18 Dobre praktyki Zasada Równości Szans kobiet i mężczyzn... 29

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

2

Spis treści Słowo wstępu .......................................................................................................................................................................................................... 3 Temat numeru: Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym a problemy społeczne w województwie zachodniopomorskim ........................................................................................... 4 Polityka społeczna priorytetem rozwojowym Polski - wywiad z Włodzimierzem Puzyną ...................................... 11 Wdrażanie Priorytetu VII w województwie zachodniopomorskim......................................................................................... 13 Profesjonalne kadry – lepsze jutro – zadania realizowane w roku 2010 ............................................................................. 15 Z życia projektu - II edycja cyklu edukacyjnego pn. „Centrum Aktywności Lokalnej jako metoda integracji i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu”................................................................................ 17 Ubóstwo - analiza przestrzenna problemu ........................................................................................................................................... 18 Dobre praktyki ......................................................................................................................................................................................................... 25 Zasada Równości Szans kobiet i mężczyzn .......................................................................................................................................... 29

Biuletyn Integracji Społecznej Województwa Zachodniopomorskiego Nr 1(2)/2010 Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej ul. Korsarzy 34 70-540 Szczecin Zespół redakcyjny: Dorota Rybarska-Jarosz (redaktor naczelna), Stanisław Kałamaga (sekretarz), Marzena Kareńska, Katarzyna Witkowska, Iwona Klimowicz, Piotr Szeszko Redakcja: ul. Starzyńskiego 3-4, p. III, pok. 11 70-506 Szczecin tel/fax 091 42 53 635 www. projektrops.wzp.pl Zdjęcie na okładce: Mateusz Stachowski (Mattox) Skład i druk: Kadruk Nakład: 1000 egz. Egzemplarz bezpłatny Biuletyn przygotowywany w ramach realizowanego projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej „Profesjonalne kadry – lepsze jutro”.

3

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

Drodzy Czytelnicy! Oddajemy do Państwa rąk drugi numer Zachodniopomorskiego Biuletynu Integracji Społecznej, którego tematem wiodącym jest ubóstwo i wykluczenie, jako sztandarowe hasło Unii Europejskiej na bieżący, 2010 rok. Proponowana tematyka wiąże się ściśle z zagadnieniem niezmiernie ważnym dla naszego regionu – kapitałem społecznym, jego deficytami i szansami na rozwój. Kapitał społeczny bowiem, powinien stanowić centrum uwagi i troski wszystkich osób odpowiedzialnych za planowanie działań w obszarze kondycji społeczności regionu – od zdrowia począwszy, poprzez umiejętność współpracy, na dziedzinach aktywności obywatelskiej i twórczości – kończąc. W bieżącym numerze debiutuje zespół Obserwatorium Integracji Społecznej, który proponuje Państwu syntezę z badań nad ubóstwem (zarówno polskiej jak i europejskiej metodologii). OIS zajmuje się badaniem grup wykluczonych, między innymi osób niepełnosprawnych, środowiska byłych stoczniowców, osób w wieku starszym, jednak ze względu na charakter badań i pojemność raportów, analizy będą udostępnianie za pośrednictwem strony internetowej ROPS (OIS). Działania podejmowane na poziomie samorządu województwa z konieczności będą sprowadzać się do diagnozowania środowiska, rekomendowania kierunków rozwoju dla samorządów lokalnych, stwarzania możliwości działań poprzez wyznaczanie celów strategicznych dla regionu, w tym – przeciwdziałania wykluczeniu. Wydanie Biuletynu zbiega się w czasie z uchwaleniem przez Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego nowej strategii rozwoju regionalnego. Zachęcam Państwa do zapoznania się z tym dokumentem, a szczególnie z celami nawiązującymi do społeczeństwa. Życzę Państwu miłej i owocnej lektury Biuletynu, wielu cennych refleksji i inspiracji po artykułach Doradców, Gości numeru i Ośrodków zaproszonych do podzielenia się dobrą praktyką. Nam wszystkim zaś, życzę, aby Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym stał się pretekstem, by na stałe zapisać wśród priorytetów lokalnego rozwoju – programy i strategie z zakresu właściwie pojmowanej polityki społecznej.

Marek Hok Członek Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego

4

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

TEMAT NUMERU

Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym a problemy społeczne w województwie zachodniopomorskim “Człowiek jest biedny nie dlatego, że nie ma pieniędzy, ale dlatego, że nie pracuje.” Charles Louis de Montesquieu

Czym jest ubóstwo? Definicji ubóstwa, bądź prób zdefiniowania tego zjawiska jest wiele. Zawsze jednak wiąże się to z niezaspokajaniem pewnych potrzeb na pożądanym poziomie (Drewnowski, 1977). Zgodnie z tzw. finansową definicją ubóstwa (Panek, 2007), ubóstwem jest taka sytuacja, w której gospodarstwo domowe nie dysponuje wystarczającymi środkami pieniężnymi pozwalającymi na zaspokojenie swoich potrzeb. Bank Światowy definiuje ubóstwo jako niemożność osiągnięcia minimalnego standardu życiowego. Zgodnie z definicją EWG, ubóstwo odnosi się do osób, rodzin, których środki materialne, socjalne, kulturalne są tak ograniczone, że poziom ich życia obniża się poza akceptowane minimum w kraju ich zamieszkania. Ogólnie rzecz ujmując ubóstwo to bieda, brak wystarczających środków do tego aby żyć godnie. Temat ten jest zresztą o wiele bardziej złożony, bowiem różne są płaszczyzny rozpatrywania ubóstwa. I tak: ubóstwo w rozumieniu absolutnym oznacza niezaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych uznawanych za minimalne w danym społeczeństwie i czasie. Pojęcie ubóstwa w ujęciu względnym, czyli naruszenie zasad sprawiedliwości społecznej w społeczeństwie o dużych przepaściach między określonymi grupami ludzi (od ogromnego bogactwa do skrajnej nędzy). Możemy też mówić o podejściu do pojęcia ubóstwa w sposób obiektywny, subiektywny, relatywny itd. Oznacza to, że nie ma

jednoznacznych kryteriów, na podstawie których możemy sformułować obowiązującą wszystkich definicję ubóstwa. Możemy jednak pokusić się o sformułowanie elementarnych potrzeb człowieka, które winny być zaspokojone. Będzie to z pewnością wyżywienie, mieszkanie, ubranie, ochrona zdrowia, możliwość zdobywania wykształcenia. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż podstawowe potrzeby służą tylko przeżyciu, inne natomiast rozwojowi duchowemu. Z obecnie dostępnych badań Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat) możemy się dowiedzieć, że 17% Europejczyków żyje poniżej granicy ubóstwa. Analitycy Eurostatu przyjęli za granicę ubóstwa poziom 60% średniego dochodu mieszkańca danego kraju. Polska osiągnęła wynik tożsamy z ogólnym, czyli 17%, gorzej wypadła Portugalia 18%, Litwa 20%, 26%, Włochy 19%, Bułgaria 21%, Rumunia 23%, Estonia 19%. Należy jednak zaznaczyć, że Polska zaliczała się do grona krajów charakteryzujących się najniższym poziomem granic ubóstwa. Wartość granicy ubóstwa dla gospodarstwa jednoosobowego wynosiła w Polsce około 9,4 tys. zł rocznie, co po uwzględnieniu różnic cenowych w krajach Unii daje wartość 3,9 tys. PPS (Purchasing Power Standard, czyli standard siły nabywczej, ew. potencjał siły nabywczej). Dla porównania w Rumunii - 1,9 tys. PPS, w Bułgarii - 2,8 tys. PPS, Słowacja, Węgry, Litwa, Łotwa ok. 4-4,4 tys. PPS. A już w Luksemburgu - 16,5 tys. PPS (najwyżej), w Wielkiej Brytanii - 11,6 tys. PPS. Oznacza to, że po uwzględnieniu różnic w poziomie cen próg ubóstwa w Polsce był wyższy niż w Rumunii i Bułgarii, ale aż trzykrotnie niższy niż np. w Wielkiej Brytanii. Najbardziej smutne w zjawisku ubóstwa jest to, że dotyka ono najczęściej dzieci i młodzież oraz osoby starsze powyżej 65. roku życia, przy czym z szacunków Eurostat w ostatnich latach, w Polsce poniżej granicy ubóstwa relatywnego (a więc bez odniesienia do poziomu dochodów w pozostałych państwach, gdzie próg ubóstwa powiązany jest ze standardem życia w poszczególnych krajach) żyło 22% dzieci i młodzieży, co daje nam niechlubne wysokie miejsce w Europie, pośród krajów o najwyższym stopniu za-

grożenia ubóstwem dzieci i młodzieży. Pocieszające jest to, że na przestrzeni ostatnich lat odnotowuje się poprawę tej sytuacji. W dniach od 28 sierpnia do 17 września 2009 r. a więc przed Międzynarodowym Dniem Walki z Ubóstwem, który obchodzony jest w dniu 17 października, przeprowadzone zostało badanie Eurobarometru (Eurobarometr – to realizowany na zlecenie Komisji Europejskiej międzynarodowy projekt regularnego badania opinii publicznej), mające na celu poznanie opinii społeczeństwa Europy na temat ubóstwa i wykluczenia społecznego. Na pytania w obecności ankieterów odpowiedziało blisko 27 tys. wybranych losowo obywateli wszystkich państw członkowskich UE. Przeprowadzone badania ukazują wiele aspektów biedy i wykluczenia społecznego. Biorący udział w badaniu obywatele UE są świadomi istnienia ubóstwa i wykluczenia społecznego, a 73% z nich jest zdania, że ubóstwo dotyka w ich kraju znaczną część społeczeństwa. Wysoki poziom bezrobocia (52%) i zbyt niskie zarobki (49%) są najczęściej wymienianymi „społecznymi” przyczynami biedy; kolejnymi są niewystarczające świadczenia społeczne oraz emerytury i renty (29%), a także zbyt wysokie koszty uzyskania godziwych warunków mieszkaniowych (26%). Z drugiej strony, najczęściej wymienianymi przyczynami biedy związanymi z sytuacją jednostki są brak wykształcenia lub umiejętności (37%), a także dziedziczona bieda (25%) i uzależnienia (23%). Ponad połowa Europejczyków (56%) uważa, że w największym stopniu zagrożeni biedą są bezrobotni, 41% respondentów wymienia osoby starsze, a 31% osoby posiadające niskie wykształcenie lub umiejętności. Niemal dziewięciu na dziesięciu Europejczyków (87%) uważa, że bieda zmniejsza możliwości dostępu do godziwych warunków mieszkaniowych, ośmiu na dziesięciu jest zdania, że ubóstwo ogranicza dostęp do szkolnictwa wyższego i kształcenia dorosłych, a 74%, że zmniejsza szanse na znalezienie pracy. Większość Europejczyków (60%) uważa, że bieda ogranicza dostęp do podstawowej edukacji szkolnej na właściwym poziomie, a 54%, że zmniejsza zdolność do utrzymania sieci przyjaciół i znajomych. Średnio 89% Europejczyków twierdzi, że ich rządy krajowe powinny podjąć szybkie działania rozwiązujące problem ubóstwa. Główny Urząd Statystyczny biorąc pod uwagę założenia metodologiczne Eurostatu oszacował stan ubóstwa w Polsce z podziałem na województwa. Wskaźniki zagrożenia ubóstwem relatywnym wahały się od 12% do 28%. Najniższe wskaźniki ubóstwa dochodowego

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

5

miały województwa mazowieckie i śląskie, najwyższe: lubelskie, podkarpackie oraz świętokrzyskie. GUS oszacował również wojewódzkie wskaźniki deprywacji materialnej, tzn. sytuacji, w której gospodarstwo domowe nie ma możliwości zaspokojenia co najmniej 3 z 9 potrzeb uznanych za podstawowe w warunkach europejskich. Należy zaznaczyć, że we wszystkich województwach naszego kraju wskaźnik deprywacji materialnej znacząco przekracza średnią unijną. Najwyższym wskaźnikiem deprywacji materialnej odznaczały się województwa: lubuskie, lubelskie, małopolskie, podkarpackie, świętokrzyskie i nasze województwo zachodniopomorskie od 36% do 41% osób. Najniższy wskaźnik przypadł ze zrozumiałych względów województwu mazowieckiemu. Co to oznacza w naszym rzeczywistym życiu? Np. co piątego Polaka nie stać było na zjedzenie co drugi dzień pełnowartościowego posiłku z mięsem. (dla porównania w Unii - co jedenastą osobę), co piąty Polak marzł zimą, ponieważ nie było go stać na ogrzanie mieszkania (w Unii - co dziesiąty mieszkaniec), 63% Polaków nie mogło pozwolić sobie na co tygodniowy wyjazd wakacyjny (w Unii 37%). Wszystkich zainteresowanych tematem odsyłam do lektury pod redakcją Janusza Czapińskiego i Tomasza Panka ,,Diagnoza Społeczna 2009. Warunki i Jakość Życia Polaków”, Warszawa 2009 r.

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

6

Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym Przed dziesięciu laty przywódcy Unii Europejskiej zwrócili uwagę na potrzebę podjęcia działań decydujących dla likwidacji biedy do 2010 r. Pokłosiem tego było ustanowienie Decyzją Parlamentu i Rady Unii Europejskiej nr 1098/2008/WE z dnia 22 października 2008 r., 2010 r. jako Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. Działania i inicjatywy w tej dziedzinie są realizowane na poziomie globalnym, jak również przez kraje członkowskie Unii Europejskiej. Krajowym organem wykonawczym w Polsce jest Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Polskie przygotowania do Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym 2010 było poprzedzone przyjęciem Narodowej Strategii Integracji Społecznej na lata 2005-2010. Następnie wyzwania i priorytety polityki społecznej w zakresie przeciwdziałaniu ubóstwu i wykluczeniu społecznemu na lata 2008 - 2010 zostały określone w krajowym planie Działań na rzecz Integracji Społecznej, które były częścią Krajowego Programu przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 16 grudnia 2008 r. pod nazwą „ Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna”. Przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu jest podstawowym celem polityki społecznej prowadzonej przez Rząd we współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego i organizacjami pozarządowymi.

Oczywiście nie istnieje żaden magiczny środek, który położyłby kres ubóstwu, jak czytamy na stronie internetowej Komisji Europejskiej. Jedna rzecz jest jednak pewna: zwycięstwo możemy odnieść tylko wspólnymi siłami. Nadeszła pora, aby odbudować solidarność, sprawiedliwość i jedność społeczną. Dlatego też rok 2010 ustanowiono Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym.

Cele przewodnie polityki społecznej w zakresie przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społeczOto lista rzeczy (wg Komisji Europejskiej), które nemu na lata 2008 – 2010 zostały uzgodnione państwa Unii Europejskiej mogą zrobić wspólnie: w konsultacjach z przedstawicielami władz samorządowych, partnerami społecznymi, środowiskiem • Zachęcić do pełnego zaangażowania w walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym wszystnaukowym oraz organizacjami pozarządowymi i są kie jednostki społeczne, państwowe i prywatne, ujęte w ramach trzech priorytetów: zarówno na poziomie europejskim jak i w kraju; • Zainspirować wszystkich obywateli Unii Europej1. Przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społeczskiej do walki z ubóstwem i wykluczeniem sponemu dzieci łecznym; 2. Integracja przez aktywizację społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym • Wysłuchać potrzeb i zmartwień tych, którzy cierpią z powodu ubóstwa i wykluczenia społecznego; 3. Rozwój wysokiej jakości usług społecznych • Nawiązać współpracę ze społeczeństwem obywatelskim i organizacjami pozarządowymi, które walWszystkie ww. priorytety są realizowane poprzez czą z ubóstwem i wykluczeniem społecznym; krajową politykę społeczną, przy dużym wkładzie działań w ramach funduszy i programów Unii Europejskiej • Pomóc w zniszczeniu stereotypów i napiętnowania wskutek ubóstwa i wykluczenia społecznego; (w tym Europejski Fundusz Społeczny jako wiodący).

7 Promować społeczeństwo, które dba o rozwój jakości życia, dobrobyt społeczny i o równe możliwości dla wszystkich; • Stymulować solidarność między pokoleniami i zapewnić zrównoważony wzrost.

nej jest ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych, długotrwała ciężka choroba, wielodzietność, rodziny niepełne, alkoholizm bezdomność, przemoc w rodzinie, sieroctwo, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, zdarzelosowe, sytuacja kryzysowa, narkomania, brak Problemy Społeczne w woje- nia umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży wództwie zachodniopomorskim opuszczającej placówki opiekuńczo – wychowawcze, klęski żywiołowe lub ekologiczne. (lata 2007 – 2009) Poniżej zostały przedstawione dane dotyczące zmian w tym zakresie w województwie zachodniopoW województwie zachodniopomorskim najczęstszymi powodami przyznania pomocy społecz- morskim na przestrzeni ostatnich 3 lat (2007-2009). Powody przyznania pomocy społecznej Liczba rodzin

Powód trudnej sytuacji życiowej

ogółem

liczba osób w rodzinach

w tym: na wsi

lata

lp.

2007

2008

2009

2007

2008

2009

ubóstwo

1

45 709

39 734

38 479

20 496

17 400

15 854

sieroctwo

2

1 031

856

465

307

284

175

3 382

2885

1 605

bezdomność

3

2 150

2 220

2 735

300

332

343

2 708

2 942

3 584

potrzeba ochrony macierzyństwa

4

2 699

4 232

4 891

1 474

2 214

2 612

12 228

20 494

24 083

w tym: wielodzietność

5

695

2 115

2 729

387

1 248

1 721

4 439

12 581

16 241

bezrobocie

6

41 305

33 236

35 010

19 620

15 526

16 117

13 6587 106 967 110 321

niepełnosprawność

7

21557

21 273

20 867

7 472

7 191

7 051

50 108

47 899

45 696

długotrwała lub ciężka choroba

8

18 265

18 725

19 466

6 902

6 627

6 725

44 869

43 005

43 480

bezradność w sprawach opiek. – wych. i prowadzenia gospodarstwa domowegoogółem

9

13 853

11 750

11 200

6 385

5 391

5 196

56 343

47 357

44 108

w tym: rodziny niepełne

10

9 108

7 920

7 817

3 172

2 894

2 954

29 067

25 460

25 166

rodziny wielodzietne

11

4 594

3 859

3 211

2 902

2 420

2 022

28 277

23 846

19 587

przemoc w rodzinie

12

640

766

579

259

382

290

2 076

2 519

2 101

alkoholizm

13

6 451

5 492

4 894

2 741

2 325

1 968

15 534

12 845

11 168

narkomania

14

421

317

308

114

67

47

910

777

537

15

845

783

894

194

208

243

1 426

1 301

1 410

16

103

61

193

28

11

44

181

108

310

17

1

8

7

0

1

0

2

22

11

zdarzenie losowe

18

388

463

420

194

177

138

10 33

1 217

1 070

sytuacja kryzysowa

19

292

649

350

33

81

65

786

14 9442

946

klęska żywiołowa lub ekologiczna

20

58

676

18

42

529

10

123

1 660

55

potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi

21

brak danych

0

0

brak danych

0

0

brak danych

0

0

trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo – wychowawcze trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy

Dane Wydziału Polityki Społecznej Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie

2007

2008

2009

14 0371 11 6483 107 541

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

•

8

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

Rzeczywista liczba rodzin i osób objętych pomocą społeczną

wyszczególnienie

Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych i zadań własnych ( bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania)

Pomoc udzielana w postaci pracy socjalnej

w tym: wyłącznie w postaci pracy socjalnej

liczba rodzin

liczba osób, którym przyznano decyzją świad.

ogółem

w tym: na wsi

2007

124 843

77 457

33 251

227 140

2008

111 172

71 621

29 945

200 600

2009

109 427

70 952

29 894

197 492

2007

x

43 053

19 260

123 847

2008

x

41 743

17 045

112 214

2009

x

26 218

14 932

114 505

2007

x

9 820

3 369

24 464

2008

x

9 116

3 498

23 238

2009

x

7 770

2 769

19 096

rok

liczba osób w rodzinach

Dane Wydziału Polityki Społecznej Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie

Z analizy danych wynika, iż od 2007 r. do 2009 r. spadła ilość rodzin oraz liczba osób w rodzinach, którym udzielono pomocy społecznej w przypadkach, gdy powodem przyznania pomocy społecznej było ubóstwo, sieroctwo, niepełnosprawność, brak jednego z rodziców, wielodzietność, alkoholizm i narkomania. Z roku na rok większej pomocy społecznej udzielano w województwie zachodniopomorskim rodzinom bezdomnym. Dla osób bezdomnych w okresie zimy 2009/2010 przygotowano m.in. 1595 miejsc w 36 schroniskach, 8 noclegowniach i w 21 domach pomocy społecznej (miejsca interwencyjne w sytuacji kryzysowej). Niepokojące jest zjawisko bezrobocia, które w 2008 r. opadło i wzrosło na nowo w 2009 r. W związku z kryzysem ogólnoświatowym, który dotyka również nasz kraj, zjawisko bezrobocia w 2010 r. może na terenie województwa zachodniopomorskiego jeszcze wzrosnąć (upadłość stoczni i innych zakładów pracy niewątpliwie przyczyni się do wzrostu bezrobocia w najbliższym czasie).

W województwie zachodniopomorskim na pomoc społeczną różnego rodzaju ze środków samorządów gminnych i powiatowych oraz z budżetu państwa wydatkowano następujące kwoty: 2007 r. – 162.497.069 zł, 2008 r. – 165.502.747 zł, 2009 r. – 172.984.448 zł. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej jako krajowy organ wykonawczy dla Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym 2010 w Polsce w dniu 31 sierpnia 2009 r. ogłosiło krajowy nabór wniosków o dofinansowanie projektów mających na celu wspieranie działań w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, a następnie dokonało wyboru 60 wniosków, które uzyskały najwyższą średnią ocenę członków Komisji Oceny Wniosków. Kwota dofinansowania tychże 60 projektów to 2.445.445,24 zł. Pośród najlepszych projektów 3 z nich będą realizowane w województwie zachodniopomorskim.

9

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

Wysoką ocenę uzyskał projekt przygotowany przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Policach, pn. ,,Starość nie musi być samotna’’, z proponowanym dofinansowaniem 49.500 zł, projekt ,,Jesień życia nie musi być szara” Borneńskiego Centrum Inicjatyw Społecznych UNIVERSUM w Bornem Sulinowie, z kwotą dofinansowania 34.596 zł, oraz ,,Stop bezsilności - pora na działanie” Powiatu Goleniowskiego, z kwotą zaproponowaną dotacji: 41.050 zł. W województwie zachodniopomorskim podejmowane są również działania mające na celu przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w ramach realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Wszystkie powiaty Województwa Zachodniopomorskiego realizują projekty systemowe. Priorytetem tych działań jest m.in. zapobieganie wykluczeniu społecznemu. W Gryfinie działania ukierunkowane są na niewydolnych wychowawczo i dysfunkcyjnych rodziców, którzy zagrożeni są odebraniem dzieci do pieczy zastępczej. Powiat łobeski także w ramach realizacji projektu podejmuje pracę z rodzicami biologicznymi niezaradnymi życiowo, bezrobotnymi, których dzieci przebywają w pieczy zastępczej. Wprowadzane są osoby sprawujące funkcję asystenta rodziny. Poza tym pracują z doradcą zawodowym wskazującym realne szanse podjęcia zatrudnienia z uwzględnieniem posiadanych kwalifikacji i umiejętności. Także w powiecie łobeskim już od 2005 r. funkcjonuje Centrum Integracji Społecznej, które przy współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy osiąga znaczące sukcesy w aktywizacji społeczno zawodowej osób którym nie powiodło się w życiu, a które są zdeterminowane do zmiany jego stylu i swojej mentalności oraz sposobu patrzenia na rzeczywistość. Powiat goleniowski, zapobiegając wykluczeniu społecznemu, zabezpiecza osoby bezrobotne, nieaktywne zawodowo, usamodzielnianych wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych i rodzin zastępczych. W roku 2010 dodatkowo będzie podejmowana praca z rodzicami biologicznymi, którzy zagrożeni są odebraniem dzieci do pieczy zastępczej oraz tymi którym już odebrano dzieci. Systematyczność podejmowanych działań wspomagana będzie przez asystenta rodziny.

nymi zagrożonymi wykluczeniem społecznym, a także z usamodzielnianymi wychowankami. Powiat gryficki podejmuje pracę w ramach projektu systemowego z osobami niepełnosprawnymi zagrożonymi wykluczeniem społecznym, a także z młodzieżą usamodzielnianą. W kwietniu br. planowane jest rozpoczęcie działalności przez Centrum Integracji Społecznej, gdzie będzie podejmowana praca głęboko aktywizująca społecznie i zawodowo osoby niezaradne, bezrobotne a także niepełnosprawne. Miasto Świnoujście, realizując projekt systemowy, ukierunkowało działania na zapobieganie wykluczeniu społecznemu dzieci i młodzieży w wieku od 15 do 25 lat pod nazwą „Stać mnie na więcej”.

Powiat Koszaliński, standaryzując usługi w zakresie rodzinnej opieki zastępczej, przeciwdziała wykluczeniu społecznemu. We współpracy z Koszalińskim Centrum Wspierania Inicjatyw Społecznych realizowany jest projekt finansowany ze środków UE w ramach POKL. Cel projektu obejmuje wypracowanie zasad współpracy pomiędzy instytucjami w zakresie pracy Powiat szczecinecki podejmuje pracę w ramach z rodzinami zastępczymi oraz określenie optymalprojektu systemowego z osobami niepełnospraw- nego sposobu postępowania poszczególnych in-

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

10 stytucji na rzecz rodzin zastępczych i powrotu dzieci ich powstawania napisano już bardzo wiele. Wiele, bo też wiedza w tym zakresie, zarówno teoretyczdo rodzin biologicznych. na jak i praktyczna jest ogromna. Za wiedzą tą nie W województwie zachodniopomorskim zare- nadążają jednak działania rządów, skoro likwidacja jestrowanych jest 7 Centrów Integracji Społecznej: tych zjawisk jest tak powolna. Wydaje się, że probw Łobzie, Barlinku, 2 w Szczecinie, Stargardzie Szcze- lem ten, zarówno w świecie, Europie, czy w Polsce, cińskim, Białogardzie, Rogozinie, które realizują za- ciągle traktowany jest ,,po macoszemu”. Podobne dania w zakresie aktywizacji osób zagrożonych wy- odczucia można mieć analizując wydatkowane na kluczeniem społecznym. Centra działają w różnych sferę pomocy społecznej środki z budżetów samobranżach, oferując różnego rodzaju usługi, działal- rządów lokalnych. Jakże często samorządy uchwaność wytwórczą i remontową. Działalność Centrów lając budżet zdecydowanie większą wagę przykłama niewątpliwie duże znaczenie dla poprawy sytua- dają do realizacji innych zadań, które wydają się cji życiowej osób, które mają problemy z przystoso- ważniejsze, może bardziej spektakularne. A może waniem, radzeniem sobie, jednakże wykazujących na początek wystarczyłoby, aby przy planowaniu budżetów i podziale środków publicznych zachowolę zmiany swojego życia. wano odpowiednie proporcje, tzw. złoty środek, W Kołobrzegu i Stargardzie Szczecińskim działa- uwzględniając realne potrzeby w zakresie pomocy ją zakłady aktywności zawodowej, które są bardzo społecznej? Należy mieć nadzieję, że rok 2010 jako ważne na lokalnych rynkach pracy jako zakłady ak- Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem tywizujące osoby z orzeczoną niepełnosprawnością, Społecznym, ze swoimi szczytnymi celami, dokobowiem - co oczywiste - nie każdy niepełnosprawny na wielkich, pozytywnych zmian w świadomości jest w stanie znaleźć pracę i pracować na otwartym i w mentalności wszystkich ludzi, a najbardziej tych, rynku pracy. Dla wielu możliwość zatrudnienia stwa- którzy mają znaczący wpływ na kreowanie polityki rzają zakłady aktywności zawodowej, jak również integracji społecznej w Polsce i w terenie. Należy zakłady pracy chronionej, których w województwie mieć nadzieję, że wszystkie zamierzenia Komisji zachodniopomorskim jest 46, w tym 12 spółdzielni Europejskiej związane z rokiem 2010 zostaną zrealizowane. inwalidów i niewidomych. Bieda i wykluczenie społeczne to zjawiska znane i uświadamiane w każdym społeczeństwie. Na tematy ubóstwa, wykluczenia społecznego, przyczyn

Mariola Cieśla Dyrektor Wydziału Polityki Społecznej Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki

Materiały źródłowe: • artykuł ,,Ubóstwo w Polsce na tle UE 2008 r.” e- Gospodarka, Regina Anam • Krajowy Program Wdrażania Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym 2010, • artykuł ,,Ubóstwo” Janusz Czapiński, publikowany w Rynek Pracy i Wykluczenie Społeczne w Kontekście Percepcji Polaków - Diagnoza Społeczna 2009, • artykuł ,,Zróbmy coś z biedą” - 17 października 2009 -

Międzynarodowy Dzień Walki z Ubóstwem - internet • sprawozdawczość realizowana przez Wydział Polityki Społecznej w Zachodniopomorskim Urzędzie Wojewódzkim w Szczecinie Zdjęcia pochodzą ze strony internetowej „2010 – Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym” www.2010againstpoverty.eu

11

Polityka społeczna priorytetem rozwojowym Polski Skąd u Pana - rektora Wyższej Szkoły Administracji Publicznej, zainteresowanie polityką społeczną? Generalnie pasjonuje mnie sprawa mechanizmów rozwojowych państwa. Od czasu kiedy stałem się politykiem, jestem zafascynowany mechanizmem rozwojowym i zastanawiam się, co robić, aby ten mechanizm był jak najskuteczniejszy. Dziś wydaje mi się, iż to polityka społeczna ma dla rozwoju kraju znaczenie zasadnicze. Innymi słowy, do polityki społecznej doszedłem w drodze rozważań o tym, jak najskuteczniej dojść do efektywnego rozwoju. Uważam, za profesorem Czapińskim, iż to w kapitale ludzkim kryją się największe rezerwy rozwojowe w Polsce. Można już powiedzieć, że doszliśmy do poziomu w miarę dobrego rozwoju mechanizmów natury ekonomicznej, natomiast jeżeli chodzi o kapitał ludzki, to nadal drzemią w nim olbrzymie niewykorzystane zasoby. I tu jest pole do działania. Pozwolę sobie w tym miejscu ponownie przytoczyć profesora Czapińskiego, który mówi wprost, że jeśli Polska w najbliższych latach nie ustawi swojej polityki społecznej w taki sposób, aby podnieść wartość kapitału A czy dla rozwoju naszego województwa, dość ludzkiego, to czeka nas kryzys społeczny, który przeło- mocno odczuwającego przecież skutki transży się na wymiar ekonomiczny. formacji ustrojowej, polityka społeczna i zainZatem, w dzisiejszym świecie ci, którzy mają „lepszy” teresowanie osobami wykluczonymi było przez kapitał ludzki, odnoszą sukcesy, bowiem to na tym polu ostatnie lata strategicznym polem działań? toczy się walka konkurencyjna. I w drugą stronę - podstawowym polem konkurencji jest jakość kapitału społecznego, zaznaczam „społecznego” nie – „ludzkiego”. Nie indywidualne wykształcenie, ale możliwość współpracy pomiędzy ludźmi stanowi kryterium sukcesu społecznego, dlatego tak ważny jest poziom wzajemnego zaufania. Tam, gdzie nie ma zaufania, nie ma również współpracy, a u nas, jak pokazują badania, współczynnik zaufania jest najniższy w Europie! Polak zapytany: „Czy ufasz ludziom, którzy ciebie otaczają?”, odpowiada: „Nie”. Oto dlaczego wydaje mi się, iż główne zadania rozwoje kraju stoją przed polityką społeczną, ale co gorsza, często politycy nie widzą, jak ważna jest potrzeba podniesienia wartości kapitału społecznego. W polityce społecznej znajduje się klucz do rozwoju, którego podstawą jest zbudowanie „tkanki społecznej”. Oznacza to wciągnięcie do głównego nurtu wszystkich, a szczególnie tych, którzy znaleźli się poza marginesem głównego nurtu, to jest osoby wykluczone, które powinny dołączyć do grona aktywnych obywateli.

Z przykrością muszę stwierdzić, że nie! Dotąd było zafascynowanie głównie wszystkimi ekonomicznymi aspektami życia, a sprawy społeczne traktowano jako pewną konieczność, a niej jako element polityki rozwoju i to właśnie dość boleśnie odczuło nasze województwa i duża część jego mieszkańców. Tak naprawdę, dopiero od pewnego czasu na szczeblu krajowym widać zmianę myślenia o polityce społecznej, która – mam nadzieję – przełoży się na szczebel niższy. W słynnym dokumencie rządowym„Polska 2030”, przygotowanym przez ministra Boniego, widać zmierzanie polityki rozwoju w stronę polityki społecznej, która jest jednym z priorytetów wyeksponowanych w tym dokumencie. Byłby to faktycznie istotny przełom, który jednak na razie nie przekłada się na niże szczeble oraz na programy operacyjne, działania, projekty. Nadal jest się dość trudno przebić z pomysłami, które mogłyby mieć zastosowanie praktyczne. Przykład? My tutaj z kilkoma partnerami na terenie województwa realizowaliśmy w poprzednich latach projekt pod szyldem

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

WYWIAD Z.... Włodzimierzem Puzyną – Rektorem Wyższej Szkoły Administracji Publicznej

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

12 Equala „Praca w Posagu”, którego celem było poszukiwanie instrumentów aktywizacji społecznej zdegradowanych obszarów wiejskich, przede wszystkim wsi popegeerowskich. W ramach projektu próbowaliśmy opracować nowe standardy, model aktywizacji, których dotychczasowy system nie był w stanie stworzyć. I chyba udało się nam znaleźć klucz do rozwiązania problemu, wyprowadzić pewne wnioski systemowe, które pozwoliłyby na upowszechnienie sprawdzonego wzorca. Okazuje się, iż nikt tymi wnioskami systemowymi nie jest zainteresowany. Mógłby Pan przytoczyć najważniejsze wnioski, które wypływały z realizacji wspomnianego projektu? W „Pracy w posagu” doszliśmy do wniosku, iż dotychczasowy system przyjął zły paradygmat, że poprzez pracę nastąpi integracja społeczna osoby wykluczonej oraz jego rodziny. A  powinno być odwrotnie - aktywizacja zawodowa dokona się poprzez integracje społeczną. W  ludziach należy rozbudzić apetyt na normalne życie, następnie doprowadzić ich „za rękę” do tego lepszego życia. Czasami również należy poprawić ich fizyczne defekty, braki w uzębieniu, stan zdrowia, aby wzmocnić ich samoocenę. Często ludzie, którzy są wykluczeni, nie zdają sobie z tego sprawy, zwłaszcza na terenach popegeerowskich wytworzył się inny świat, wręcz inna cywilizacja, oni żyją w pewnej izolacji fizycznej od reszty świata i stworzyli własny tryb życia, polegający na zaspokajaniu doraźnych potrzeb. Tam nie ma klasycznego rytmu dnia, w którym tata pracuje, mama zajmuje się domem. Ten wypaczony rytm później powielają dzieci. Pierwszy krok – wyrwać tego człowieka z otoczenia, które jest degradujące, czy patologiczne, a zwłaszcza młodych ludzi, bo ich można jeszcze jakoś uformować. Taka była zasada działań związanych z projektem. Szukaliśmy odpowiedzi na pytanie: jak zadziałać, aby osoby wykluczone wyciągnąć z wykluczenia. Problemem jest, że wielu z nich ma głęboko zakorzeniony kompleks niższości, nie mają dobrego mniemania o sobie, ani adekwatnej samooceny. Cały świat się od nich odwrócił, a jeśli mają kontakt ze światem, to ten ich odpycha. Pierwszą więc rzeczą jest wyciągnąć do nich rękę (ci ludzie już nawet nie wierzą, że ktoś może do nich wyciągnąć rękę). Następny krok to przenieść ich w sferę, której nie znają, a która jest dobra i która na ogół zaczyna się im podobać, a w jeszcze następnym kroku, mówiąc w największym skrócie, należy im zorganizować drogę do tego lepszego świata. Po pierwszych krokach, na ogół chętnie idą do niego sami.

Czy obecny system pomocy społecznej korzysta z wniosków wynikających z  realizacji projektu „Praca w Posagu”? Obecna sytuacja jest paradoksalna, bowiem środki pomocy społecznej przyczyniają się do utrwalania patologii, ale dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że środki pieniężne są przyznawane bezwarunkowo: one się należą i nic w zamian nie można od klientów zażądać. Tu jest podstawowy błąd systemu pomocy społecznej. Kolejny to fakt, iż Ośrodek Pomocy Społecznej jest osadzony w Gminie, a Urząd Pracy w Powiecie. Między tymi instytucjami zazwyczaj nie ma żadnej kooperacji, gdyż funkcjonują na dwóch różnych poziomach, odległościach służbowych, przepisach. Podstawową zasadą, która winna być respektowana przy aktywizacji społecznej jest zasada łączenia tych dwóch instrumentów pomocy i aktywizacji zawodowej. Dopiero wtedy system może zadziałać. Innymi słowy: „dostaniesz pieniądze, ale pod warunkiem, że zrobisz to i to”. Pozostaje jeszcze problem wpływów otoczenia. Jeżeli tych ludzi wyrwie się nawet pojedynczo czy całą rodziną z otoczenia, z całej wsi, która pije i ma swój styl życia, a po jakimś czasie tam wrócą, to prędzej czy później znowu wpadną w rytm dyktowany przez otoczenie. Wniosek - trzeba także wpływać i oddziaływać na otoczenie, żeby ono wzmacniało pozytywny efekt tych naszych działań aktywizujących. Co by Pan jeszcze powiedział na koniec naszym czytelnikom? W naszym projekcie odkrywaliśmy świat, z którego istnienia nie zdawaliśmy sobie sprawy. Świat, do którego nie dojeżdżają autobusy PKS, a jeśli zajedzie, to jest to Gimbus, do którego nikt nie wsiada, gdyż dzieci nie uczęszczają do szkoły. Świat, w którym rodzice nawet się cieszą, że dzieci powielają ich model, bo w pewnym stopniu czułyby dyskomfort, gdyby „im się udało”. Dlatego uważam, że traktowanie polityki społecznej jako pewnego balastu budżetowego jest błędem, a ranga tej dziedziny polityki powinna zostać poddana gruntowanemu przewartościowaniu i uznaniu jej za priorytet rozwojowy naszego kraju, aby miejsc wykluczenia było jak najmniej. Dziękuję za rozmowę. Rozmawiał Piotr Szeszko Główny specjalista Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

13

Wdrażanie Priorytetu VII w województwie zachodniopomorskim Znajdujemy się niemalże w połowie okresu programowania przypadającego na lata 2007-2013. Bogatsi o nowe doświadczenia, stawiamy wciąż nowe wyzwania zarówno nam, jako Instytucji Pośredniczącej, jak i potencjalnym wnioskodawcom, których projekty są coraz lepiej przygotowane i przynoszą coraz lepsze efekty.

W ramach komponentu regionalnego Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie odpowiada za wdrażanie czterech priorytetów w obszarze rynku pracy, integracji społecznej, przedsiębiorczości oraz edukacji. Od początku wdrażania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki zajmujemy, jako Instytucja Pośrednicząca, czołowe miejsca w rankingu ogólnopolskim. Według stanu na dzień 1 marca 2010 r. poziom wydatkowania środków ukształtował się na poziomie 24,3%, co plasuje Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie na drugiej pozycji w kraju. Stopień kontraktacji natomiast, założonej w Planie Działania na 2010 rok, przekroczył średnią krajową i wyniósł 69,3 %, lokując WUP Szczecin na I miejscu w Polsce. Pozycję lidera zajmujemy także w ramach realizacji Priorytetu VII Promocja Integracji Społecznej. W tym obszarze stopień wykonania kontraktacji założonej w Planie Działania na rok 2010 wyniósł (wg stanu na 1 marca 2010) 66,5% przekraczając średnią krajową o 19 %. Tak wysokie rankingi motywują do kolejnych działań, które pozwolą na realizację założeń określonych w Planie Działania. W lutym ogłoszony został konkurs otwarty na dofinansowanie projektów w ramach Poddziałania 7.2.1.

Konkurs cieszył się ogromnym zainteresowaniem, trudno więc się dziwić, że wpłynęło łącznie 71 wniosków. Alokacja przeznaczona na konkurs wynosiła 10 939 882 PLN. Ocenie merytorycznej podlegało 57 wniosków. W ramach pierwszego posiedzenia Komisji Oceny Projektów pozytywnie oceniono 26 projektów, rekomendowano do dofinansowania 9 projektów, natomiast na liście rezerwowej znalazło się 17 wniosków. Celem Poddziałania 7.2.1 jest wsparcie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, poprzez przywrócenie tym osobom szans na aktywny udział w życiu społecznym i zawodowym. Działania realizowane w ramach projektu powinny zmierzać do eliminowania dyskryminacji oraz barier (organizacyjnych, prawnych, psychologicznych i innych) na jakie napotykają osoby zagrożone marginalizacją społeczną. Należą do nich między innymi osoby niepełnosprawne, bezdomne, imigranci, osoby opuszczające placówki opiekuńczo – wychowawcze lub zakłady karne i inne (zdefiniowane w Ustawie o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku). W ramach ogłoszonego w lutym Konkursu szczególnie priorytetowo traktowane były projekty, w których wsparcie kierowane było do osób niepełnosprawnych. Wynika to z faktu, że województwo zachodniopomorskie posiada najniższy w kraju wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Wnioskodawcy, którzy kierowali swoje działania w 100% do osób niepełnosprawnych mogli uzyskać dodatkowe punkty w ramach kryteriów strategicznych. W obszarze grup priorytetowych znalazły się też osoby po 45. roku życia, zagrożone marginalizacją społeczną, których sytuacja zawodowa i społeczna jest szczególnie niekorzystna. W lutym br. ogłoszony został także konkurs w ramach Poddziałania 7.2.2. Na dzień 12 kwietnia zaplanowano pierwsze posiedzenie Komisji Oceny Projektów. W ramach Poddziałania przewiduje się realizację projektów ukierunkowanych na wspieranie tworzenia i funkcjonowania instytucji ekonomii społecznej, a także otoczenia, które poprzez dostarczanie niezbędnej wiedzy i doświadczenia umożliwią rozwój i funkcjonowanie tychże podmiotów. Istotą projektów realizowanych przez Wnioskodawców powinno być zapewnienie trwałości funkcjonowania instytucji wspierających

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

EFS w Województwie Zachodiopomorskim

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

14 ekonomię społeczną w taki sposób, aby instytucje objęte wsparciem funkcjonowały nie tylko w okresie realizacji projektu, ale też po ich zakończeniu. Kolejne wyzwanie, jakie stoi przed pracownikami Wydziału Promocji Integracji Społecznej, jest organizacja Konkursu w ramach tzw. „małych grantów”. Działanie 7.3 ukierunkowane jest na wsparcie dla rozwoju inicjatyw na rzecz aktywizacji i integracji społeczności lokalnych, przyczyniające się do realizacji strategii rozwoju kapitału ludzkiego na terenach wiejskich. Projekty powinny prowadzić do zwiększenia uczestnictwa mieszkańców w życiu społecznym swojej miejscowości oraz realizować działania na rzecz rozwiązywania problemów społecznych na tych terenach. Istotą działania 7.3 jest wsparcie podmiotów o mniejszym potencjale organizacyjnym, które nie miałyby możliwości realizacji projektów w ramach pozostałych Działań Priorytetu VII. Doświadczenia ubiegłego roku wskazują, że zainteresowanie Działaniem jest bardzo duże, niestety, jakość projektów jest jeszcze bardzo słaba. Problem polega na tym, że składane projekty często nie mają charakteru inicjatywy oddolnej lub mają ją w ograniczonym stopniu. Dlatego też w Dokumentacji Konkursowej szczególny nacisk położono na wyjaśnienie istoty i charakteru inicjatywy oddolnej. Szczególne wsparcie dla podmiotów planujących aplikowanie o środki w ramach inicjatyw lokalnych, zapowiedziały także Regionalne Ośrodki Europejskiego Funduszu Społecznego w Szczecinie i Koszalinie. Równolegle z organizacją konkursów, przewidzianych w Planie Działania na rok 2010, trwa proces weryfikacji wniosków o dofinansowanie projektów realizowanych w trybie systemowym, składanych przez ośrodki pomocy społecznej oraz powiatowe centra pomocy rodzinie. Większość wniosków uzyskało już pozytywną ocenę merytoryczną, a wnioskodawcy są w trakcie przygotowywania załączników niezbędnych w procesie podpisywania umów. W porównaniu z rokiem ubiegłym, proces ten przebiega zdecydowanie sprawniej. Wynika to głównie z faktu, że wnioskodawcy systemowi składają nie tylko dużo lepsze jakościowo i merytorycznie wnioski, ale także potrafią precyzyjnie i świadomie zaplanować działania, które będą realizowane w roku 2010. Dodatkowo mogą oni liczyć na wsparcie doradców w Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej, którzy służą pomocą nie tylko w przygotowaniu wniosku o dofinansowanie, ale także pomagają w określeniu kierunków rozwoju. Wpływ na usprawnienie procesu weryfikacji wniosków o dofinanso-

wanie oraz aneksowania umów ma również sprawniejsze rozliczanie wniosków o płatność w odniesieniu do projektów realizowanych w roku 2009. Jest to niezwykle ważne, ponieważ warunkiem otrzymania I transzy w roku 2010 jest rozliczenie minimum 70% przyznanego dofinansowania w roku ubiegłym. Wymagany poziom rozliczenia (wg stanu na dzień 30.03.2010) osiągnęło 80% wnioskodawców systemowych, co biorąc pod uwagę doświadczenia roku ubiegłego, jest sukcesem. Na rok 2010 przewidziano również realizację projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej. Jego celem jest poniesienie kwalifikacji zawodowych  pracowników służb społecznych w województwie zachodniopomorskim. Projekt przewiduje nie tylko szkolenia pracowników instytucji pomocy i integracji społecznej, ale także specjalistyczne doradztwo dla tych jednostek, w szczególności dotyczące realizacji działań w obszarze aktywnej integracji i pracy socjalnej. Dodatkowym elementem projektu ROPS w roku 2010 jest przeprowadzenie ewaluacji projektów systemowych realizowanych przez ośrodki pomocy społecznej oraz powiatowe centra pomocy rodzinie. W Planie Działania dla Priorytetu VII na rok 2010 przewidziano także dofinansowanie projektów innowacyjnych. Wnioskodawcy, którzy planują realizację projektu innowacyjnego, mogą opracowywać działania wpisujące się w dwa obszary: − Poszukiwanie metod wczesnej interwencji socjalnej i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu dzieci i młodzieży, − Zwiększenie oferty istniejących, wykreowanie nowych instytucji działających na rzecz integracji społecznej grup marginalizowanych, wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym. Planowany termin konkursu przypada na II kwartał 2010 roku. Podsumowując dotychczasowy poziom wdrażania Priorytetu VII w województwie zachodniopomorskim, możemy być dumni, że praca włożona przez pracowników Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie przynosi efekty. Przekładają się one nie tylko na statystki i rankingi, ale przede wszystkim przynoszą wymierne korzyści mieszkańcom naszego regionu. Wzorem dotychczasowych doświadczeń dołożymy wszelkich starań, aby oczekiwania beneficjentów i projektodawców zostały spełnione. Anna Kunikowska Wydział Projektów Integracji Społecznej PO KL Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie

Profesjonalne kadry – lepsze jutro - projekt systemowy Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w roku 2010 Z dniem 1 stycznia 2010 r. rozpoczęła się realizacja kolejnej edycji projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej pn.: „Profesjonalne kadry – lepsze jutro” . Realizacja projektu jest odpowiedzią na wzrastające potrzeby w zakresie pomocy i integracji społecznej w regionie. Wymuszają one poszukiwanie nowych rozwiązań w celu podniesienia jakości życia mieszkańców regionu, którzy ze względu na trudną sytuację życiową mają ograniczony udział w życiu rodzinnym, zawodowym i społecznym. Stanowi to wyzwanie dla pracowników służb społecznych, którzy w celu realizacji nowych zadań, potrzebują dostępu do specjalistycznych szkoleń, dostarczających praktycznej wiedzy i umiejętności. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej wychodząc naprzeciw zdiagnozowanym problemom społeczno-gospodarczym w regionie oraz potrzebom pracowników pomocy i integracji społecznej, przystąpił do realizacji projektu systemowego, wspomagającego sferę metodyki pracy socjalnej. Celem głównym projektu jest wzmocnienie i doskonalenie potencjału pracowników służb społecznych odpowiedzialnych za realizację zadań w zakresie pomocy i integracji społecznej w województwie zachodniopomorskim. Ponadto, w ramach projektu założono realizację czterech celów szczegółowych: • rozwinięcie zdolności psychospołecznych w zakresie pracy z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym, nabycie umiejętności radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania problemów w pracy zawodowej, • wzrost umiejętności i kompetencji zawodowych w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym przy wykorzystaniu instrumentów aktywnej integracji, • podniesienie kwalifikacji w zakresie zarządzania i rozliczania projektów w ramach PO KL • zwiększenie dostępu do specjalistycznych szkoleń. Ze wsparcia w ramach projektu korzystać mogą pracownicy/wolontariusze pomocy i integracji społecznej z województwa zachodniopomorskiego, w tym w sposób szczególny pracownicy OPS i PCPR, pozostali pracownicy/wolontariusze jednostek pomocy i integracji społecznej funkcjonujących w regionie oraz realizujących zadania z zakresu aktywnej integracji, pracownicy/ wolontariusze NGO działających w obszarze pomocy i integracji społecznej, pracownicy publicznych służb zatrudnienia oraz innych służb społecznych.

W ramach zaplanowanych zadań na rok 2010 zaplanowanych zostało ponad 3000 miejsc dla uczestników w różnych formach wsparcia. Działania szkoleniowe: Warsztaty Wsparcie i motywacja, których celem będzie rozwinięcie zdolności psychospołecznych i psychologicznych uczestników w zakresie pracy z osobami zagrożonymi wykluczeniem, w tym nabycie umiejętności radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania problemów w pracy zawodowej. Cykl edukacyjny Innowacyjne formy zarządzania w pomocy społecznej, w ramach którego kadra zarządzająca zostanie zapoznana z nowoczesnymi metodami zarządzania, w tym: współczesnymi kierunkami rozwoju pomocy społecznej, kierowaniem i zarządzaniem superwizyjnym oraz metodami zarządzania zespołem pracowniczym. Cykl edukacyjny Zespoły interdyscyplinarne – tworzenie i funkcjonowanie mający na celu zwiększenie umiejętności przedstawicieli instytucji i organizacji o charakterze lokalnym w zakresie funkcjonowania zespołów interdyscyplinarnych powoływanych do rozwiązywania problemów społecznych. Cykl edukacyjny Żyć z niepełnosprawnością, którego celem jest podniesienie kwalifikacji pracowników zaangażowanych w aktywizację społecznozawodową osób z niepełnosprawnością. Cykl edukacyjny Wsparcie dla rodziny, który zapozna uczestników z efektywnymi metodami pracy z rodziną i jej otoczeniem. Cykl edukacyjny ABC ekonomii społecznej - zapoznanie uczestników z zasadami tworzenia i funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej. Cykl edukacyjny CAL jako metoda integracji i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Spotkania i konferencje: • Spotkania oraz wizyta studyjna w ramach forum wymiany doświadczeń Ośrodek Pomocy Społecznej jako Centrum Aktywności Lokalnej dla uczestników cyklu CAL w roku 2009, • Spotkanie przedstawicieli ROPS w ramach współpracy i wymiany doświadczeń stosowanych w regionach metod aktywnej integracji,

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

15

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

16 • Dwudniowa konferencja pn. Spójność społeczna – od teorii do praktyki. Znaczenie pomocy i integracji w budowaniu spójności społecznej, • Spotkania Realizacja projektów systemowych w Priorytecie VII PO KL realizowane z udziałem przedstawicieli Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie, • Spotkania pn.: Współpraca publicznych służb zatrudnienia z pracownikami pomocy społecznej przy podejmowaniu działań aktywizacji społeczno-zawodowej wobec osób objętych wsparciem w ramach PO KL – uczestnikami spotkań będą przedstawiciele PCPR/OPS i PUP. Specjalistyczne doradztwo: Ponadto, cały czas realizowana jest usługa specjalistycznego doradztwa dla ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie. W roku 2010 do dyspozycji uczestników projektu będą: Doradca ds. aktywnej integracji społecznej – wyjaśnianie kwestii merytorycznych związanych z wdrażaniem zadań na rzecz aktywnej integracji, w tym zwłaszcza metodyki pracy socjalnej, metodyki oraz form pracy z rodziną i grupą, form środowiskowej pracy socjalnej; Doradca ds. pozyskiwania i rozliczania dotacji unijnych – pomoc przy konstruowaniu, realizacji i rozliczaniu projektów systemowych i konkursowych PO KL; Doradca ds. aktywności lokalnej i partnerstwa – dostarczanie wiedzy w zakresie budowania sieci współpracy z partnerami społecznymi w celu zwięk-

szenia skuteczności działań aktywizacyjnych na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; Doradca ds. superwizji i grup wsparcia – upowszechnianie znaczenia superwizji w pomocy społecznej jako skutecznego narzędzia zwiększającego efektywność pracy i rozwoju zawodowego pracowników socjalnych. Doradztwo jest realizowane w siedzibach OPS, PCPR oraz ROPS, w formie konsultacji indywidualnych, grupowych, telefonicznych i e-mailowych. Ponadto, organizowane są spotkania informacyjnodoradcze w siedzibie ROPS, których tematyka wynika ze zdiagnozowanych potrzeb w regionie. Na zakończenie warto wspomnieć, że realizacja projektu systemowego „Profesjonalne kadry – lepsze jutro” trwa od października 2007 r. W ramach projektu organizowane są szkolenia, spotkania informacyjne, konferencje dla kadr służb społecznych w województwie zachodniopomorskim. Dotychczas, z różnorakich form wsparcia oferowanych w ramach projektu, skorzystało blisko 1500 osób (ponad 3500 miejsc na szkoleniach, spotkaniach, konferencjach). Serdecznie zapraszamy do aktywnego uczestnictwa w projekcie! Katarzyna Witkowska Koordynator projektu Główny specjalista Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

Pracują dla Was (od lewej): Ziemowit Pawluk, Iwona Klimowicz, Piotr Szeszko, Katarzyna Witkowska, Jerzy Wójtowicz, Marzena Kareńska, Mateusz Skalnicki-Kirpsza, Magdalena Pikuła, Stanisław Kałamaga, Ewa Krukowska, Stefan Kujawski

17

Ruszyła II edycja cyklu edukacyjnego pn. „Centrum Aktywności Lokalnej jako metoda integracji i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu”

W dniach od 31 maja do 2 czerwca 2010 r. w Centrum Szkoleniowo-Konferencyjnym w Połczynie Zdroju odbyła się pierwsza sesja szkoleniowa pn. „Ja jako animator”, otwierająca cykl edukacyjny pn. „Centrum Aktywności Lokalnej jako metoda integracji i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu”. W tym roku do udziału w cyklu edukacyjnym„CAL” zgłosiło się 22 przedstawicieli (pracownik socjalny wraz z osobą decyzyjną w ośrodku) następujących Ośrodków Pomocy Społecznej z woj. zachodniopomorskiego: 1) Ośrodek Pomocy Społecznej w Gryfinie, 2) Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Grzmiącej, 3) Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Karlinie, 4) Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Malechowie, 5) Ośrodek Pomocy Społecznej w Maszewie, 6) Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Sławoborze, 7) Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Szczecinie, 8) Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Szczecinku, 9) Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Szczecinku. Ponadto, w cyklu uczestniczą również przedstawiciele Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej, dzięki czemu zdobywają cenną wiedzę i umiejętności niezbędne w codziennej pracy w charakterze doradców.

Podczas pierwszej sesji szkoleniowej pn. „Ja jako animator”, uczestnicy zapoznali się m. in. z następującymi zagadnieniami: predyspozycje do bycia animatorem, lider a animator społeczny, kompetencje społeczne animatora, animator jako narzędzie zmiany społecznej, planowanie własnego rozwoju, animacja społeczna jako metoda integracji społeczności, mediacje i negocjacje w pracy animatora, kodeks animatora. Zajęcia w ramach niniejszego cyklu są przeprowadzane metodami warsztatowymi przez wysoko wykwalifikowanych trenerów z Stowarzyszenia Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL z siedzibą w Warszawie. Podczas pierwszej sesji szkoleniowej okazało się, że zaproponowana forma prowadzenia zajęć zachęca uczestników do aktywnego udziału w ćwiczeniach, działa mobilizująco i pobudza ich własną kreatywność w rozwiązywaniu problemów stawianych podczas szkolenia. W przeprowadzonych ankietach uczestnicy dali wyraz pełnej satysfakcji i zadowolenia z sesji szkoleniowej. Jedna z uczestniczek napisała: „Teoria poprzedzona była zajęciami praktycznymi, które ukazywały pewne mechanizmy. Cieszę się, że mogłam to przeżyć”. Słowa te najpełniej oddają atmosferę panującą podczas szkolenia. Stefan Kujawski Podinspektor Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

Z życia projektu

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

18

Ubóstwo – analiza przestrzenna problemu Ogłoszenie roku 2010 Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym, ma na celu uwrażliwienie społeczeństw krajów członkowskich Unii Europejskiej na problem ubóstwa i wykluczenia społecznego. Wydawać by się mogło, że zjawisko to jest nieistotne w jednym z najzamożniejszych regionów świata. Nic bardziej mylnego. Badania i analizy wskazują, że aż 84 miliony Europejczyków zmagają się każdego dnia z brakiem środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Niestety, dzisiejsza Europa stoi nie tylko przed wyzwaniami związanymi z budowaniem społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy, ale w dalszym ciągu w dokumentach strategicznych wszystkich państw członkowskich pojawiają się zapisy wskazujące na pilną potrzebę podjęcia działań mających na celu ograniczenie problem ubóstwa.

Zasięg oraz poziom ubóstwa niż w Rumuni, ale i około trzykrotnie niższy niż np. w Wielkiej Brytanii5). w Unii Europejskiej i w Polsce W 1984 roku sformułowano koncepcyjną definicję ubóstwa, która w niezmienionym kształcie obowiązuje nadal w Unii Europejskiej: „ubóstwo odnosi się do osób, rodzin lub grup osób, których środki materialne, kulturowe i społeczne, są ograniczone w takim stopniu, że poziom ich życia obniża się poza akceptowane minimum w kraju ich zamieszkania”1. Podstawą prowadzenia systematycznych analiz dotyczących zasięgu i społecznego zróżnicowania ubóstwa w Unii Europejskiej są wyniki prowadzonego przez wszystkie kraje członkowskie Europejskiego Badania Dochodów i Warunków Życia, EU-SILC2. Za zagrożone ubóstwem uważa się osoby żyjące w gospodarstwach domowych, których dochód do dyspozycji jest niższy od granicy ubóstwa ustalonej na poziomie 60% mediany dochodu w danym kraju (ubóstwo relatywne).3 Zjawisko ubóstwa relatywnego4 w 2007 roku dotyczyło 17% obywateli Unii Europejskiej (od 9% w Czechach, 11% w Słowacji i Niderlandach do 23% w Rumunii, 26% na Łotwie). W Polsce wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym był taki, jak średnia dla 27  krajów Unii i wyniósł 17,6%. Jednocześnie Polska zaliczała się do grona krajów charakteryzujących się najniższym poziomem granic ubóstwa (po uwzględnieniu różnicy w poziomie cen między krajami, poziom ten był około dwukrotnie wyższy Małgorzata Radziukiewicz, Zasięg ubóstwa w Polsce, Warszawa 2006 EU Statistics on Income and Living Condition 3 Ubóstwo w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej w świetle Europejskiego Badania Dochodów i Warunków Życia - EU-SILC 2008, Materiały na konferencję prasową w dniu 28 stycznia 2010 r.. Główny Urząd Statystyczny 2010, s.1. 4 Procent osób w gospodarstwach domowych o wydatkach poniżej 50% średnich miesięcznych wydatków ogółu gospodarstw domowych. 1 2

W Polsce poniżej granicy ubóstwa relatywnego żyło 22% dzieci (w UE 27 - 20% dzieci), w tym w rodzinach wielodzietnych 34% (UE27 – 26%) oraz wśród samotnych rodziców z dziećmi na utrzymaniu 30% (UE27 – 35%). Wśród osób w wieku co najmniej 65 lat w Polsce 12% osób osiągało dochody poniżej granicy ubóstwa (UE27 – 19%, przy czym rozpiętość zjawiska waha się w przedziale od 4% na Węgrzech do 51% na Łotwie). W populacji osób pracujących (w wieku 18 lat i więcej) wskaźnik zagrożenia ubóstwem oszacowano dla Polski na poziomie 12% - jedna z najwyższych wartości wskaźnika ubóstwa wśród tej grupy ludności w Unii Europejskiej (wyższe wartości odnotowano jedynie w Grecji – 14% i w Rumunii 18%). Z kolei wśród osób bezrobotnych analogiczny wskaźnik kształtował się na poziomie 39% (UE27 – 44%).6 Jednym z mierników ubóstwa materialnego jest wskaźnik deprywacji materialnej (niemożność zaspokojenia istotnych potrzeb materialnych i kulturalnych). Jako granicę deprywacji materialnej przyjmuje się brak możliwości zaspokojenia co najmniej 3  z  9  wytypowanych potrzeb, uznanych w warunkach europejskich za podstawowe7. Według założeń metodologicznych przyjętych przez Eurostat, GUS oszacował, że w 2008 r. w Polsce 32% osób w gospodarstwach domowych dotkniętych było deprywacją materialną. Przeciętnie, w zależności od daneSzerzej w: The Social Situation in the European Union 2008, European Commission, Eurostat 2009 6 Pascal Wolff, Population and social conditions - 17 % of EU citizens were at-risk-of-poverty in 2008, Statistic in focus 9/2010, Eurostat 2010. 7 Symptomy ubóstwa: • deklaracja brakli środków finansowych na opłacenie tygodniowego ‘wyjazdu rodziny na wypoczynek raz w roku • deklaracja braku możliwości ze względów finansowych jedzenia 5

go symptomu ubóstwa, wartość wskaźnika oszacoW Polsce, w analizach poświęconych zjawisku wana dla Polski była dwukrotnie wyższa od średniej ubóstwa wykorzystuje się również wprowadzone wartości analogicznego wskaźnika dla wszystkich przez ustawodawcę dwa modele zaspakajania po27 państw Unii Europejskiej. trzeb bytowo-konsumpcyjnych, będących podstawą do określenia kryterium dochodowego, poTabela 1. Polska na tle Unii Europejskiej – wybrane wskaźniżej którego osoba lub rodzina może ubiegać się niki deprywacji materialnej. o wsparcie finansowe z pomocy społecznej. Minimum socjalne i minimum egzystencji są to Wyszczególnienie EU-27 Polska standardy, które umożliwiają zaspokojenie potrzeb na relatywnie niskim poziomie. Wartość obu kategorii Wskaźnik deprywacji materialnej* - % 17 32 szacowana jest poprzez tzw. koszyki (normy zużycia osób w gospodarstwach domowych pakietów dóbr i usług z uwzględnieniem struktury wiekowej członków gospodarstw domowych). opłacenie % osób w gospodarstwach domowych deklarujących brak możliwości realizacji danej potrzeby ze względów finansowych

tygodniowego wyjazdu rodziny na wypoczynek raz w roku

37

63

jedzenie mięsa lub ryb co drugi dzień

9

21

ogrzewanie mieszkania odpowiednio do potrzeb

10

20

9

17

% osób w gospodarstwach domowych nie posiadających ze względów finansowych samochodu

Źródło: Opracowano na podstawie danych Eurostatu.8

Według europejskich badań dochodów i warunków życia przeprowadzonych w okresie 2005 – 2008 wynika, że zasięg ubóstwa relatywnego w Polsce zmniejszył się. Stopa ubóstwa szacowanego w oparciu o te badania zmalała z 21% do 17%, zaś w krajach Unii Europejskiej wskaźnik ten kształtował się w analogicznym okresie na poziomie 16-17%. Tendencja spadkowa w/w wskaźnika świadczy o stopniowym ograniczeniu zróżnicowania sytuacji dochodowej polskiego społeczeństwa w badanym okresie. mięsa, ryb (wegetariańskiego odpowiednika) co rugi dzień • deklaracja braku możliwości ze względu na trudności finansowe ogrzewania mieszkania odpowiednio do potrzeb • brak możliwości pokrycia niespodziewanego wydatku (w wysokości odpowiadającej miesięcznej wartości przyjętej w danym kraju granicy ubóstwa relatywnego, w roku poprzedzającym badanie) • zaległości w terminowych opłatach związanych z mieszkaniem, spłatach rat i kredytów • brak w gospodarstwie domowym ze względów finansowych telewizora kolorowego • brak w gospodarstwie domowym ze względów finansowych samochodu • brak w gospodarstwie domowym ze względów finansowych pralki • brak w gospodarstwie domowym ze względów finansowych telefonu (stacjonarnego lub komórkowego) 8 Combating poverty and social exclusion, A statistical portrait of the European Union 2010, Eurostat 2010.

Minimum egzystencji, zwane również minimum biologicznym wyznacza model zaspokajania potrzeb bytowo-konsumpcyjnych na bardzo niskim poziomie. Minimum egzystencji określa dolną granicę ubóstwa. Funkcjonowanie na poziomie wyznaczonym przez ten model jest równoznaczne z zaspakajaniem podstawowych potrzeb na najniższym z dopuszczalnych poziomów.9 Prowadzenie gospodarstwa domowego poniżej standardu nakreślonego w minimum egzystencji powoduje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka. W ciągu roku wartość koszyka minimum egzystencji dla osoby samotnie gospodarującej wzrosła o 26,9 zł, a dla rodziny z trojgiem dzieci wzrost wyniósł 50,4 zł. Aż 45,4% ogółu kosztów stanowią koszty związane eksploatacją mieszkań. W porównaniu z 2007 rokiem koszyk minimum egzystencji wzrósł w 2008 roku o  4,2  punkty procentowe (p.p.). Na podniesienie dolnej granicy ubóstwa wpływ miał przede wszystkim wzrost kosztów związanych z eksploatacją mieszkań. Jednocześnie wartość koszyka mieszkaniowego wzrosła znacząco wśród gospodarstw osób samotnych (o 11,8 p.p.).10 Minimum socjalne - nakreśla model, w którym potrzeby zaspakajane są na relatywnie niskim poziomie. W koszyku minimum socjalnego znajdują się dobra służące zaspokojeniu potrzeb egzystencjalnych (żywność, schronienie, odzież i obuwie), do wykonywania pracy (transport, łączność), kształcenia (dostęp do edukacji), utrzymywania więzi rodzinnych, kontaktów towarzyskich oraz uczestnictwo w życiu kulturalnym. Minimum socjalne jest uznaDziubińska-Michalewicz Małgorzata, Minimum egzystencji a minimum socjalne, Kancelaria Sejmu Biuro Studiów i Ekspertyz, Informacja Nr 781, Marzec 2001 10 Instytut Pracy i spraw Socjalnych, Badania nad poziomem i strukturą zmodyfikowanego minimum egzystencji w 2008 r. 9

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

19

20

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

Tabela 2. Wartość minimum egzystencji w 2008 roku, w zł Gospodarstwa emeryckie

Gospodarstwa domowe

Wyszczególnienie 1-osobowe

2-osobowe

3-osobowe

4-osobowe

5-osobowe

l-osobowe

2-osobowe

Żywność

169,6

339,1

541,7

690,9

893,5

145,1

290,3

Mieszkanie

194,3

262,3

368,8

477,7

585,5

194,3

262,3

Edukacja

0,0

0,0

38,8

41,6

80,3

0,0

0,0

Odzież i obuwie

11,4

22,7

40,4

56,3

74,0

11,4

22,7

Ochrona zdrowia

7,5

12,5

20,8

34,2

42,3

11,1

19,8

Higiena osobista

10,8

21,0

29,4

34,5

43,1

9,0

17,6

Pozostałe wydatki

19,7

32,9

52,0

66,8

85,9

18,5

30,6

Razem ME

413,2

690,5

1091,8

1402,0

1804,7

389,5

643,2

ME na 1 osobę

413,2

345,3

363,9

350,5

360,9

389,5

321,6

Źródło: Opracowanie na podstawie Badania nad poziomem i strukturą zmodyfikowanego minimum egzystencji w 2008, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

Tabela 3. Wartość minimum socjalnego w 2008 r., w zł. Gospodarstwa emeryckie

Gospodarstwa domowe

Wyszczególnienie 1 -osobowe

2-osobowe

3-osobowe

4-osobowe

5-osobowe

1-osobowe

2-osobowe

Żywność

222,0

444,1

677,7

863,0

1096,6

216,8

433,7

Mieszkanie

306,6

435,0

589,1

745,3

901,9

306,6

435,0

Edukacja

11,8

23,7

105,6

206,1

300,0

0,0

0,0

Kultura i rekreacja

90,3

105,2

135,0

158,5

188,3

78,9

103,0

Odzież i obuwie

36,1

72,3

106,3

142,1

176,1

28,4

56,8

Ochrona zdrowia

34,3

65,7

84,3

101,7

120,4

66,0

128,9

Higiena osobista

23,2

44,8

65,4

75,4

96,0

19,3

36,9

Transport i łączność

76,6

145,1

318,9

318,9

334,6

91,1

139,5

Pozostałe wydatki

64,1

93,5

124,9

130,6

128,6

64,6

93,4

Razem

865,1

1429,3

2207,3

2741,6

3342,4

871,6

1427,0

na 1 osobę

865,1

714,6

735,8

685,4

668,5

871,6

713,5

Źródło: Opracowanie na podstawie Badania nad poziomem i strukturą zmodyfikowanego minimum socjalnego w 2008, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

wane za wskaźnik integracji społecznej. W ujęciu Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych model ten nie oznacza ubóstwa, lecz warunki, które umożliwiają zaspokajanie potrzeb na poziomie minimalnym. W przypadku dominującego modelu rodziny w Polsce (małżeństwo, które posiada na utrzymaniu dwoje dzieci) wartość koszyka minimum socjalnego wzrosła w porównaniu z 2008 rokiem o 76,10 zł Największą wartość koszyka stanowią koszty związane z zakupem żywności i eksploatacją mieszkań. Analiza ubóstwa na poziomie krajowym11 wskazuje na znaczne regionalne rozpiętości tego zjawiska. 11

Metodologia stosowana przez GUS różni się od podejścia Eurostatu.

Zasięg ubóstwa skrajnego, którego granicę przyjęto jako poziom minimum egzystencji, oszacowano w 2007 r. na 6,6% osób, wobec 5,6% osób w 2008 r. Najwyższą wartość tego wskaźnika odnotowano w 2009 roku w województwie świętokrzyskim – 11,3% oraz warmińsko-mazurskim – 9,4%, zaś najniższą w województwie opolskim - 1,8%. W  województwie zachodniopomorskim w 2007 r. 5,8% osób w gospodarstwach domowych żyło poniżej minimum egzystencji, zaś w 2008 roku – 5,7% osób.

Mapa 1. Odsetek osób w gospodarstwach domowych żyjących się poniżej minimum egzystencji (ubóstwo skrajne) w 2008 r.

Odsetek osób żyjących w rodzinach, w których poziom wydatków był niższy od tak zwanej ustawowej granicy ubóstwa wynosił w 2008 r. 10,6%; w roku 2007 - 14,6%. Największą wartością analizowanego wskaźnika charakteryzowały się województwa: świętokrzyskie 18%, lubelskie 15,3%, zaś najniższą województwa: opolskie – 6,8%, mazowieckie i lubuskie -po 7%. W woj. zachodniopomorskim w 2008 r. 11,7% gospodarstw domowych funkcjonowało poniżej ustawowej granicy ubóstwa. Mapa 3. Odsetek osób w gospodarstwach domowych żyjących poniżej ustawowej granicy ubóstwa w 2008 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Stopa ubóstwa relatywnego wynosiła w latach 2007 i 2008 odpowiednio — 17,3% oraz 17,6%. Rozpiętość stopy ubóstwa w 2008 roku zawierała się w przedziale od 11,1% - województwo opolskie do 27,1% – województwo świętokrzyskie. Odsetek osób w gospodarstwach domowych znajdujących się poniżej relatywnej granicy ubóstwa w województwie zachodniopomorskim wynosił w 2008 roku 16,4% i był wyższy od analogicznego wskaźnika z 2007 roku o 1,5 p.p. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Mapa 2. Odsetek osób w gospodarstwach domowych znajdujących się poniżej relatywnej granicy ubóstwa w 2008 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Przestrzenne zróżnicowanie ubóstwa w Polsce znajduje również odzwierciedlenie w  badaniach, w których wykorzystuje się mierniki i techniki stosowane przez Eurostat. Wartości wskaźnika zagrożenia ubóstwem relatywnym w Polsce w 2008 r. wahały się od 12% do 28%. Najniższymi wskaźnikami ubóstwa dochodowego odznaczały się województwa - mazowieckie i śląskie. Najwięcej Polaków zagrożonych biedą dochodową mieszkało w województwach: lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim. W województwie zachodniopomorskim ubóstwem dochodowym dotkniętych było 16% osób. Z badań przeprowadzonych przez GUS, uwzględniających założenia metodologiczne przyjęte przez Eurostat, wynika, iż we wszystkich województwach złożony wskaźnik deprywacji materialnej znacznie przekracza średnią unijną. Najwyższą wartością wskaźnika deprywacji materialnej (dotyczy to sytuacji, w której gospodarstwo domowe nie ma możliwości zaspokojenia co najmniej 3 z 9 uwzględnionych potrzeb) odznaczały się województwa: lubuskie, świętokrzyskie, podkarpa-

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

21

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

22 Mapa 4. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym według województw (na podstawie EU-SILC 2008)

Mapa 5. Wskaźnik deprywacji materialnej % osób w gospodarstwach domowych

Źródło: Sfera ubóstwa materialnego w województwie lubuskim, Urząd Statystyczny w Zielonej Górze, www.stat.gov.pl/

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

ckie, lubelskie, małopolskie oraz zachodniopomorskie (36-41% osób). Najniższe natężenie zjawiska ubóstwa materialnego cechuje województwo podlaskie (20% osób) i mazowieckie (25%). Dyskusyjna może się tu wydawać stosunkowo niska wartość wskaźnika w województwie podlaskim. Należy zachować szczególną ostrożność w interpretacji tego wskaźnika, bowiem de facto niska jego wartość oznacza, że mieszkańcy danego województwa w relatywnie najmniejszym stopniu odczuwają brak możliwości zaspokojenia uwzględnionych we wskaźniku potrzeb, a nie jak można by przypuszczać, że w tym regionie mamy do czynienia z najwyższym poziomem życia. Przestrzenna struktura beneficjentów pomocy społecznej znacznie odbiega od analogicznej struktury ludności Polski. Wśród ludności zamieszkałej na wsi udział beneficjentów pomocy społecznej wyniósł w 2008 r. 12,5% i był dwukrotnie wyższy od wskaźnika dla ludności miejskiej -6,2%. Podobną wartość osiąga w/w wskaźnik w  najmniejszych miastach, liczących mniej niż 5 tys. mieszkańców. Z terenów wiejskich łącznie z najmniejszymi miastami, gdzie mieszka ponad 40% ludności Polski, wywodzi się ponad 60% populacji beneficjentów pomocy społecznej.12 Najwyższe natężenie osób korzystających z pomocy społecznej odnotowuje się w  województwach: warmińsko-mazurskim i zachodniopomorBeneficjenci pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych w 2008 r., GUS-US Kraków, Kraków 2009, s. 60.

12

skim – odpowiednio po 16,5 i  14%. Są to regiony, w których kumuluje się równocześnie wiele negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych. Zjawiska te mogą mieć wpływ na utrwalanie się niskiej zasobności mieszkańców, a w związku z tym na trwały charakter korzystania z pomocy społecznej. W 2008 roku pomoc społeczna w różnych formach, świadczonych z poziomu gminy, została skierowana do 7,8% ogółu gospodarstw domowych w Polsce, Mapa 6. Beneficjenci pomocy społecznej (osoby w gospodarstwach domowych) w % ogółu ludności wg województw w 2008 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

a w liczbach bezwzględnych było to ponad 1,1 mln. gospodarstw. Większość z nich, 54%, to gospodarstwa domowe mieszkańców miast, a 46% - mieszkańców wsi.13 Podział gospodarstw domowych beneficjentów pomocy społecznej znacznie różni się od podobnej struktury wszystkich gospodarstw w kraju. W populacji ogółem udział gospodarstw na wsi jest zdecydowanie niższy niż w populacji beneficjentów pomocy społecznej - odpowiednio 34% wobec 46%. Innymi słowy, gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej znacznie częściej występują na wsi niż w miastach. Potwierdza to ich udział w zbiorowości gospodarstw domowych na wsi, który wynosił w 2008 r. 10,6% i był o ponad 4 punkty procentowe wyższy, niż odpowiedni udział w miastach.14

Ubóstwo w woj. zachodniopomorskim

nego rynku pracy, wysokiego bezrobocia, niedoinwestowania infrastrukturalnego oraz pauperyzacji. Duże natężenie ubóstwa w woj. zachodniopomorskim przekłada się na liczbę osób korzystających z pomocy społecznej. W ostatnich dwóch latach obserwuje się ogólną tendencję spadkową liczby beneficjentów pomocy społecznej. W skali całego województwa w latach 2007 – 2009 r. odnotowano spadek liczby beneficjentów na poziomie 15,5 tys. osób. Również liczba rodzin, którym przyznano świadczenia zmniejszyła się, chociaż spadek ten był niewielki. Przeciętnie w powiatach zachodniopomorskich liczba rodzin objętych pomocą społeczną w latach 2007 – 2009 zmniejszyła się o 314 rodzin, przy ogólnym spadku liczby rodzin korzystających z pomocy w skali całego województwa na poziomie 6,6 tys. rodzin. Odsetek beneficjentów pomocy społecznej (osoby w gospodarstwach domowych w % ogółu ludności) jest przestrzennie zróżnicowany. Największy udział korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby ludności ogółem jest w powiatach świdwińskim i drawskim powyżej 20%. Są to obszary typowo rolnicze, charakteryzujące się wysokim bezrobociem. Najniższy odsetek korzystających z pomocy charakteryzował powiaty grodzkie (Koszalin, Szczecin, Świnoujście) oraz powiat policki i kołobrzeski – poniżej 10%. Są to z kolei duże miasta na prawach powiatu lub powiaty w sąsiedztwie dużych miast, posiadające tzw. rentę położenia (powiat policki - sąsiedztwo Szczecina, powiat kołobrzeski sąsiedztwo Koszalina i atrakcyjne położenie w pasie nadmorskim).

Negatywne zjawiska sfery społecznej, szczególnie dotyczące rynku pracy i warunków życia ludności, zróżnicowane są również wewnątrz regionów. Pomimo wysokiego wskaźnika urbanizacji, przestrzenna struktura województwa zachodniopomorskiego oparta jest na dwóch biegunach rozwoju (aglomeracja szczecińska i koszalińska), które są skrajnie położone względem pozostałej części województwa. Zarówno w sferze rozwoju społecznego jak i  gospodarczego najkorzystniejsze uwarunkowania posiadają gminy położone w sąsiedztwie Szczecina i Koszalina. Niski potencjał wzrostowy kapitału ludzkiego15 i duże obciążenie negatywnymi zjawiskami społecznymi cha- Mapa 7. Beneficjenci pomocy społecznej (osoby w gorakterystyczne jest szczególnie w powiatach, które spodarstwach domowych) w % ogółu ludności wg podo początku lat 90-tych ubiegłego wieku były silnie wiatów w 2009 r. zdominowane przez uspołecznioną gospodarkę rolną. Niepokojący jest fakt utrwalania się, wśród kolejnych pokoleń zamieszkujących te obszary, postaw niepożądanych i pojawienia się zjawiska, określanego mianem „dziedziczenia ubóstwa”. Transformacja gospodarcza odcisnęła swoje piętno najsilniej wśród ludności zamieszkującej obszary wiejskie oraz małe miasta, gdzie po dziś dzień nierozwiązanymi zostały problemy lokalOp. cit., s. 62.. Op. cit., s.62. 15 Kapitał ludzki pojmowany jest przez pryzmat poziomu wykształcenia mieszkańców, stałego rozszerzania i aktualizacji zdobytej wiedzy, umiejętności i kompetencji, a także znajomości technologii informacyjno-komunikacyjnych, umiejętności pozyskiwania i wykorzystywania informacji ze źródeł elektronicznych, znajomość języków obcych, a zwłaszcza języka angielskiego, będącego głównym językiem Internetu i nauki. Szerzej potencjał kapitału ludzkiego oraz sposoby jego pomiaru opisane zostały w raporcie „Diagnoza 2009” pod redakcją J. Czapińskiego i T. Panka. 13 14

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPiPS oraz US w Szczecinie.

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

23

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

24 Na przestrzeni lat 2007 – 2009 odsetek beneficjentów pomocy społecznej w liczbie ludności ogółem uległ spadkowi, przy czym spadek ten w zależności od powiatu był zróżnicowany. Najwyższy spadek odsetka beneficjentów pomocy odnotowano w powiecie sławieńskim – 6 p.p., najniższy w mieście Szczecin – poniżej 0,5 p.p. Udział rodzin mieszkających na wsi i korzystających z pomocy, pośród ogółu rodzin będących beneficjentami pomocy, wynosi w skali całego województwa 41% i jest odwrotnie proporcjonalny do wskaźnika urbanizacji województwa. Można zatem powiedzieć, że dwie na pięć rodzin objętych pomocą społeczną mieszka na wsi. Podobnie sytuacja ma się w powiatach. Wyższe wskaźniki udziału rodzin korzystających z pomocy i mieszkających na wsi, w stosunku do liczby rodzin – beneficjentów pomocy ogółem, są proporcjonalne do odsetka ludności zamieszkującej tereny wiejskie w danym powiecie. Zróżnicowanie przestrzenne tego zjawiska obrazuje poniższa mapa.

PODSUMOWANIE Analiza zjawiska ubóstwa wskazuje na znaczne zróżnicowanie przestrzenne problemu, zarówno na poziomie krajowym, jak i wewnątrz województwa zachodniopomorskiego. O ile w skali kraju nie można jednoznacznie wskazać regionów najbardziej zagrożonych ubóstwem (w zależności od sposobu pomiaru zmienia się rozkład przestrzenny tego zjawiska), o tyle w województwie zachodniopomorskim wyraźnie zarysowują się obszary o największym zasięgu i głębokości ubóstwa. Są to przede wszystkim powiaty leżące w granicach byłego województwa koszalińskiego.

Reasumując, należy podkreślić, że ubóstwo najczęściej powiązane jest z innymi negatywnymi zjawiskami społecznymi, jak: bezrobocie, bezradność, alkoholizm, które w konsekwencji mogą doprowadzić do eskalacji problemów społecznych, utrwalenia niepożądanych mechanizmów i postaw. Brak Mapa 8. Odsetek rodzin korzystających z pomocy społ. na możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb wsi w stosunku do ogółu rodzin korzystających z pomocy jest wezwaniem do wprowadzenia zmian systemowych, które stworzą przestrzeń do uruchomienia procesu integracji społecznej Przy formułowaniu kierunków działań w  dokumentach strategicznych warto pamiętać, że „ubóstwo jest hamulcem rozwoju”16 – nie tylko w kontekście budowania społeczeństwa obywatelskiego i troski o kapitał ludzki, ale przede wszystkim w kontekście szeroko rozumianego rozwoju społeczno-gospodarczego regionów i całego państwa. Obserwatorium Integracji Społecznej ROPS: Agata Wilińska-Onyśko Chafan Mohammad Lech Barylski Dariusz Dziechciarz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPiPS. Auleytner Julian, Projekt Narodowego Planu Walki z Ubóstwem na lata 2009-2010

16

Obserwatorium Integracji Społecznej Projekt „Koordynacja na rzecz aktywnej integracji” Współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

25

WYKORZYSTAĆ SZANSĘ Z początkiem roku 2008 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Sławoborzu przystąpił do realizacji projektu systemowego „Wiedza szansą dla Ciebie” w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VII Promocja integracji społecznej współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Przewodnią ideą naszych działań jest wszechstronne wspieranie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i marginalizacją w ich drodze do pełnego oraz samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. Wspieramy ich społeczną i zawodową aktywność, staramy się usuwać bariery, które nie są właściwością ludzi, lecz cechą otoczenia. W ciągu 2 lat realizacji projektu systemowego wsparciem zostało objętych 8 osób wraz z rodzinami. O zakresie i formie pomocy decydują potrzeby, problemy i możliwości uczestników, postrzegane przez pryzmat uwarunkowań społecznych i gospodarczych Gminy Sławoborze. Do tej pory uczestników aktywizowaliśmy poprzez przeprowadzenie warsztatów psychologiczno -aktywizujących, warsztatów aktywizacji zawodowej z elementami komunikacji interpersonalnej, warsztatów z doradcą zawodowym oraz spotkań z terapeutą. Kolejną formą wsparcia był kurs „ABC Przedsiębiorczości”, szkolenia zawodowe, takie jak: nowoczesny handlowiec – sprzedawca z obsługą kas fiskalnych, gastronom – pomoc kuchenna, opiekun osób starszych i niepełnosprawnych, a także finansowanie uzupełniania wykształcenia na poziomie szkoły średniej. Ponadto część uczestników ukończyła kurs na prawo jazdy, który spowodował zwiększenie poziomu mobilności i dyspozycyjności, tak oczekiwanych cech przez przyszłych pracodawców. Zlokalizowanie na terenie Gminy Sławoborze i w jej pobliżu głównie przedsiębiorstw handlowych i usługowych, a także instytucji o charakterze społecznym (DPS, SOŚW, ŚDS, szkoły) determinował charakter szkoleń zawodowych, w których brali udział uczestnicy projektu. W roku 2009 w ramach projektu został również przeprowadzony kurs o charakterze szkoleniowodoradczo-integracyjnym pt. „Zaplanuj swoją przyszłość” w Ośrodku Edukacji Ekologicznej w Lipiu. Oprócz korzyści dla uczestników w postaci nabycia określonych umiejętności i kwalifikacji, potwierdzonych wydanymi zaświadczeniami można zauważyć zmiany w ludziach. Wartością dodaną w zrealizowanych działaniach jest zapoczątkowanie zmiany postaw uczestników wobec otoczenia i otoczenia wobec osób zagrożonych marginalizacją.

Ponadto udział w projekcie dla jednej z uczestniczek stał się impulsem do radykalnych zmian w życiu – jak sama powiedziała – „Dzięki udziałowi w projekcie poznałam własną wartość i dostrzegłam możliwość wpływania na własne życie”. Osoby, które zakończyły udział w projekcie pozostają w stałym kontakcie z pracownikiem socjalnym i w razie potrzeby otrzymują wsparcie od specjalistów, którzy pracują w ośrodku. Osoby te stały się aktywne, zadbały o siebie i swoją rodzinę, dwie podjęły zatrudnienie, pozostałe podejmują prace okresowe, a w przerwach stale poszukują swojej szansy. Nastąpił wzrost zaradności życiowej. Na rok 2010 planujemy objęcie wsparciem 12 osób wraz z rodzinami. Celem projektu jest podniesienie poziomu umiejętności społecznych i zawodowych do potrzeb rynku pracy, zmotywowanie do działania i pobudzenie do aktywności. Uczestnicy projektu otrzymają pomoc w postaci poradnictwa psychologicznego, terapeutycznego, prawnego, doradztwa zawodowego, a także usług asystenta rodzinnego, do zadań którego będzie należało udzielanie kompleksowej pomocy członkom rodzin we właściwym wypełnianiu ról społecznych i rodzinnych. Chcemy również przeprowadzić warsztaty dla kobiet podnoszące poziom samooceny i wiary w siebie, natomiast dla mężczyzn warsztaty z zakresu radzenia sobie ze stresem i agresją oraz uświadomienia roli jaką odgrywa mężczyzna w rodzinie. Planowane jest również przeprowadzenie treningu interpersonalnego, kursu udzielania pierwszej pomocy medycznej oraz sfinansowanie kosztów edukacji. W roku bieżącym wsparcie będziemy kierować głównie do osób z problemami opiekuńczo-wychowawczymi, aby pomóc ca-

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

DOBRE PRAKTYKI

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

26

łej rodzinie w jej właściwym funkcjonowaniu i uniknąć „dziedziczenia bezradności” społecznej i zawodowej. Realizacja poszczególnych usług z zakresu aktywnej integracji będzie uzależniona od barier, potrzeb i predyspozycji psychofizycznych uczestników projektu. Dla tak przygotowanych uczestników kolejną formą wsparcia będzie propozycja szkoleń zawodowych, które realizować będzie Powiatowy Urząd Pracy w Świdwinie. Zgodnie z maksymą: „To nie ja jestem bezwartościowy, to postawy ludzi wobec mnie próbują pozbawić mnie wartości” zamierzamy walczyć ze stereotypami i uprzedzeniami odnośnie możliwości, potrzeb i odczuć

osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i marginalizacją. Nie chcemy, by były postrzegane jako to słabsze ogniwo społeczne, bo to nie prawda. Często drzemie w nich duży potencjał twórczy, trzeba tylko dać im szansę jego wydobycia i realizacji. Grażyna Zakonek Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sławoborzu Rafał Małolepszy Koordynator projektu „Wiedza szansą dla Ciebie”

„ Ludzie są jak wiatr. Jedni lekko przelecą przez życie i nic po nich nie zostaje, Drudzy dmą jak wichry i zostają po nich złamane serca, jak drzewa po huraganie. A inni wieją jak trzeba - by wszystko mogło kwitnąć i owocować I to właśnie po tych zostaje piękno naszego świata” Krystyna Siesicka Te szczególne słowa doskonale obrazujące wspólną pracę przy realizacji projektu systemowego „Pomocna dłoń plus” dedykuję moim współpracownikom – zespołowi projektowemu oraz pracownikom Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Koszalinie, a w szczególności kierownikowi projektu Pani Elżbiecie Ałtyn i kierowniczkom Ośrodków Pomocy Społecznej z następujących gmin powiatu koszalińskiego: Sianów, (Halinie Iwanisik), Polanów (Małgorzacie Popowicz), Bobolice (Jolancie Stępień), Będzino (Joannie Żurawskiej), Biesiekierz (Karinie Gębal), Manowo (Genowefie Pelikan), Świeszyno (Marii Gontarek) a także życzliwie współpracującym przedstawicielkom Instytucji Pośredniczącej z Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie, paniom: Ewie Puszkiewicz i Elżbiecie Mikołajczyk.

Takie sobie refleksje lidera projektu systemowego Zawsze uważałam, że wymarzona praca zawodowa to taka, która daje możliwość wykonywania tego, co daje satysfakcję. Jeżeli jeszcze do tego można samodzielnie planować i realizować wszystko to, co jeszcze niedawno mogło być tylko marzeniem... Niewielu z nas dane jest tak polubić swoją pracę, że z przyjemnością poświęca jej nie tylko wiele dodatkowych godzin, ale i wolnych od pracy dni. Bo praca z ludźmi już taka jest, że nie da się jej zakoń-

czyć ot tak po prostu w piątek o godzinie 15. A do tego naprawdę można przeżyć wyjątkowe chwile, dla których warto jest dać z siebie jeszcze więcej... Bo taka praca dodaje skrzydeł ! Właśnie takie – bardzo szerokie i niemal nieograniczone możliwości daje realizacja projektu systemowego “Pomocna dłoń plus”, który realizowany jest w Powiecie Koszalińskim przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Koszalinie w ramach Priorytetu

VII: Promocja integracji społecznej - działanie 7.1.2. Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie w partnerstwie z 7 Gminami oraz Powiatowym Urzędem Pracy. Tak więc – wbrew wielu malkontentom - jednak możliwe jest połączenie pracy zawodowej z intensywną, dodatkową pracą, pozwalającą na zdobywanie nowych doświadczeń, umiejętności, nawiązywanie cennych kontaktów zawodowych, dające poczucie sprawczości, skuteczności i satysfakcji z naprawdę dobrze wykonanej pracy na rzecz innych... Kiedy, aby przygotować się do tworzenia założeń projektu i partnerstwa - na początku 2008 roku spotkałam się z kierowniczkami 8 ośrodków pomocy społecznej z terenu Powiatu Koszalińskiego, niewiele wiedziałam o tym, co tak naprawdę czeka wszystkich nas. Brakowało doświadczeń, wzorów, przetartych szlaków i kogoś, kto mógłby poprowadzić, doradzić... Nie wyglądało to zachęcająco i tak naprawdę wszyscy mocno obawialiśmy się czy się nam cokolwiek uda. Czy sobie poradzimy... Dzięki dobrej współpracy z 8 OPS - ami z terenu powiatu zgodnie ustaliliśmy nazwę projektu. Wcześniej wspólnie realizowaliśmy dotowany przez MPiPS projekt POMOCNA DŁOŃ – bardzo wysoko oceniany przez gminy i powiat (asystenci rodzin zagrożonych umieszczeniem wychowujących się tam dzieci w pozarodzinnych formach opieki). Postanowiliśmy, że warto jest kontynuować sprawdzone wzory i właśnie dlatego nie było większych problemów z ustaleniem nazwy projektu. Zgodnie nazwaliśmy go “Pomocna dłoń plus”. Z tym poszło nam najszybciej. Sama nazwa to jednak za mało... Należało zabrać się za pisanie projektu. Tylko JAK? Na szczęście wśród tworzącego się zespołu znalazła sie osoba, która nie bała się zadeklarować: „SPRÓBUJĘ! Dajcie mi tylko kilka dni”. Tą osobą była Ela Ałtyn - obecnie kierownik projektu. Osoba niezastąpiona i wyjątkowa. Otwarta na zmiany, elastyczna w działaniach ale i konsekwentna, wymagająca oraz twórcza. I CO? - UDAŁO SIĘ! - jako jedni z pierwszych przygotowaliśmy (nocą pisany) projekt, a 7 z 8 gmin za-

deklarowało partnerstwo. Uffff... Ta swoboda (oczywiście w zakreślonych wytycznymi granicach) w wyznaczaniu celów, działań, planowaniu pożądanych zmian – to było zajęcie bardzo nietypowe dla nas - zatrudnionych w pomocy społecznej, gdzie zawsze owszem: trzeba, ale nie ma za co... Tyko w 2008 roku przez projekt przewinęło się ponad 600 beneficjentów. Postawiliśmy głównie na integrację osób niepełnosprawnych i inwestycję w najsłabsze ogniwo – usamodzielnianych wychowanków rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo - wychowawczych (PCPR) oraz zapobieganie patologii marginalizacji (OPS- y). No i się zaczęło… wychodzenie z pracy najpóźniej ze wszystkich, spotkania w soboty i niedziele, poprawianie, zmiany, dyskusje, tworzenie dokumentów, zupełnie nowe doświadczenia w pracy z wydatkowaniem środków unijnych, wnioskami, deklaracjami… Oj – ciężko, ciężko… A naprawdę warto było! – spotkania integracyjne dla osób niepełnosprawnych – ich radość, silne poczucie ważności, skuteczności. Wspólne, szczere uśmiechy i wzajemne budowanie poczucia wartości. Pokazywanie niewyczerpanych możliwości osób, które przez większość społeczeństwa są uznawane za gorsze i mniej wartościowe… I te niesamowite doświadczenia związane z pracą ze szczególnymi beneficjentami – młodymi ludźmi w okresie usamodzielnienia. Luka w przepisach, a może też brak czasu i bardzo minimalistyczne podejście do ich problemów dają niewielkie szanse na prawdziwe usamodzielnienie się tych osób. Jako pedagog szczególnie niezwykle cenię sobie pracę z młodymi usamodzielnianymi wychowankami. Możliwość obserwowania ich niełatwego rozwijania się i stopniowego dojrzewania dało dużo satysfakcji i poczucie dobrze spełnionego obowiązku. Obserwacje te potwierdzają wprost ,że choć ciężko – było warto! Jestem przekonana, że dla takich chwil (np. kiedy obserwuję rozwój zagubionego wcześniej i tak naprawde nie przygotowanego do dorosłości i bezradnego dziecka przechodzącego kolejne po-

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

27

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

28

zytywne metamorfozy) na wzajemnym wsparciu z pewnością – WARTO i solidnym, prawdziwym BYŁO! partnerstwie. Czasami myUważam, że realizowaślę, że to jeden z nieoczeny w powiecie koszalińkiwanych ale najważniejskim projekt jest innowaszych efektów projektu. cyjny nie tylko ze względu Z niepokojem już dziś na szeroką ofertę i licznych zastanawiam się, jak bębeneficjentów, ale także dzie wyglądać praca PCPR z uwagi na nową formę w Koszalinie, gdy skończą tj. partnerstwo (wspólsię środki unijne na realine działania, weryfikacja zację projektów systemoproblemów wewnątrz wych. Na szczęście czasu zespołu koordynatorów, zmniejszenie kosztów orga- na takie myślenie nie jest za dużo. To już prawie druga nizacyjnych). Niestety, zauważam i wady, o których połowa roku, a realizacja projektu systemowego nabienależy wspomnieć. Są to między innymi: ra niesamowitego tempa i rumieńców. Praca na rzecz innych to wyzwanie najtrudniejsze, • brak określonych zasad motywowania do pracy wymagające od jej realizatorów ogromnej wiedzy, w partnerstwie (niedoskonałe umowy o partnerstwie) taktu, cierpliwości i wielu interdyscyplinarnych umie• brak jasnych zasad określających dodatkowe wy- jętności. Ta ciężka praca często owocuje ogromną nagrodzenia osób zaangażowanych do realizacji satysfakcją z możliwości niesienia pomocy potrzeprojektów bującym,. Pomocy nie zawsze skutecznej ale w wie• zbyt późne przekazywanie środków finansowych lu wypadkach zmieniającej koszmarną historię życia na realizację projektu ludzkiego w normalny, spokojny i pożądany bieg. • zmieniający się z ramienia IP opiekunowie moniTo właśnie dlatego warto szukać, zmieniać, twotorujący projekty rzyć i realizować wszystkie działania zmierzające do wypełnienia wyjątkowej roli, jaką jest niesienie Intensywna praca, naglące terminy, nowe wy- pomocy drugiemu człowiekowi. Dzięki takiemu zwania, zdobywanie doświadczeń i tworzenie stan- podejściu możliwa jest tak intensywna praca zadardów… Jakie to trudne ale i jakie fascynujące! trudnionych przy realizacji projektu systemowego W kolejnym roku realizacji projektu roku jesteśmy „Pomocna dłoń plus” osób realizujących wyzwania bogatsi o doświadczenia z roku poprzedniego, o nomocno wychodzące poza swe statutowe obowiązki. wych współpracowników i wiele, wiele nowych umiejętności. Nie działamy już po omacku. Wiemy z kim, Nie zawsze praca musi być koniecznością - czasami jak i na jakich zasadach chcemy i możemy współpra- po prostu staje się Misją. Wszystkich zainteresowanych szczegółami docować. Partnerstwo okazuje się pewnym ciężarem, tyczącymi realizacji projektu zapraszam na stronę obowiązkiem i dużą odpowiedzialnością… Pomimo to wszyscy partnerzy deklarują dalszą projektu: www.pcprkoszalin.pl. Szczególnie zachęwspółpracę. A tak naprawdę – to dzięki cyklicznym cam do śledzenia licznych działań podejmowanych spotkaniom i wspólnemu projektowi bardzo się do w ramach projektu. siebie zbliżyliśmy. Teraz z przekonaniem mówię, że zawsze mogę liczyć na „swoje” gminy, a gminy mogą Mirosława Zielony liczyć na „swój” PCPR. Wcześniej nie było to takie łatwe dyrektor PCPR w Koszalinie i oczywiste. Teraz jest prawdziwe, skuteczne i oparte Lider Projektu Systemowego „Pomocna dłoń plus”

29

Zasada Równości Szans kobiet i mężczyzn – szanse i zagrożenia Od ponad roku wnioskodawcy projektów finansowanych ze środków POKL zmagają się z zasadą równości szans kobiet i mężczyzn zwaną również z ang. gender mainstreaming. Zasada równości szans kobiet i mężczyzn powinna być przestrzegana na każdym etapie wdrażania funduszy unijnych. Mówi o tym art. 16 Rozporządzenia (WE) nr 1083/2006, ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące EFRR, EFS oraz Funduszu Spójności, a także art. 6 Rozporządzenia (WE) 1081/2006 w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego. Poza tym, zasada równości szans kobiet i mężczyzn jest zasadą traktatową i wszystkie Państwa wchoodpowiada logice konstrukcji wniosku o dofinansodzące w skład UE muszą jej przestrzegać. wanie i ma za zadanie sprawdzić faktyczne przestrzeDotychczas nie traktowano zasady gender mai- ganie zasady na każdym etapie realizacji projektu. De nstreaming jako rzeczywistej konieczności. Brak też facto standard jest wyznacznikiem tego, co powinno było narzędzi dyscyplinujących. Zapisy uszczegół- znaleźć się we wniosku o dofinansowanie pod kątem awiające kwestię wdrażania zasady równości szans zasady równości szans kobiet i mężczyzn. kobiet i mężczyzn znalazły się w dokumencie ProZasada ma zastosowanie w wielu dziedzinach żygram Operacyjny Kapitał Ludzki, który został przyjęcia, gdyż na różnych poziomach zachodzi dyskrymity przez Komisję Europejską. W dokumencie tym mowa jest między innymi nacja i nierówności. Na rynku pracy mamy do czyo obowiązku dokonywania w każdym projekcie ana- nienia z podziałem zawodów na „męskie” i „kobiece”, lizy (diagnozy) sytuacji kobiet i mężczyzn. Analiza ta który jest konsekwencją kulturowych stereotypów umożliwi weryfikację pod kątem tego, czy projekt płci. Jest to tzw. segregacja pozioma. Istnieje też w rzeczywistości przyczynia się do uwzględniania tzw. segregacja pionowa, przejawiająca się w utrudpotrzeb kobiet i mężczyzn poprzez np. oferowanie nionym dla kobiet dostępie do awansu. Mężczyźni różnych, indywidualizowanych form wsparcia odpo- wykonujący zawody stereotypowo postrzegane wiadających na odmienne potrzeby uczestników/ jako „kobiece” i tak awansują szybciej i zarabiają więuczestniczek projektu. W zależności od tego, co ana- cej od kobiet pracujących na tych samych stanowiliza wykaże (tzn. czy mamy do czynienia z dyskry- skach bądź wykonujących tę samą pracę. Kobiety minacją jakiejś płci) należy zaplanować stosowne często pracują na stanowiskach tzw. peryferyjnych, pomocniczych, administracyjnych, wspierających. działania i rezultaty. Jednostki pomocy społecznej dopiero od bieżą- Z takich stanowisk o wiele trudniej jest awansować cego roku zmagają się z powyższym zagadnieniem, na stanowiska kierownicze. Nawet kiedy kobiety głównie podczas składania wniosków systemowych. zbliżają się do szczytu hierarchii, to najwyższe stanoDotychczasowe teoretyczne wskazywania dotyczą- wiska decyzyjne w firmach są najczęściej poza ich ce realizacji horyzontalnego celu strategicznego zasięgiem. Przyczyną są bariery niewidoczne, wyw tym zakresie, przybrały formę praktyczną i rzeczy- nikające ze stereotypów lub kultury organizacyjnej firmy, uniemożliwiające kobietom awans. wistą w projektach. Stereotypowe podziały na zawody „męskie” i „koAby móc ocenić, czy dany wniosek o dofinansowanie spełnia zasadę równości szans kobiet i mężczyzn, biece” negatywnie wpływają też na system szkoleń, do Karty Oceny Merytorycznej został wprowadzony poradnictwa i doradztwa zawodowego. Zidentyfistandard minimum. Zakres punktów w standardzie kowano takie problemy, jak:

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

SŁOWO OD DORADCÓW

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

30 • niewystarczający poziom wiedzy pracodawców i osób zatrudnionych na temat praw pracowniczych i zjawiska dyskryminacji ze względu na płeć (czy też wiek, niepełnosprawność, pochodzenie itp.), • nierówności w wynagrodzeniach między kobietami i mężczyznami, • brak świadomości na temat szkodliwości stereotypowego postrzegania rynku pracy oraz ról społecznych przypisanych kobietom i mężczyznom. Modele zarządzania w przedsiębiorstwach nie uwzględniają polityki równości płci i zasad równości szans. Projekty powinny uwzględniać również rezultaty „wrażliwe na płeć”. Do tak zwanych rezultatów twardych można zaliczyć np. liczbę kobiet i mężczyzn uczestniczących w szkoleniach, zmiany ilościowe, które zajdą w wyniku projektu w grupie uczestników. Do rezultatów miękkich zaliczymy: zmiany na poziomie postaw, umiejętności, wiedzy. Rezultaty powinny być adekwatne do diagnozy i potrzeb, a tym samym zmiana powinna być zróżnicowana dla każdej płci. Dotychczasowe szkolenia finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego uwzględniały zasadę równości szans kobiet i mężczyzn. Jednakże w praktyce wskaźniki związane z tą zasadą były rzadko monitorowane. Osoby zaangażowane w realizację programów i projektów współfinansowanych z EFS wiedziały, że tę zasadę trzeba realizować (zgodnie

z wymogami UE), ale prawie nikt przez lata nie przykładał się do jej praktycznego wymiaru. Instytucje pomocy społecznej, składające projekty, trafiają na brak szczegółowych danych uwzględniających różnice w sytuacji kobiet i mężczyzn w różnych obszarach ich aktywności. Dostępne informacje dotyczące np. rynku pracy, wykształcenia czy potrzeb szkoleniowych, są często nieaktualne lub nie są posegregowane ze względu na płeć. Dlatego przed instytucjami pomocy społecznej stoi nie lada wyzwanie, zbieranie i segregowanie danych o swych klientach pod kątem płci, tylko to pozwoli w przyszłości uniknąć sytuacji braku danych do diagnoz i analiz związanych z zasadą równości szans. Ponadto należy mieć nadzieje, iż inne instytucje publiczne również będą takie dane posiadać, co przyczyni się do realizacji projektów zgodnych z zasadą gender mainstreaming. Jednym z ważnych wyzwań stojących przed instytucjami pomocy społecznej jest wzrost zatrudnienia mężczyzn w tych instytucjach. Z danych wynika, iż jest ich zaledwie 10% w systemie! Dbając zatem o równy dostęp klientów pomocy społecznej do korzystania ze wsparcia w ramach projektów, nie zapominajmy, iż sami mamy wiele do zdziałania w tej materii... Piotr Szeszko Główny specjalista Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

Zakres udzielanego wsparcia w ramach doradztwa specjalistycznego realizowanego w projekcie Profesjonalne kadry – lepsze jutro Serdecznie zapraszamy kadrę zarządzającą i pracowników powiatowych centrów pomocy rodzinie oraz ośrodków pomocy społecznej z województwa zachodniopomorskiego do korzystania z bezpłatnego specjalistycznego doradztwa, realizowanego w ramach projektu systemowego ROPS „Profesjonalne kadry – lepsze jutro”. Doradca ds. pozyskiwania i rozliczania dotacji • sporządzanie wniosków aplikacyjnych w Generaunijnych torze Wniosków, • metodologia tworzenia projektów, • zarządzanie projektem po otrzymaniu dotacji • przygotowanie narzędzi badawczych, (sprawdzanie dokumentacji projektowej, rapor• zarządzanie finansowe w projektach(m.in. twotowanie, koordynowanie działań, rozliczanie rzenie budżetu zadaniowego) wniosku, • sporządzanie wniosków o płatności, • kwalifikowalność kosztów, sprawdzanie dokumentacji księgowej i inne,

• monitoring; ewaluacja • promowanie narzędzi ekonomii społecznej. Piotr Szeszko, telefon: 091 42 53 609 e-mail: [email protected] Doradca ds. aktywności lokalnej i partnerstwa • wsparcie merytoryczne w zakresie animacji lokalnej i zawiązywania partnerstw lokalnych na rzecz podnoszenia jakości życia mieszkańców, • integrowanie i wspieranie partnerów lokalnych w zakresie efektywnego wykorzystywania zasobów, budowania porozumienia, mediacji, przezwyciężania różnic i konfliktów, • poradnictwo w zakresie komunikacji interpersonalnej, kształtowania zachowań społecznych i relacji międzyludzkich: trening wrażliwości, asertywności, twórczego myślenia, pracy w zespole, radzenia sobie ze stresem i wypaleniem zawodowym, rozwiązywania sytuacji trudnych i konfliktów, negocjacji itp. dla uczestników partnerstwa i animatorów aktywności lokalnej, • superwizja i konsultacje psychospołeczne jako instrument wspierający partnerstwa lokalne na każdym z etapów ich funkcjonowania, • wsparcie psychologiczne i terapeutyczne dla pracowników socjalnych, • konsultacje z zakresu psychiatrii społecznej i środowiskowej dla pracowników OPS i PCPR działających na rzecz osób niepełnosprawnych, w tym chorujących psychicznie Jerzy Wójtowicz, telefon: 091 42 53 632 e-mail: [email protected] Doradca ds. aktywnej integracji

ze szczególnym uwzględnieniem projektu socjalnego oraz metody empowerment w pracy socjalnej; • poradnictwo w działaniach z zakresu pracy socjalnej; • doradztwo z zakresie diagnozowania potrzeb oraz identyfikowania zasobów tkwiących w środowisku lokalnym – opracowywania map potrzeb i zasobów; • merytoryczne wsparcie przy wdrażaniu programów aktywności lokalnej • propagowanie najlepszych rozwiązań związanych z działaniami z zakresu aktywnej integracji społecznej – tzw. „dobrych praktyk”. Iwona Klimowicz, telefon: 091 42 53 611 e-mail: [email protected] Doradca ds. superwizji i grup wsparcia • wsparcie pracowników pomocy i integracji społecznej poprzez zastosowanie superwizji, czyli procesu konsultacji m-dzy superwizorem a pracownikiem prowadzącym bezpośrednią pracę z klientem, mających na celu ograniczenie stresu i wypalenia w pracy socjalnej oraz pomoc w rozwiązywaniu bieżących problemów zawodowych, • doradztwo w zakresie zarządzania superwizyjnego dla kadry kierowniczej OPS i PCPR, • prowadzenie grup wsparcia dla pracowników socjalnych, • wsparcie merytoryczne w zakresie metodyki i form pracy z rodziną i grupą, • konsultacje z zakresu interwencji kryzysowej, • wsparcie psychologiczne i terapeutyczne dla pracowników socjalnych, obejmujące następujące zagadnienia: trening asertywności, radzenie sobie ze stresem, wypalenie zawodowe, praca z trudnym klientem, interwencja kryzysowa, • konsultacje z zakresu psychiatrii społecznej i środowiskowej dla pracowników OPS i PCPR działających na rzecz osób niepełnosprawnych, w tym chorujących psychicznie.” Ziemowit Pawluk, telefon: 091 42 53  632, e-mail: [email protected]

• wsparcie merytoryczne przy opracowywaniu i realizacji projektów systemowych i konkursowych realizowanych w ramach Priorytetu VII POKL; • doradztwo przy wdrażaniu instrumentów aktywnej integracji w pracy z klientem zagrożonym wykluczeniem społecznym; • konsultacje w zakresie stosowania kontraktu socjalnego jako elementu pracy z beneficjentem projektu systemowego; • merytoryczne wsparcie we wdrażaniu nowatorKontakt z doradcami od poniedziałku do piątku skich form pracy z klientem pomocy społecznej, w godzinach 7.30-15.30.

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

31