),

14

yapıldığı

Anadolu

göze

çarp-

bakılarak geçmişte modern tıptan çeşitli

maktadır. Örneğin köpek ısırması duru-

nedenlerden

munda ısırılan yere ekmek mayası bağlan-

dolayı

uygun

biçimde

yaralanamayan bu

yöre insanları, ev

ması,

ortamında

altında

fazla

uygulamayla birlikte maydanoz bağlan-

bulundurdukları un, şeker, et, yumurta,

ması, sarımsak sürülmesi, zehirli hayvan

tereyağı gibi hayvansal ürünler ve değişik

ısırıklarında ısırılan

tüketim

amacıyla

başının konulması, burun kanamasında

kullandıkları ve bu uygulamaların hala

yumurta kabuğunun yakılarak kül haline

elinin

maddelerini

en

tedavi

durumunda soğuk

yere kibrit

çöpü

getirilip burna çekilmesi, zeytinin burkul-

durumda zeytinin, patatesin, tereyağının,

malarda, iltihaplı yaralarda ya da daha

yumurtanın,

şekerin,

tuzun

değişik

farklı amaçlarla kullanılması Anadolu’daki

biçimlerde

kullanılması

bu

maddelere

halk pratiklerinin çeşitliliğini göstermesi

ettiği

daha

edilebilir.

sokması

Her

devam

tahmin

arı

ile

açısından önemlidir (Oğuz, 1980; Kültür

hekimliğinde

Bakanlığı, 2005; Sucu 1989 ). Ancak uzun

bitkiler önemli bir yer kaplarken, bu

bir tarihsel geçmişi bulunan Anadolu halk

yörede uzun süre kış yaşanması ve her

hekimliğine ilişkin bu çeşitliği, özellikle

türlü bitkinin yetişmemesi, bitkiler yerine

yarar/zarar ilişkisini ortaya koyabilecek

hayvansal

nitelikte

erişimin

açıklanabilir.

kolay

olması

Hatta halk

ürünlerin

kullanılmasına

daha

yol

açmıştır.

hekimliğinde

neden

sonuç

çağrışımlara

ve

yaygın

yeterince

bilimsel

çalışma

Halk

bulunmaması önemli bir sorundur. Çünkü

ilişkisi

bu uygulamalardan bazıları zararsız kabul

bağlı

edilebilecek nitelikte iken, bir çoğunun da

olduğundan yapılan uygulama ile sonuç

zararlı olduğu aşikardır. Bu konudaki veri

arasındaki

yetersizliği,

gerçek

tesadüflere

bir

ilişkisinden

eğitim

ve

yönlendirme

bahsetmek de olanaksızdır Dolayısıyla,

yetersizliğini de beraberinde getirmektedir.

sonuçtan bağımsız olarak sadece müdahale

Dolayısıyla benzer gerekçeyle, bu kısımda,

edilmiş olması bile kişiler üzerinde plasebo

değişik yörelerde özellikle sağlıkla ilgili

etkisi

bırakabilmektedir.

Bu

nedenle

acil durumlarda başvurulan geleneksel

bir

kısmını

sağaltım biçimlerine ve sonuçlarına ilişkin

olanaksızlıklarla ve çaresizlikle açıklamak

bilimsel verilere yeterince yer verilememiş

yanlış bir yaklaşım olmayacaktır.

ve karşılaştırmalar yapılamamıştır.

geleneksel

uygulamaların

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar



Sonuçların Uygulamada Kullanımı Çalışmanın bulgularında görüldüğü gibi

günümüzde,

modern

Kars’ta

bulunan

merkezlerinde

tıbbın

müdahale

15

toplum

kadınların

becerilerini

acil

geliştire-

olanaklarına karşın sağlıkla ilgili acil

bilmek

durumlarda,

yöntemlerinin kullanıldığı küçük

hala

geleneksel

sağaltım

yöntemlerinin kullanılması oldukça düşündürücü

bulunmuştur.

Kültürel

olarak

amacıyla

aktif

eğitim

grup eğitimlerinin planlanması •

Bu

konuda

daha

ayrıntılı

ve

taşındığı düşünülen bu uygulamaların bir

derinlemesine veri toplamak ama-

kısmı etkisiz iken bir kısmı mevcut

cıyla niteliksel çalışmaların yapıl-

durumu daha fazla kötüleştirebilecek riskli

ması önerilmiştir

uygulamalar niteliğindedir. Elde edilen bu bulgular doğrultusunda I. No’lu Sağlık Ocağı Bölgesinin halk sağlığı hemşireliği dersi uygulama sahası olarak kullanılmasına karar verilmiştir. Bununla birlikte bu bulguların acil birimlerde görev alan sağlık çalışanlarının, kendilerine başvurabilecek acil vakaların profillerini bilmeleri açısından da yararlı olacağı düşünülmüştür.

Öneriler Kars Đli I No’lu Sağlık Ocağı bölgesinde yaşayan kadınların sağlıkla ilgili bazı acil durumlarda kullandıkları uygulamaların belirlenmesi

amacıyla

çalışmanın

bulgularına

yürütülen

bu

dayanılarak

aşağıdaki önerilerde bulunulmuştur; •

Kars yöresinde sağlıkla ilgili acil durumlarda geleneksel

başvurulan uygulamalar

bazı sağlığı

tehdit edebildiğinden, bu uygulamalar konusunda, görsel anlatımın ön planda olduğu broşürler geliştirilerek halka dağıtılması

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

Kaynaklar Bayat, A.H. (2000). Türk Kültüründe Lokman Hekim. Đstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. Becerra , R.M. & Iglehart, A.P. (1995). Folk medicine use: diverse populations in a metropolitan area. Social Work in Health Care, 21(4), 37-58. Ceylan, S., Hamzaoğlu, O., Kömürcü, S., Beyan, C., & Yalçin, A. (2002). Survey of the use of complementary and alternative medicine among Turkish cancer patients. Complement Therapies in Medicine., 10, 94-99. Ernst, E. (2000). The role of complementary medicine. BMJ, 321, 1133–1135. Gözüm, S, Tezel, A, & Koc, M. (2003). Complementary alternative treatments used by patients with cancer in eastern Turkey. Cancer Nursing, 26,230-236. Hoduğlugil-Şahin, N. (2006). Sağlık Çalışanları Đçin Medikal Antropolojiye Giriş. Halk Sağlığı Temel Bilgileri (Ed. Ç.Güler, L.Akın), s.42, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları. Karataş,N. (2004). Araştırmada Örnekleme. Erefe,Đ(Ed.) Hemşirelikte Araştırma Đlke Süreç ve Yöntemleri, s.136, 3. Baskı, Ankara, Odak Ofset. Kocataş, S., Güler, G., Güler, N. (2008)Sivas Đli Alibaba Mahallesinde Oturan Kadınların Sağlık Sorunlarında Başvurdukları Geleneksel Uygulamalar. DEUHYO ED, 1(2),83-95. Kültür Bakanlığı (2005). Halk Hekimliği. Erişim: 20 Ağustos, 2008, http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoste r.aspx?F6E10F8892433CFF7A2395174 CFB32E1B856E08843ECBADB

DEUHYO ED 2009, 1 (1), 3-16

Leininger, M. (2002). Culture care theory: a major contribution to advance transcultural nursing knowledge and practices. Journal of Transcultural Nursing, 13(3),189-192. Leininger, M. (2001). Theory of Culture Care Diversity an Universality. Parker E. (Ed.), Nursing Theories and Practice. Davis Company Philadelphia. Michaelsen, K. (2006). Integrative Medicine: Cooperation or Polarization? Tema Health and Society (Tema H) Masters in Health and Society LIU-IHS/MSHS-D06/001—SE, Retrived August 20, 2008, www.divaportal.org/diva/getDocument? urn_nbn_se_liu_diva-96031__fulltext.pdf – Oğuz, B.(1980). Türk Halkının Kültür Kökenleri, (c. II, s.626), Đstanbul, DoğuBatı Yay. Robinson, A., Chesters, J. & Cooper, S. (2007) People's Choice: Complementary and Alternative Medicine Modalities. Complementary Health Practice Review, 12(2), 99 – 119. Santur, A. (2005). Folklor Araştırmacılar Vakfı. Halk Hekimliği (Geleneksel Tıp) – Erişim 28 Ağustos, 2008, http://www.folklor.org.tr/haber_detay.as p?id=57 Sok, S.R., Erlen, J.A. & Kim, K.B.(2004). Complementary and alternative therapies in nursing curricula: a newdirection for nurse educators,

Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi

Acil Durumlarda Başvurulan Uygulamalar

16

Journal of Nursing Education., 43 (9), 401. Sucu, Đ., (1989). Ege Bölgesi Halk Đlaçları, Türk Halk Hekimliği Bildirileri (Kongre Kitabı). Ankara, 23- 25 Kasım, 214. Tortumluoğlu, G., Karahan,E., Bakır,B. & Türk,R. (2004). Kırsal Alandaki Yaşlıların Yaygın Sağlık Problemlerinde Baş Vurdukları Geleneksel Uygulamalar. Uluslararası Đnsan Bilimleri Dergisi, Erişim tarihi: 5 Eylül, 2008, http://www.sabem.saglik.gov.tr/kaynakl ar/3571.pdf Türkdoğan, O. (1991). Kültür ve SağlıkHastalık Sistemi, s.47, Ankara, MEB Yay. WHO (2008), Tradational Medicine, Fact sheet N°134 Retrived September 01, 2008, ttp://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs134/en

WHO (World Health Organization) (2000). General Guidelines for Methodologies on Research and Evaluation of Traditional Medicine WHO/EDM/TRM/2000.1, Retrived August 01, 2008, http://whqlibdoc.who.int/hq/2000/WHO_EDM_T RM_2000.1.pdf

Young, R.J., Worswick, D. & Stoffell, B.(2001). Complementary medicine in intensive care: ethical and legal perspectives. Anaesthesia and Intensive Care, 29, 227–238.

View more...

Comments

Copyright � 2017 SILO Inc.